Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 45, 4 November 1875 — Page 1

Page PDF (993.63 KB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, NOVEMABA 4, 1875.  {HELU 45.

KA NUPEPA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua .
          E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

In the Shadow of thy Wings.
River of Life, p. 31.

1 Aia pa huhu ka ino,
A kaa au io ia nei,
Ie su no kuu Puuhonua,
Kahi au e malu ai.
Ia'u e hele auwana'na
Ma ka waonahele nei,
Ma na wahi a panoa,
Pee au ma kou aka e.
Cho.—Ma ka home ma o aku,
Me kuu Haku, ke Lii mau,
Kuu hoomaha mau loa ana,
Ma ke aka o Ie su.
2 Loli ole kou aloha
Ma ke ao, a maluna'e,
Oe mau kuu Puuhonua,
Kahi paa e malu ai,
Oe mau ke kahu pono
O na kulolia nei,
Nau na uwe la e hoolu,
Nau na luhi e hoomaha'e.
Cho.—Ma ka home, & c.
3 Haku o ka ino ikaika,
Aka no'u ke wela mai,
Pae kou lima i kuu uluna
I kuu wa e make ai ;
Pale i ka hopohopo,
Koo i kuu uhane nei,
I kai ia'ku me he keiki,
Moe, make, maha e.
Cho—Ma ka home, & c.  HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII NIEDA!
KA PUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA
MAKUAKANE
KE ALII KA MOI LABODA!
A ME KE PIO ANA O KE
KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!
He Nanea no na Au i Hala.—Helu 18.

          I KA INU ana ae o ua  Bonito nei i ke koko o ua kupua nei, pii ae la ka ula ma kona mau papalina, a ke nana aku, me he la ua kau aku he helehelena ano hiena maluna o kona mau papalina, a i kona huli ana aku e hele, kahea aku la o Nieda mahope, i ka pane ana aku:
          "E kuu makamaka, e oluolu oe e hoi hou mai, mai haalele mai ia makou, oiai, owau nei la, ua ike no oe he malihini au, a aole i maopopo na ano a me na loina o ka noho ana o keia wahi, nolaila, e oluolu oe e noho mai me makou."
          "E kuu alii, e kuu haku, ae, ke kapa aku nei au he hoola oe no'u ; e kala mai ia'u, oiai, ua piha wau i ka olioli, a oiai no hoi eia ia'u ke ki e lanakila ai kou lahuikanaka, ke noi aku nei au e ae mai ia'u e hele ae au e wehe aku i ka puka nui ; ka ipuka hoi i hemo ole no ka hoolanakila ana i kela poe e noho mai la iloko o ka poino, no na makahiki loihi wale i kaahope aku la. I ko'u manao e kuu haku opio, he mea pono paha ia'u e wehe mai ia ipuka ano, i hemo mai ai lakou, a ike aku ia oe, ko lakou alii opio, a i lohe ai hoi oe i ka lakou mau olelo, a o lakou hoi i kou leo."
          "Ina pela," wahi a Nieda, "Aole no ko'u nohoalii ana, aka, no ko'u ake nui e ike aku ia lakou e noho lanakila ana, ke kauoha aku nei au ia oe ma ke ano hoa'loha, ano! e wiki oe, a e wehe i kela puka, a mai pani hou, aka, e wehe ia a mau loa mai keia manawa aku."
          Aole i pau pono na huaolelo a Nieda i ke kanaka ili-ulaula, aia hoi, na nalo aku la kela, a noho iho la keia me ke koena o na kanaka he umi e noho ana. I ka hala ana aku nae o ua kanaka nei, ku ae la he kanaka opiopio, he kanaka ma kona ano ke nana aku, e maopopo koke ana no he alii, a pane mai la imua o Nieda i ka i ana mai :
          "E ke kanaka a'u e hoomaikai aku nei, ano, he haku oe, a he haku hoi na'u e lili nei. O ke kapa ana aku i kekahi kanaka he haku no'u, he mea malihini ia ia'u, a nolaila ko'u kumu e lili nei ; aka, oia lili, he manao wale no ia. Hookahi a'u mea e hai aku ia oe, a aole ia he hoopunipuni a hoowalewale paha ; owau nei la, keia kino kanaka au e ike mai nei mamua ou, owau no o Sabona, a e like me kela makamaka i hai mai nei i kona moolelo ia oe, pela no ko'u. Aole au i lawe pio ia ma ka paio ana, aka, mamuli o ka aihue ia ana, ua lawe ia mai au mai ka poli mai o ko'u mau makua, a ua noho pio maloko o keia luaahi. O ko'u makua, aole no ia he kanaka lapuwale loa, a pela no na makua o makou a pau e noho aku nei imua ou. Mai na aina mamao makou i lawe ia mai ai, he mau alii opio keia au e ike nei imua ou."
          A puana like mai la na leo o lakou, "A o keia mau kino, malalo ou e ka haku opio, a hiki i ke kahea ana mai o na lani ia makou."
          Oiai lakou nei e kamailio ana, lohe ia aku la na leo nui e wawalo hele ae ana ma o a maanei, a ano pioo ae la o Nieda, no keia mea ano kupanaha, aka, mamua o ke ano pioloke loa ana o kona manao, aia hoi, holokiki mai la ke kanaka ili-ulaula a ku ma ko ia nei aoao, a mahope mai ona i ukali mai ai, he mau miliona a lehulehu wale kanaka.
          "E nana! E nana!" wahi a ua kanaka nei, "O keia au e ike nei, o kou lahui no ia, a ke hele mai nei e hoomaikai ia oe."
          Mamua nae o ko lakou pane leo ana mai iaia nei, ua ku ae la keia iluna a pane aku la, "Imua o oukou e na makamaka, ano ke ike nei au ia oukou, a ano no hoi ke hoomaopopo nei au i ko oukou mau manao, oiai, ua lohe mua iho nei au i na manao o ka poe i loohia pu ia i na pilikia e like me ko oukou. Mamua o ko oukou kamailio ana mai, ke noi aku nei au e hoohala ae i na hoomaikai ana, no ka mea, ua lawa ia, a hookahi wale no hoomaikai i koe, oia ko kakou noho olioli ana me ka lokahi. E hoomaikai aku i na lani, ka mea nana na pomaikai he lehulehu i haawi mai, a e hoomanao hoi i ko oukou mau kino, a e malama i na rula o ka noho ana."
          Iaia nei e kamailio ana, ua hiki ke lohe ia ke pine ke haule iho, i ka meha o ka manawa, a i ke oki ana o kona leo, ua piha ae la ka lewa luna i na leo hauoli, e wawalo ana ma o a maanei, a nakulukulu na kuahiwi.
          Hookahi leo i koe, e na makamaka o'u," wahi a Nieda,a meha hou iho la na leo, "E hoi ana au i ka aina a'u i haalele aku ai mahope, e kii ana au i kuu makuahine, a i kumu e malu ai ko oukou noho ana, ke hookohu nei au a ke poni nei hoi, mamuli o ke ake-nui i ka maluhia a me ka lokahi, ia Bonito, i Luna Nui, a oia ke noho alii, ma ke ano i kahu maluhia. A ano, mai pane leo mai a hala aku au."
          O keia mau olelo a Nieda, ua hoopukaia me ka makemake ole, aka, ua ike no ia, he mea make-hewa ka hoomalimali ana, nolaila, ua hoopuka i keia mau huaolelo.
          Iloko o ka meha o Nieda i ku ae ai me ka haawe no i ke poo weliweli o ke Gogona, a kulu iho la ka waimaka o kela a me keia kane a wahine. Hele pololei aku la no keia ma ke alanui olowi mua, hala mai la na ipuka liilii, a he manawa liuliu wale, puka aku la keia mawaho, a hoea loa aku la mawaho loa. I kona hemo ana aku, kau koke aku la no ko ia nei mau maka no ka ike ana aku i kona hoa hele kuahiwi, ka mea hoi nana na pono a me na pomaikai, oia hoi o Babela, aole nae ia. Auau aku la keia a ku ma kahi o laua i hui hope loa ai mamua iho o kona komo ana aku iloko o ke ana, aole nae ia. Hoomanao ae la keia i kana mau olelo hope loa, i ka hooia ana mai e loaa no ia malaila ke huli hoi aku keia ; a komo mai la ka manao ano makau iloko o ia nei. Kukuli iho la o Nieda ilalo i ka houna, kau ae la kona mau lima i na maka, a hoomaka ae la ia e kalokalo, me ke kulu makawalu ana o kona mau waimaka ; me ka leo walohia oia i pane ae ai imua o na lani :
          "Ano e kuu hoa alo anu o na kuahiwi, na kula, a me na ululaau waonahele e waiho mai nei imua o ko'u mau maka ; he oiaio anei, ua pauaho mai oe ia'u? E Babela hoi, kuu hoa'loha o kahi mehameha! Ka mea nana na lanakila i haawe mai maluna o keia hokua ; ua hele aku nei au, ua alo i na inea a me na pilikia au i aoao pololei mai ai ia'u, ua hooko au me ke hoomanao hala ole i kau mau kauoha ia'u, a ano, eia au me na lanakila, ua makaukau e hui hou me oe, o kou manawa iho la anei ia e haalele mai ai ia'u? E Babela! E Babela hoi! He oiaio anei e huli hoi aku ana wau? He oiaio anei e hu hele hookahi aku ana au me ke akaka ole o ke ala e hiki aku ai i ka hopena o ka'u huakai hoi hope? Ina aole no ka wela hahana o ke aloha e noho nei iloko o ko'u puuwai no ka makuahine o kaua ; alaila, o kahi keia e waiho malihini ai na iwi o Nieda a i mea ai na na manu o ka lewa a me na holoholona hihiu o ka waoakua keia kino ; mamua o ko'u ola hookahi ana aole hoi oe ka hoapili. E Babela, auhea la oe! E Babela e hoike mai i kou mau helehelena imua o kou hoa oiaio. E na lani ma kou lokomaikai e hoike mai i kona mau hiohiona."
          Me ka leo uwe kuwo o Nieda i moe aku ai, a no ke kaumaha loa no ka manao ua make kona hoa, a no ke ano maluhiluhi no hoi, ua emoole loa ka uhi ana mai a na eheu o ka hiamoe maluna ona, a haule aku la ia a moe.
          Iloko o ko ia nei wa e hiamoe ana, ua hoea mai la kona hoa, ka mea hoi ana i uwe iho ai, oia hoi o Babela. Awiwi mai la ia a ku ma kona aoao, nana iho la kona mau maka maluna o na papalina mohaha o kana aikane, a me ka leo hauoli, ua pane ae la : "Ua hai mua ia mai no ia'u kou lanakila, e ka mamo wiwo wiwo ole a Laboda ; a ke ike nei au he ala lanakila nou ke waiho mai nei mamua ou, a e kau ana he hoopai weliweli maluna o ka mea nana e hoomainoino nei kou makuahine aloha. E hoomaha, e hooluolu e kuu kama alii. He luhi a he hoomanawanui ke ala au i hele aku la; a he hauoli a he maalahi hoi ke ala e waiho mai nei mamua ou."
          Oiai keia e kamailio ana, ua puoho ae la o Nieda, a me ka hikilele i ku ae ai iluna, huki ae la i kana pahi a pane mai la, "He enemi anei a he hoa'loha paha, e hookaawale aku ano a pane koke mai, mamua o ka hui ana o ka oi o ka makakila a kuu hoa'loha o Babela maluna o kou ili, ano e pane mai."
          "Me oe ia e kuu makamaka, o ko'u make ana ia oe, he make hanohano ia; a ina oe e hooko io ana i kau mau huaolelo, alaila e hoomanao oe i ke aloha pau ole o Babela ia Nieda kona hoa."
          Me keia mau huaolelo i hoomaopopo iho ai o Nieda i ke ano o ka manawa, lele mai la a anapuni ae la kona mau lima ma ka a-i o kona hoa'loha, a uwe iho la laua iloko o ka hauoli, a uwe hoi me ke kaumaha i ka hai ana aku o Nieda i ke ano o kona moolelo, a me kana mau moeuhane no kona makuahine. No na mea e pili ana i kana mau moeuhane, ua pane aku o Babela penei: "O kau moeuhane e kuu hoa, ua oiaio no; a o ko noho ana he Moi Nui a lanakila ko makuahine, he oiaio no ia, o ka'u moe ia."
          [E na makamaka! Ma keia wahi, e hoomaha iki ana kakou no ke kamailio ana no Nieda, a e hoomaka ana no Badusa kona makuahine. Mai ka wa o kana keiki i haalele iho ai iaia a hiki mamua iki iho o kona lanakila hou ana. E hoomaka ia no ma keia pule ae.]
(Aole i pau.)

          Ma ke kakahiaka Sabati aku nei i hala, i ku mai ai ka moku manuwa Farani Volta iloko o na la holo he 18 mai Kapalakiko mai.