Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 42, 14 ʻOkakopa 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, OKATOBA 14, 1875.
ME HE LA, o kekahi o na ninau ui e kamailio ia nei mawaena o ka lehulehu iloko o keia mau la, oia no ka nonoo ana i na pomaikai a me na pomaikai ole, o ke kukulu ana i mokumahu holo pili aina hou, mawaena o ko kakou mau paemoku nei. He ninau nui keia i ko makou manao, no ka mea, ua pili ka hapa nui o ke kumu ma ka aoao o ka lehulehu. He ninau i loaa ole ia makou ka manawa no ka noonoo kupono ana, nolaila, ua nele i ka makaukau no ka hoakaka nui ana 'ku imua o na makamaka, aka, hookahi nae mea i maopopo ia makou, a i ka lehulehu holookoa hoi ; oia hoi keia: "He pomaikai a he kokua maalahi ka mokumahu Kilauea no ka lehulehu." Aohe mea nana e hoole keia, a ina ua ano kanalua kekahi no ia mea, hookahi wale no hooia kupono loa ; o kona iho ana makai o Ainahou i kona mau ahiahi holo, a me na kakahiaka ku mai, a e hoomaopopo auanei ia makamaka, a e apono iho i ka makou.
O ka pomaikai o ka lehulehu ka mea i manao nui ia ma keia ninau, a ina ua ike ia, a ua maopopo ua loaa ia pomaikai, alaila, hookahi wale no mea i koe ; o ka hoomau ana aku ia pomaikai. Ke hoomau ia nei no o Kilauea ; ke lawa nei no ka makemake o ka lehulehu iaia ; aka, aole he mea paa loa ka moku. Ua like no me ke kanaka, he manawa kona e hiki mai ana, a hoomaha kona mau luhi. Ke ane aoo aku nei ke kino o ko kakou hale lana mahu, a ke aneane aku nei i na la e nawaliwali ai kona kino, a helelei hoi na lala. A pehea ? E kali auanei kakou a hiki mai ia manawa, alaila, hoomaopopo ka pono a me ka pono ole o ke pani ana i kona hakahaka ? Ke manao nei makou, o ka manawa kupono keia ; ua hoomaopopo ia ka pono o ke pani ana i kona hakahaka me kekahi moku hou ; a e hookoia ia mea i holo pono ai na hana mawaena o na makaainana, a hoomau ia hoi ka holomua o na pomaikai. E noonoo ana makou ma keia ninau nui o ka manawa, a hoakaka piha aku no ka pomaikai o ko makou mau makamaka.
Ke Kau Ahaolelo o 1876.
Ke nee mai nei ka makahiki 1876, a me ia e panee pu ia nei ka manawa no ke koho ana i na Lunamakaainana no ka Hale Ahaolelo. O ka manawa keia e hoomaopopo ai ; e wae ai ; a e hooholo ai ka manao no ka poe i kupono e koho ia e hele aku iloko o ka Ahaolelo. He mea kupono loa ka wae ana i keia manawa, a hoopaanaau i na ano a me na hana a ke kanaka , no ka mea, ma ko makou manao, aole ma ka ike a me ka makaukau wale o ke kanaka e holo pono ai kana mau hana no kona aupuni a me kona lahui; aka, me ke kupono pu o kana mau hana. He mea ku i ka hoohilahila, oiai, ua ike kakou i na makahiki i hala ae, ke koho ana i kanaka makaukau, e hele aku ma ke ano elele, a e hoohaahaa ana iaia me ka hoolapuwale i ka inoa o ka lahui ma kana mau hana lapuwale. E aho ke koho ana i kanaka hupo loa mamua o ke koho ana i na kanaka o keia ano.
O ke kanaka i ike ia kona ano ma na hana maikai, i ikeia kona aloha oiaio no kona aupuni a me ka lahui. O ke kanaka kupaa e hooko pono a e hooikaika ana hoi e hookahuli a hoopio i na kumu hoemi lahui, oia ka kakou e wae ae i Lunamakaainana. Ua koho ia he mau kanaka oiwi ponoi o ka aina i ke kau i hala, ua manao ia lakou he poe i komo maoli ke aloha no ka lahui; aka, ma ka leo noi hookahi o ka lehulehu ia lakou, " e hoole ia ke komo ana mai o na wai ona maloko o na palena o ko kakou mau paemoku nei, " ua hoole ia, a ua kapae loa ia. Ma ka hoole ia ana o keia noi hookahi a ka lahui holookoa, ua hoike ia mai he haawina kupono na kakou e noonoo ai. O ke kanaka a kakou i ike ai, ua hoike mai kana mau hana no kona kupono e hele aku a hooko i na mea i makemake ia e ka lahui, no ko lakou pomaikai, a no ka holomua ana o ke aupuni, oia ka kakou e apo aku. Ano ka manawa! E wae, e kaupaona, a e hooholo i ka manao me ke akahele.
E kamailio piha aku no makou ma keia ninau ma keia hope aku.
E hoopau i keia Kuhihewa.
Wahi a ko makou hoa o ka Poaono iho nei, ua "lili, inaina a manao huhu" makou. Pela io anei ? Aole, aole makou i nee mai ke kulana i kukulu mua ia'i no keia pepa. "Aole paonioni ; aole haanui ; aole hikiwawe ka huhu ; aole noonoo ino." Pela no makou a hiki i keia la. O ka pahikaua oi lua, a makou e paa lima nei, oia no ka Oiaio, "E o ana a kaawale na ami a me ka lolo." Ke hookaawale nei makou mawaena o ke kanaka a me kona hewa. A e like me ka lawe ana mai o ke kauka i ka pahi a oki aku i kahi ino i ola mai, pela makou e lawe nei i ka makou pahi, me ka hopo ole o ka naau a me ka haalulu ole o ka lima, a hookaawale aku i na mea haumia e make ai. A ua ike mua no nae makou e eeke ana ka poe mai. Ma keia hana he aloha iloko o makou no ke kanaka, he inaina i na hana ino, oia ka mea e ino ai kanaka a me ka aina. O ke kanaka ka makou e makee nei e hoola. Ua hoonoho ia makou i mea hai aku i ke kala ia'na o na hala no ka poe i ike i ka hewa. He leo ko makou e kahea ana, "e hookuu aku i na mea paa, a e ola na pio ma ka inoa lokomaikai o Kristo." Aka, aia a ike makou i ka mea hana ino e lawe mai ana i ka inoa o ka Pono i mea e hana ino aku ai i ka Pono, aole makou kanalua i ka pane aku ma na huaolelo a Paulo ia Anania, a me na huaolelo no hoi a ke Kaula i pane ai ia Ahaba. A ke manao nei makou o ke kue ana i na hana ino, aole ia he paonioni ; a o ka hoahewa ana'ku i na hana haumia, aole ia he huhu ; nolaila, e hoopau i keia kuhihewa. Ua ike makou i ka hana i haawiia mai ia makou e hana, a e hana aku ana no makou me ka hopo ole. E paio ana makou no ka pono, no ka maemae, a no ke ola o keia koena o ka lahuikanaka Hawaii. A i hoike no ke ano o ko makou manao ma keia hana, ke lawe mai nei makou i na olelo a Paulo, oia keia: "Aole ma ka wahahee ka makou ao ana aku, aole hoi ma ka haumia, aole hoi ma ka hoopunipuni. Aka, me ka haawi ana mai o ke Akua ia makou, i kauohaia mai ka Euanelio ia makou, pela hoi makou e olelo aku nei; aole me he mea hoolealea la i kanaka, aka, i ke Akua, i ka mea nana ko kakou naau i hoao mai nei."
E KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
E oluolu kou lunahooponopono i wahi kowa iki no'u. Mahope mai o ko ke Kuokoa puhi ana i ka pu no D. Kekiokalani, ua kau mai la ka weli ia'u, ona ole ka ai, a moe ole ka po, no ka makau i ka "olelo pane ikaika loa," wahi a ke Kuokoa. Ua halawai au me ia olelo, eia ka he mananalo loa. Ua nawaliwali ka "olelo pane," ua kanapi ka pu, a ua pakele au.
E oluolu paha o D. Kekiokalani ke wehe ae au i kuu wahi papale, a olelo pololei aku iaia, aole oe i pane i ka'u ninau, oia keia, he mana anei ko ka luna hoomalu, a o kekahi hoa e ae paha, e hoololi i ka wa halawai o kekahi ahahui o kakou ? He lala oe no ka Ahahui Euanelio o Oahu, a ke manao nei au, he mea hiki ia oe ke hoaiai mai ia'u ma keia mea. Aole nae oe i pane pololei mai. Ua pane kikoola oe, meke kii aku i kekahi halawai e ae, i hoolaha hewa ia e P. N. Kaawa ma Waimanalo, wahi au. Aohe au i ike ia.
Eia ka'u mea i ike pono, oiai eia ka moolelo imua o'u. Aka, ina i hewa kela hoolaha ana no ka halawai ma Waimanalo, aole anei ia he kumu e makaala loa ai na hoa o ia aha, i ole ai e hewa hou ? Aka, ke hapai mai nei oe i ka hewa mua i kumu hoohalike nou, i mea e pono ai ka hewa alua. Kahaha loa au i keia ? Ua hooholo ka aha e halawai i ka la 14 o Sepatemaba, a ua hoololi oe i ka halawai a i ka la 7 o ia malama. A ua ninau au, he mea hiki anei i ka lunahoomalu ke hana pela ? A nohea mai ka mana e hana ai pela ? Aole nae hiki ia D. Kekiokalani ke pane mai. Nolaila, aole pau ko'u kanalua. Ua lohe mai au, hookahi hoa i keakea aku i ka halawai, me ka olelo aku, "e hewa anei kakou, no ka mea, aole keia ka wa i hooholo ia no ka aha." Koho iho la au, o ka noonoo ia a ka mea naauao, aole nae i nana ia kana. Ua hewa paha ka'u koho ana. Malia paha o ka D. Kekiokalani no ka pololei, a e kahea ia no na halawai e like me ka manao o ka lunahoomalu.
Me ka mahalo,
KUAAINA.
Oahu, Oka toba 11, 1875.
Ahonui ka Makua.
Ia kakou e heluhelu ai i ka moolelo o ka poe pono o na wa kahiko, me na hana pono a lakou i hana ai, a oiai no hoi ua ike ia he poe kaulana kahi poe o lakou no ka pono, a he poe i apono ia e ke Akua, ua hoike pu ia mai no ko lakou mau kina a me na hewa a lakou i hana ai. O Aberahama , Isaaka, Iakoba, Davida, a me na mea e ae, he poe pono lakou, ua aloha i ke Akua a ua aloha ia lakou e ke Akua, aole nae i nele i na kina. Ua hana hewa ; ua ike i ka eha no ka hana hewa ana, a ua mihi. O ka poe hoomaloka o keia mau moolelo, aole nana nui lakou i ka pono o ia poe. Ua imi lakou i na hewa, na kina, a me na hana kuhihewa o lakou, a hoike nui ae ia mau mea, me ka ninau ana, "Pehea keia poe pono, eia na hewa o lakou, na mea, a na mea; eia nae ua pono lakou, a ua pomaikai no; aka, ke ao mai nei na kumu, o ka hewa, he mea ia e poino ai, a pehea hoi keia poe, ua pomaikai lakou, a ua aloha ia e ke Akua, a ua kapaia he poe haipule." Pehea kekahi poe hoomaloka e olelo nei, a e ninau nei. A ua lohe maoli au i kekahi hoomaloka e ao ana i kanaka penei: "E, ke ike mai nei oukou i ka hoopunipuni o Iakoba ma, nolaila, he pono no ka hoopunipuni i mea e pomaikai ai, e noonoo pono mai oukou i keia." E nana iki kakou i keia mau olelo a ka poe hoomaloka, e ike pono auanei kakou i ko lakou kuhihewa.
1. Eia ka manao mua. O ka Baibala, he buke ia e hoike pololei ana i na mea i hana ia e ka poe nona na moolelo i hoopaaia malaila. O ka ke Akua olelo ia, he pololei. Aole huna keia olelo i ka oiaio; hai mai i na hana pono a kona poe, hai pu no me na kina, na hewa. Ina na ke kanaka keia olelo, e pai ana i ka pono o ke kanaka, ina ua hunaia na hewa, a hoike ia mai na hana pono wale no. Aka, aole ia na ke kanaka, na ke Akua no, a he hoike pololei ia, me ka hoopilimeaai ole, no na mea i hana ia i kela wa kahiko. O ka buke i kapaia he oiaio, aole hiki ia ke huna i ka oiaio. Ua hoike pololei ia i na mea i hanaia, ina he pono, a ina paha he hewa. Ma ia mea, aole i loaa ka like o keia buke ma ke ao nei, he hookahi wale no keia. A oia no kekahi kumu i inaina ai ka poe hoomaloka, a imi hala lakou, me ka i ana, "Eia ka hewa o ka poe pono la, e nana mai oukou."
2. Eia ka manao elua. Oiai ka Baibala he buke e hoike pololei ana i na mea i hana ia i ka wa kahiko, a he hoike oiaio loa ia, aole nae oia wale no kana hana, he mea liilii loa ia ke hoohalike ia me kekahi hana o ka Baibala. Heaha la ia hana? Eia no ia. O ke kokua ana i kanaka ma ka pono. O ka hapai ana i na kanaka iluna ma na hana maikai, a ike kino a ike uhane lakou i na pomaikai o ka hana pono, oia ka hana nui a ka Baibala. "E waiho i ka hana ino, e ao i ka hana pono," oia ka leo ao o ka Buke Hemolele mai o a o. Ua haawiia mai keia buke i ka poe hewa, i ka poe lapuwale, i ka poe i nalowale loa iloko o na hana haumia, e like me ka poe i moe iloko o na ana pouli a ike ole i ka malamalama, i mea hoolana i ko lakou manao, e imi i ka malamalama a me ka pono----e ola oia. O ke kanaka a me ke Keiki a ke kanaka, oia na mea nui iloko o ka Baibala. O ke kanaka me kona ano haumia, a me ke kuhihewa ; a o Kristo me kona ano he kokua no ka poe i haule.
Ua hoike ia mai ka hana hewa ana o ka poe pono, a me ko lakou eha ana no ka hana hewa, me ko lakou mihi ana, i mea ao i ka poe pono i keia wa. He mea paipai ia lakou e kiai a e pule, i ole e haule iloko oia mau hewa hookahi. E koo ana ia lakou, a e hooikaika ana ia lakou e kupaa ; e nana i kahi i haule ai o kekahi poe a e hoonaauao, e makaala o haule pu.
Aka, ma ko'u noonoo ana, eia hou no kekahi kumu o ka hoike ia ana mai o na kina o ka poe pono iloko o ka Baibala, a he mea nui loa keia i ko'u manao. Eia no ia, he mea kokua i ka poe i haule i ka hewa i keia wa, aole ma ke ano e hoomahui lakou i na hewa o ka poe kahiko, aole loa pela. Aka, e nana i ko lakou haule ana, haule pinepine i ka hewa kahi poe o lakou, alaila, e nana i ke ahonui o ke Akua, i kona kala ana i ka hewa, a me kona ae ana ia lakou e hoi aku iaia. Ua hewa lakou, a ua pono no hoi. I hewa no ia lakou iho i ka ae ana i ka hoowalewale, a ua pono nae i ke Akua. E o'u poe hoahanau, a me na makamaka, a me na pokii, o ke Akua hoomanawanui o Aberahama, o Isaaka, o Iakoba, a o Davida, oia no ko kakou Makua aloha. Ina i ahonui oia ia lakou a kala wale i ko lakou mau hewa, aole anei oia e kokua ia oukou i keia wa? oia mau no kona ahonui. E hele ka mea hewa iaia. O ka mea pono i haule i ka hoowalewale, e hele mai i ka Makua, e kala no oia a pau loa ka hewa. Ina e ula loa ka hewa me he koko la, e keokeo auanei ia me he hau la. Mai lawe mai kakou i ka olelo henehene a ka hoomaloka i mea hoino aku i ke ahonui o ke Akua no ka mea, o ko kakou Makua aloha ahonui ia. PALEKA.
Kawaiahao, Oct. 6, 1875.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
Ua heluhelu au i ka leo kanikau o ke Kuokoa no na mea e pili ana i na hana a kou mau kolamu, a ua ike a hoomaopopo i kona ano "pio o ke ahi." No loko mai o kana mau olelo ino e hauhili ana i kona mau makamaka iloko o na la i hala ae, a hiki mai i keia mau la, ua lawe mai au a eia iho, ma ko'u manao, ua haku no ia i kanikau no kana mau hana.
"Ua lohe wale lakou," wahi a lakou, "Ua mai paha lakou;" na lakou no ia; "E inu i aila," ka lakou pane ane; "E wiki o mauliawa," lakou i puana ai: "He kuhewa ano pulepule," i leo nei ai lakou; "A holo olohelohe," na lakou i hoopuka,—"Eia ka laau," ka oukou noi ana; "E hele mai hana hou," oukou i pane ai; "E aloha auanei," ko oukou welina. Aloha wale ia e hokae wale mai nei no; e hapapa wale ana no kona mau lima lalama ma kela a ma keia puu opala, e alakai ana me ka manao e hoopaumaele wale i ka inoa o kona mau makamaka, me ka noonoo ole iho i kona kulana imua o ka lehulehu. Auhea oe e kipa, e luana, a e kuka pu. Oia--a, Oia--e. Aloha i--no, aloha wa--le.
UA IKE—A.