Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 42, 14 October 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Oct., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

7 Hapaha mua ..... 5 34.2 AM
1 4 Mahina piha ..... 0 43.2 PM
21 Hapaha hope ..... 3 41.8 AM
2 8 Mahina hou ..... 6 41.6 PM

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...5 4 6.6 AM. ..... Napoo la...5 45.3 PM
8 Puka la...5 56.7 AM ..... Napoo la...5 38.7 PM
15 Puka la...5 5 8.4 AM ..... Napoo la...5 33.4 PM
22 Puka la... 6 1.5 AM ..... Napoo la...5 27.5 PM
29 Puka la... 6 4.4 AM ..... Napoo la...5 23.4 PM
31 Puka la...6 5.7 AM ..... Napoo la...5 21.7 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
Latitu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          Iloko o keia mau la e nane nei, ke keehi paa nei no na kapuai a ka la i ke kulanakauhale alii.

          Ke paikau mau ae nei na koa o ka puali Prince's Own, malalo o ke alakai ana a ko lakou alakai Moi.

          O ka hihia o Jackson kue ia Padeken, ua apono ia e ke Kiure ka hoopii, ma ke kau ana i ke poho i ka $1,000.

         Ma ka Poalua iho nei i kau aku ai ke Kakauleta o kaiapa Hawaii maluna o ka Papa Hawaii maluna o Hattie , no ka mokupuni o lalo, e lawelawe i kana oihana iwaena o lakou.

          O ka ohua maka hanohano a ke Kilauea i lawe aku nei i ka Poakahi iho nei o ke Kiaaina Jno. O. Dominis, malaila pu ae ka bana kahi i kalokalo hope loa aku ai iaia, oiai ia e au ana i ke kai.

          O ka Poalua, la 16 o Novemaba e hiki mai ana, oia ka la hanau o ko kakou Moi. Ua lohe mahui mai makou e hoao ia ana e hoala ia i mau hana lealea ma ia la. E hui hookuku hookahakaha ana na puali koa ma ia la.

          Ia makou e naue ana ma ke alanui Nuuanu ma ka makou hana, ua ike makou i kekahi poe kaikamahine e kipehi ana i ka laau i kekahi wahi pake ma kapa alanui ua hele a nawaliwali ; e na makua mea keiki, e ao i ka oukou mau kaikamahine mai hana hou pela i ka mea pilikia.

          Ke hookahakaha mau nei ka puali "Prince's Own" i keia mau po, ma na alanui a ma kai hoi o Ainahou; ma ka po Poakahi iho nei, ua lohe ia aku ka paapaaina ana o na pu ma kahi maluna ae, o ke konane a ke aliiwahine o ka po, holo pono na hana, ua eo e ia oukou na holoholo mahina ana.

          Mawaena o ka po Poalima a me ka auina la o ka Poaono ka manawa i manaoia e ku mai ai ka mokumahu o ka laina hou, ka Vasco de Gama , me na eke leta. O ka Poakahi o keia pule ae ka la e ku mai ai ke Kulanakauhale o Melebona . Ma kekahi o keia mau moku e huli hoi mai ai ka Ilamuku Paka, a me kekahi poe kamaaina e ae.

          E ka makamaka e hilinai makapo mai la maluna o ke kahua o ka ole, o kau mau huaolelo awahia e pili ana no makou, ua haule malalo o ko makou kulana: aka, o ko ninau mai i kahi i ikeia'i a i maopopo a pololei ai hoi ka makou koho ana, me ko kapa mai he makaula, ua oluolu makou e hai aku, eia mai; O ko kaena, "aohe e loaa ka punana a ke kolea," ua halahu; no ka mea, ma kahi e hoahu ia'i na mea ino, malaila pu no e pua mai ai na ea ino. A hoike mai la ka haukae i kona paumaele, a o ka paumaele hoi i kona haukae. Pela oe i nalo ole ai malalo o ko papale. "Paholei." Aloha ea!

          Ke makemake nei makou e hoopololei i ka palapala a Kuaaina a makou e hoopuka nei i keia la. Ma kahi ana i olelo ai, "He lala oe no ka Ahahui Euanelio o Oahu;" aole pela ka oiaio. Aole o D. Kekiokalani he lala no ka Aha Euanelio o Oahu; he oiaio no nae, ua lawelawe pu oia me na hoa o ia Aha ma ke ano he hoa hana pu ma ka hana hookahi. A o ka Aha nae kahi ana i pili ai, aole makou i ike. Ua mahalo makou i ko Kuaaina hapai ana i kana mau ninau. Ina ua lako ko kakou mau Ahahui i na Kumukanawai, a me na rula, aohe pono ke haalele i na alakai. E hahai mamuli o ke kanawai e pono ai.

          No ka pilikia o ka mea nana e kakau ka Moolelo o Paulo, nolaila aole e puka aku ana.

          No ka piha loa o ka kakou pepa o keia la, nolaila, ua hoomoe ia kau e J. L. K. Kapuni, a keia pule ae.

          Wahi a ke Kuokoa o kela pule, "Ua lohe makou ke hooikaika nei kekahi Kahu Akua e hoopau ia ka lapaau ana o ka luaui kaulana me ke kue mai i ka 750 inoa i hoopii e hoomau ia kona lapaau ana." He pono i ke Kuokoa ke hoolaha pololei mai i ka inoa o ke Kahu Ekalesia nana i kue o Lowela Kamika. E hooili aku i ka hewa, ke hewa, maluna o ka mea hana hewa, a e hookuu ae i ka nui manu, i kaawale ae lakou mai na olelo kuhihewa. A ina e hana ole ia pepa pela, hewa anei kona poe heluhelu ke kapa aku iaia "he alakai makapo?" aole.

          Ua loaa mai ia makou ka lono ma na nupepa o na aina e, e hai ana, ua ulu hou ae he nune kuee mawaena o Beritania Nui a me Amerika Huipuia. Ua kuai ia kekahi moku kuna Amerika ma Beritania me ke kue ina kanawai o Amerika, a ua kauoha aku ia aupuni ia Beritania e hoihoi hou mai i ke kuna i hiki ai ke hooponopono ia. Ua hoole mai o Beritania i keia noi, a no ia mea, ua kauoha paa o Amerika, i ka wa e komo ai kela kuna maloko o kekahi o kona mau awa kumoku, e hopu koke ia. Me he la na keia mea e hoalaala ke kuee, a o ke koho hou ia mai koe i Papa Hooponopono Aupuni e like me ka Papa Geneva iho nei, ma ka hihia Alabama.

          I kekahi o keia mau la iho nei, ua lele aku kekahi mau manu Myna , (manu hanakuli) a komo iloko o ka halemoa o W. M. Wallace, ka ona o ka hale holoi lole, a maloko oia hale ua hopu ia ua mau manu nei a paa. Pekepeke ia ka hulu o na eheu, a hookuu hou ia. Ma ka hooikaika ana, ua kau aku la laua maluna o kekahi kumulaau, a malaila kahi e kau nei me ka hiki ole ke lele. Eia kahi mea kupanaha loa, ua ike ka lahui Myna i ka pilikia o ko lakou mau hoahanau, a ua hoomaopopo. I kela a me keia la, e lawe mau aku ana ka nui manu i na mea ai a hanai aku i ko lakou mau hoa i loaa i ka pilikia. A wahi a ka mea nana i haawi mai ka lono ia makau, "haalele aku au, ua puni na paahao i ko laua mau hoa e hanai ana me na mea ai." Kupanaha! Nani na hana a ka Haku.

          "Pehea ka mai o ia la?" "Ka! ua ane oluolu iki hoi. Ua haawiia aku ka i hua'le, ua hooikaika no e hoole, a ua makau i ka ae maoli mai, nolaila, ua lalau malu a moni aku la." "Ae! heaha no la hoi ka mea o ka hoao ana e kapae wale ae no i ka laau kupono e ola'i ka mai? O kona ano mau no la hoi ia—he kapae wale i na laau maikai, aia no a he lapuwale ka laau, maikai iho la." "Ua pau iki nae hoi ka haalulu, he nae wale no koe, ina e ale hou i mau hua'le, oluolu loa." "E malama loa nae oe o moni hewa i na hua'le o ka mai kukule, mamuli auanei loha i ka mai apiki he loha, a hoomaka ke kukule." Pela io no kekahi mai i hoao e kapae i ka hua'le, aka, no ke ano nawaliwali loa, ua moni okoa, a wahi a ko makou lohe mai, ua ano oluolu iki mai. Hamau! E meha!

          He keu keia o na la pamalo loa. Ua ane hiamoe ko makou Ulele i ka lohe wahi mea hou ole. O Pinaau hoi, nona ko makou aloha, ua paa loa ia kona hanu i ke anu, ua hele a ula kona ihu nani i ka huki hala ole me kona wahi welu kalakoa. Koe kahi kolohe o Ukali, a ke i mai nei, "ua ukali aku nei o Ukali i na aikamu nuhou, a hoi mai nei o Ukali me ka ulaki mai o ka nele." Hookahi no wahi mea ano hou, oia no ka hoopuiwa mau ia o ka hiamoe nanea o na hua-kepau mai na hihio moeuhane o ka leo nui palalu o ka o-le a ke kanaka lawe leta, kawewe ae la kona leo ma na paia laula o ka lewa, pahola ae la na eheu welelau makani a puni ko makou wahi keena paahana, a me he 'la e i mai ana: "Eia au! A e aha au?" a pu-a mai la he leo mama nahenahe o ka wailiula mailoko ae o ka makou wahi ipu wai-eleele, ua ane like me k o ka O-u muki-wai o na pua o ka waonahele, me he la e i mai ana, "E o oe! Eia la he Momokuahi!"

He hoohiki maluna o ka hoohiki.

          I ka wa e mai ai kekahi kane a wahine paha, he mea mau i kekahi poe kahuna ka lawe ana mai i na alunu olelo me na ike kilokilo paha a me ka hooio maoli no. A no ka pakela mahaoi loa no, ua olelo ae la oia imua o ka mea mai, he mai hoohiki kou, eia la elua wahine makani e ku mai nei, aole anei olua i hoohiki me kau wahine aole e kolohe me kekahi? A no ka oiaio paha, ua ae aku ka mai, ua hoohiki hoi paha maua, aole o ia la (wahine) e kolohe me kekahi kane e, a pela hoi au, pela maua i hoohiki ai mahope o ko maua mare ia ana e Mr. ————. Okipau no hoi la keia wahi kuauau, ka noelo ia'ku la ka ia a loaa i ka poli o Aahoaka, ahuwale ae la na iwi o Hua i ka la e—ae, he keu ia nei o ka ike i ka hanu pololei i ka meheu.
          A no keia mea, ua ala mai ko'u manao e ki, e ha i ka'u mau bipi a e eku ka'u makakila maluna o keia apana pepa, me he ihu la o ka palau. Ua ala mai ka ninau ana, no keaha la ka hoohiki hou iho o na mea i mare ia, oiai ua hoohiki mua ia laua ma ka berita imua o ke Akua Mana loa? Ua lilo ka wahine nau a nau wale no, a pela hoi oe e ke kane, ua lilo na ka wahine wale no, a nolaila, ua lilo olua i io hookahi, elua puuwai hookahi ana. Ua paa loa ka berita mare, aole hiki ke makala ae, aole hoi e lele kou oili no ka palaualelo lima nui i kau ke hoao ia e aihue, aole hiki ua paa i ka pa, ua anapuniia e Limaloa. Aka, o ka poe aloha ole, malama ole i ka io o ka berita mare, ua okupe iho la, a ua like loa no me kamalii ike ole i ka lele ana o ke kowali ka aiele i o ia nei. A o keia poe la o lakou ke holokiki me ka hanupau imua o kahuna kalai waa, a o ka ke kahuna mai no ka paele a uliuli o ka naaupo. Ke olelo nei ke kahuna no ka hoohiki ana o ke kane me ka wahine i ka wa o laua wale, ua paulele ia nae keia ike me ka hoomaopopo ole ia o kela hoohiki ana imua o ka Haku mana. Ea, o ka hoohiki ana imua o ke Akua, he paa ole anei ia, a ina imua o kanaka, paa loa paha ea? Auwe, "poino ke kanaka ke hilinai i ke kanaka," wahi a ka Baibala.
          A i ko'u manao, o ia no ka paha ka mea e paa ole nei o ka mare mawaena o na Hawaii ponoi, aia no a he hoohiki hou iho maluna o kela hoohiki mua, paa ea? Ahe, ua kohu ka ka papale e kau hou iho maluna o kou papale mua i ko poo, kupanaha wale. Ina ua hoopaaia ka ihu o ke kekake me ke kaula, no ke aha ka nakii hou aku i ke kaula ma ka huelo? Malia nae paha ua olelo kauoha mai no ka mea nana i mare e hoohiki hou mahope i paa loa, o oukou paha e ka poe i mare ia kai ike a lohe hoi, a owau nei la, aole.  ELONA.

Ka Makeke kuai ia o Koloa.

          O ka makeke, he wahi ia i ae ia e ke aupuni e kuai na kanaka a pau, o kela ano a o keia ano i ko lakou mau mea kuai ; ia, ai, a malaila no hoi na hale kuai laikini bipi, a me na mea i pono ke kuai ia ma ia wahi. O ka makeke o Koloa nei, he waihona loaa ia no na apana e pili koke ana, a maalahi ka poe mikiala i na mea kuai. O ke dala ka mea nui e kuai ia'i me keia mau mea i haiia maluna.
          Aohe like o ka uku o kela a me keia mea a na kanaka i lawe mai ai no ke kuai i ke dala; o ke dala he waiwai io no ia. Ua poho ke dala i kuai ia aku no na mea i lawe ia mai e kuai, aole i kulike ka waiwai iloko o na mea i kuai ia me ka waiwai o ke dala.
          Ina e nana ia ka manawa i huli ia ai ke dala, a me ka ia, a me ai, a me na mea o ia ano, aole like iki. O ka poe hana dala e noho nei ma na pa hana e hana mau ana mai kakahiaka a ahiahi loa, he hapaha wale no ka uku, a o kekahi hoi he ekolu hapawalu no ka la, a kakaikahi na hana no ka hapalua o ka la. He luhi ka hana ana, alaila, loaa mai kahi dala. Ina e kuai ia ua wahi hapaha nei i ka ia, aole he wahi puka iki, aka iki ka mea ia. O ka ai, ua hoomau loa ia ka uku o ka ai, ma ka hapalua no ke pai-ai, no ka mea, he nui ka ai, aohe wi.
          Ma keia mau pule iho nei, he ekolu pua awa no ka hapaha, o ka hee he pii ino, he hapalua no ka hee hookahi, aole he hana i ka mea kaulike. Nolaila, mai imi i ka mea e apuka ai. "E kuikahi oukou me na kanaka a pau," alaila, na ka Haku e hoopomaikai i na hana a ko oukou mau lima. Me ka mahalo.  KOLOA.
Sept. 14, 1875.

Hoike o na Kula Sabati o Kona Akau, Hawaii.

          Ua weheia na hana me ka himeni hui, "Ke naue nei," a me ka pule pualu ana i ka pule a ka Haku.
          Ua hoike iho nei keia mau Kula Sabati, mai Kona waena, a hiki aku i Kalaoa ; ma ka luakini o Mokuaikaua, ma Kailua, imua o ka Aha Euanelio o Hawaii Komohana, malalo o ke alakai ana a Rev. J. Waiamau, ke Kahu Kula Sabati.
          Ua hoikeia keia mau Kula Sabati i ka la 9 o Sepatemaba. Aole no i loihi ka manawa no ia hana. Eia paha na mea ano nui i ike ia: Na pauku Baibala i hoopaanaau ia. He mau ninau Baibala iloko o ka haawina i hoopaaia. He mau leo himeni i mele ia mai. I ko'u ike a me ko'u hoomaopopo ana, ua malie, a ua ku na hana i ka maluhia. Ma keia la a'u i ike ai i na makua, ua eleu pu mai lakou e hapai pu me na keiki i ke kahua o ke Kula Sabati mau ma kela ao.
          Aole keia o ka mua o ka hoike ana, aka, o ka lua iho la keia. Eia kekahi mea a'u i mahalo ai: O ka eleu o na Kahu Kula Sabati o kela a me keia ekalesia i akoakoa mai ma ia la, a ua eleu pu me na haumana. Nani ka olioli o ko'u naau. O keia paha na mea ano nui ma keia hoike ana.
          Aole i pau pono mai na keiki i ka hele mai ma ia la. Malaila ka leo o ka mea kakau e paipai aku nei, e hoopiha mai ia Mokuaikaua a piha, a hu, no ia hoike ana aku. E ala, e mele mai e na O-o hulu melemele o ka lae ohia o Kalaoa, i kokua ia mai hoi e na keiki kani oeoe o Kailua, i ulele ia mai hoi e na puukani o Holualoa, i hoehoene ia mai hoi e na apapane o Helani, i kani okana ia mai hoi e na nunu o Konawaena. E ala! E ala!! no ka manawa e hiki mai ana. E kakoo i ko oukou mau puhaka ma ke apo o ka lokahi, a e hele aku imua ma ka inoa o Iesu.
          Mahope o ka pau ana o na hana, ua haawi mai o Po gue he mau olelo paipai i na makua a me na keiki. Na Manase ka lua o na olelo paipai. Na Waiamau ka hoike ana mai i ka nui o na makua a me na keiki a me na kumu i akoakoa mai ma ia la. O ka hookuu ia no ia o na hana me ka himeni hui ana ia "Joyful evermore," a me ka pule ana a Samuela Papaula. E aloha auanei.  N. PAHUPIULA.
Holualoa, N. Kona, Sept. 18, 1875.

Ano e ka hana a ka Luna Ekalesia.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ua komo mai iloko o'u ka haohao a me ke kuemi hope ana, no kekahi mea i hana ia mawaena o kekahi hoahanau a me ka luna ekalesia; oia hoi keia:
          Oiai, ia'u e nanea ana i ka hele malie, a me ka hoolohe ana i na huaolelo a na hoahele o'u, aia hoi, ua hoea mai la kekahi mea, oia hoi he luna ekalesia a hana mai la i ka hana a ka lokoino maluna o ko'u kino, aole i hana mai e like me ka hana a ka luna ekalesia. Ua hana mai oia e like me ka hana a ka powa, no ka mea, aole i ike ia kana wahi i hele mai ai, a ua haohao pu no hoi ko'u mau hoahele.
          Ina ua ike ka luna ekalesia i ka hewa o kekahi hoahanau, eia kana hana, e hele aku a ninau, ua hana paha oe i keia hewa aole paha? Aole pela keia, o ka hana ana no keia a ka mea mawaho loa, me he la, no de diabolo mai kona manao lili. A ua haawi pu ami no hoi oia me na olelo kuea me he mea la, he ike i ka olelo haole.
          Aohe oia i ike i ke ano o kana olelo, he huaolelo kela no ka wa huhu o ke kanaka, ua olelo nae oia, me he mea la, aohe oia he luna ekalesia. Me ka mahalo.
J. K. ULELE.
Honolulu, Oct. 12, 1875.