Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 39, 23 September 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, SEPT. 23, 1875.

          MA kekahi o ko kakou mau kolamu o keia la, e ike iho ai na makamaka i kekahi manao e pili ana i ka Halemai Moiwahine. Ua heluhelu akahele makou i keia manao, a me he la ma ko makou noonoo ana, ua ike no ka mea kakau i kana mea e kamailio nei. Malalo o ke poo o ke ola o ka lehulehu, aole paha e loaa ana kekahi mea hookahi i oi ae ka lili no ka maalahi a me ka malama maemae ia mamua ae o ka nupepa LAHUI HAWAII.
          He mea nui ke ola o ka lehulehu, a ina i kupono ole ka malama ana a kekahi i hoonohoia ma ka noho kiai a lapaau paha, alaila, o kona kupono ole ana no ia ma ia noho. He kauwa oia na ka lehulehu mao ka inoa o ke aupuni, a o kona nuku ana mai me ka pehi pu mai i na huaolelo hookano ku i ka pelapela, he ano hookiekie maoli ia. Ua uku ia oia me na dala maikai e lapaau kupono i ka poe i loohia i na mai e hele aku ana imua ona; aole oia i uku ia e hanaino wale no i na kanaka me ka lapaau hooponopono ole, a o kona hoohalike ana ma ka lapaau ana i na kanaka me he holoholona la, o kona uhauha ia, he mauna, a he hoomainoino wale hoi i ke ola o ka lehulehu.
          No na hana a pau o keia ano, aole makou e kanalua ana i ka hoopuka ana i ko makou manao. He hale kela i kukulu ia no ka lapaau ana i ka lehulehu e hele aku ana ilaila, a mamua o ke kipaku ia'na o ia lehulehu mai laila aku, a loohia wale i na poino mawaho e na hanaino a hoomainoino o keia ano, ke manao nei makou, he mea pono, a he mea ku no hoi i ke ola a me ka pomaikai o ka lehulehu ma ka hookaawale ana ae i ka mea hookahi nana e hanaino nei na kanaka, a e hoonoho aku i pani hakahaka kupono ma ia wahi.
          Ua kue loa makou i ka hana a na kahuna Hawaii hoomanamana, a ke kue pu nei makou i ka hana a ke kauka o ka Halemai Moiwahine, aole no ka hoomanamana, oiai aole i kamailioia ia mea nona, aka, no ke ku maoli i ka olelo hoino i ka poe mai ; a malalo oia kumu e kuleana ai makou a me na makaainana pu e kahea aku ai i na noonoo ana o ka Papa Ola maluna o keia kumu, oiai, aohe kumu nui e ae a lakou e malama ai mamua o ke "Ola o ka lehulehu."

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          E oluolu ka Lunahooponopono e hookomo iho i keia wahi manao ma kahi kaawale o kou mau kolamu, i ike mai ka poe noeau i kuu pilikia a me ka mea pohihihi a'u i noonoo iho ai, anoai he mea hiki i kekahi poe ke hoomoakaka mai i pau ko'u kanalua. Eia ua mea 'la : Ma ka moolelo o ka Ahahui Euanelio o Oahu nei o ka halawai o ka malama o Feberuari o keia makahiki, ua hooholo ia e kela aha e halawai hou ma Kawaiahao i ka Poalua elua o Sepatemaba, oia ka la 14 o ia malama, oia ka hooholo hope loa o ka aha ma ka halawai o Feberuari. Ma ka olelo kahea nae a ka Lunahoomalu o ua aha la (i kakau inoa ole ia e ka Lunahoomalu) i hoolaha ia iloko o ka Lahui Hawaii , ua ike au ua kahea ia ka halawai no ka la 7 o Sepatemaba, oia ka Poalua mua. Ua kapaeia ae la ka olelo hooholo a ka aha, a ua halawai na hoa o ia aha ma Kawaiahao i ka la 7 o keia mahina. Eia na mea pohihihi ia'u: He mana anei ko ka Lunahoomalu, a mea e ae paha, e kahea i kekahi halawai o kekahi ahahui e like me keia i hoike ia ae la maluna me ke kapae ana i ka olelo hooholo o ua aha la? A o kela halawai i malama ia ma Kawaiahao, he halawai io anei ia no ka Ahahui
          Euanelio o keia mokupuni, aole paha? Ina aole ia he halawai no ka ahahui, oiai aole i hooholo ka aha e halawai ma ia la, alaila, pehea na mea i hooholo ia iloko o ia aha? Ina hoi he halawai ia no ka ahahui, alaila heaha ke ano o ia halawai? O kekahi anei ia o na halawai mau o ka ahahui, a he halawai kuikawa anei? No ka pohihihi o keia mau mea ia'u, nolaila, ke noi nei au i ka Lunahooponopono e hoopuka i keia mawaena o ka poe heluhelu, malia o kokua ia mai ko'u noonoo e lakou la, a e kekahi mea e ae paha. Me ka mahalo,  KUAAINA.
Oahu, Sepatemaba 18, 1875.

E ulu io ana anei ka Lahui Hawaii ma keia mua aku, a e ulu ole ana paha? a pehea ia e maopopo ai?

          I kuu noonoo ana, he ane makehewa ko ke komite haawi ana mai na'u ia ninau, no ka mea, ua like me ka ninau i haawiia mai ia'u no kela halawai malalo iho nei. Aka nae, mamuli o ke kauoha a ka aha, e hoike aku no au i ka mea a'u i hoomaopopo ai ma ka noonoo mau iloko o keia mau mahina i hala'e nei.
          Aole no he pono ia'u ke hoopau manawa ma ka hoike ana imua o oukou i ke ano nui a koikoi ano e no o keia ninau, no ka mea, ua ike pono oukou a pau he mea keia e pili ana i ke ola o ka Lahui okoa e noho nei. A kaawale ka okaoka, eia wale no ka manao, e ola ana o Hawaii nei, e make ana paha?
          Pehea, ke ninau kakou penei : E ola ana ka Lahui Amerika, a e make ana paha? Aohe mea haohao ole o kakou a pau ia wahi ninau! No ka mea, ea, aohe ona kumu? He lahui ulu nui a ulu mau, wahi a kakou, a heaha la kona mea e ulu ole ae ai, a nui launa ole aku no? A ina no ko Beritania, a ko Geremania, a no ka emi loa o na aupuni ano naauao ma ka honua nei ua ninau la, ina ua like ka haohao o kakou no ia mea hookahi no, aohe kumu e ulu ole ai , a nolaila, aohe mea e ninau ia'i ua ninau nei.
          Eia nae, ina no Hawaii nei ka ninau, pau koke ka haohao, no ka mea, he ninau ia, oia he ninau kumu . A, ke noi aku nei au ia oukou e hoike mai i ke ano e o keia kulana lahui. No ke aha la ke kulana e loa o Hawaii nei i ko kela mau lahui e a pau loa!
          1. He aina ku ole anei i ke ola maikai o Hawaii nei? Oia he aina make wale? Ke hoole mai la oukou a pau? He aina oluolu, ku i ke ola maikai; he aina kaulana no ia mea ma na wahi a pau. O na haole o ia ano ae ia ano ae, ikaika lakou, a laha nui hoi ma keia Paeaina. A hiki mai nae maanei omaimai lakou, aole no e liuliu, ua ola ko lakou la kino a makaukau hoi no na hana a pau! A nohea mai la keia pilikia pio e loohia nei o Hawaii ponoi?
          2. Ea, he aina ai ole keia, a o ka wi ka me e wikiwiki nei ka lahui okoa i ka lua kupapau? Aole! he aina ai keia, he aina momona, a he aina akea no hoi—a i ka wa kahiko ua lawa ka ai no ka lehulehu, hiki ole ia kakou ke hoomaopopo. Ua ike maka nae kakou i na iwi aina e ahu ana mai ke kai a i ka uka, i na kuauna loi me na mahele kihapai e kahakaha nei ka aina mai o a o. A ma ia mau mea, ua ike pono ia'ku he aina kanaka keia, a he aina ai no hoi mai kahiko loa mai no. Aole hoi he mea pohihihi ia i na haole e noho nei; he aina ai a momona hoi o Hawaii nei. Aole o ka wi ka mea e nele ai oia i ke kanaka ponoi ole. Ina 500,000 kanaka ma Hawaii nei i keia la, ina ua ola pono no lakou i ka momona o ka aina e waiho nei.
          3. No ka hana ole, a lako ole paha i na mea e pono ai, oia ka waiwai a me ke kulana ku i ke ola maikai o kanaka, oia anei ka mea e nono wale aku nei keia lahui a nalowale? Ua ike kakou, aole. He nui ka hana me ka uku nui no hoi, a he nui ka waiwai e lako ai na kanaka a pau, me ka maluhia pu no ka waiwai a me ke ola, aole no he pilikia ma ia mau mea. He hapa loa no na wahi ma ka honua nei e loaa'i ka hapalua uku la no ke kanaka, e like me ko Hawaii nei e noho nei, oiai ka uku no na lako ola kino, he haahaa no ia, me kakou e hoomaopopo nei. Mai na keneta 8 a i ka 18 ka uku la no ke kanaka ma ka hapanui o na aina, oiai hoi he kiekie pono ole ke kumukuai o na mea e kuonoono ai ke ola o ke kanaka. Eia nae, he ulu a laha loa kolaila mau lahui. Ea! heaha la ka mea e nele ai a e nalo aku nei ka lahui Hawaii?
          4. O ka hewa no , wahi a kekahi, aka, ma Hawaii nei wale no anei ka hewa? Aole anei he nui loa o na mea ino ma na wahi a pau? Owai la ka aina nele, a ku hemolele imua o kakou? Aole no. Ua poino na aina a pau i ka hewa, aole o Hawaii nei wale no! Eia nae, he laha a nui ko lakou la, a ke emi wale aku nei no i ka make keia. Pohihihi anei ia ia kakou? Ea, e nana mai oukou, a e wehewehe aku no au ia mea, a maopopo like ia kakou.
          A eha ka manamanalima o ke kanaka, aole no ona wahi pilikia a nui wale ia mea, he eha no nae kona a hemahema iki hoi i kana hana. A nui aku ka eha o ua kanaka la, a pau paha ka wawae okoa ia mai, he nui io no kona pilikia, a he nui hoi ka hemahema ma kona lawelawe ana. Malia nae paha, he pilikia pili ole i ka make kona, a he hiki hoi iaia ke hoomanawanui, a pono iki no kona kino okoa. Ina nae he mai ko ua kanaka la a puni kona kino, mai ka welau o na manamana a i ka piko o kona poo, pehea la e lana ai ka manao nona? I ka nana'ku, e pili ana kona mai i ka make.
          O kela mau lahui nui a kakou e kamailio nei, he mai io no ko lakou la—ua kamaaina ka aihue, ka pepehi kanaka, ka hookamakama a me na hewa like ma ia mau aina. He mea pili nae i na lala, aole i ke kino lahui okoa ; a o ka hapanui, kue lakou ia mau mea ino, a ke kinai mau la no. Ma Hawaii nei nae, ua ulu a puni ke kino lahui okoa i keia mai ino—a oia ka pilikia—ka mea hoi e nawaliwali ai ka manao lana no neia mua aku. O ka hapanui, ua lilo mamuli o ka hewa e make ai—o ka hapa uuku wale iho no e noho nei mamuli o ka pono lahui, oia ka pilikia. Ma na aina e, koe na pono ohana —ua maluhia na muo a me na pulapula lahui—aole i lilo, a nolaila mai ke ola hou e laha mau aku ai oia. Oiai nae ma Hawaii nei, he malu ole ka ohana—he mimino ka muo, he pepe hoi ka pulapula o ka lahui! a pehea hoi ia e ulu hou aku ai?
          Ke ninau mai nei oukou ia'u, "E ulu io ana anei ka Lahui Hawaii ma keia mua aku?" A owau hoi, ke ninau aku nei au ia oukou, "E ulu hou anei ke kawowo ke nele ia i ka muo ole e opuu hou aku ai?" Oia hoi e ulu hou aku anei ka lahui ohana ole? Ea, he mea hiki no ka ulu hou aku o ka Lahui Hawaii, o ka makemake ole nae o ka hapanui, oia ka mea e ole ai. Ua pau pu ka nui mamuli o na hewa e make ai. O ka haalele ia mau hewa e make ai a ola—o ka hoomau a make, oia ka ninau ano koikoi imua o ka Lahui Hawaii e noho nei.  E. BOND.

He moolelo no Paulo.
HELU 6.

          No ka hoomaauia mai ma Anetioka, ua hele aku la na lunaolelo i Ikonio, e like me ka ka Hoola i kauoha mai ai, Mataio 10:23.
          O Ikonio, he kanaiwa a he haneri paha mile ma ka hikina hema aku o Anetioka, a ua hoopuni ia na aoao a pau ona e na mauna kiekie, koe wale no ka aoao hikina, ma ia aoao, he kula palahalaha akea, e like ka loihi me ka hiki i ka maka ke nana aku. E like me ia ma Anetioka, pela no ma Ikonio, he nui ka poe i manaoio mai, na Iudaio a me ko na aina e pu; aka, ua hoomaka koke no ka paonioni mai o na Iudaio manaoio ole, ua noho liuliu nae laua malaila, a hiki i ka wa i nui loa ai ka hoino ia mai, a holo malu aku la laua i kekahi mau kulanakauhale e ae.
          I ka holo ana mai Ikonia mai, hele aku no na lunaolelo i Lusetera. No ka hoike ole ia ana mai he hale halawai kekahi ma Lusetera, nolaila, me he mea la, he uuku paha na Iudaio malaila. Hai aku la na lunaolelo i ka Euanelio imua o na kanaka o Lusetera; a ike aku la o Paulo i kekahi kanaka, iloko o ka ahakanaka, ua hanau oopa ia mai oia, a aole loa hoi i hele, e haka pono loa mai ana iaia ; a ma o ka mana o ka Uhane o ke Akua i ike aku ai ia he manaoio ko ua mea oopa la e hoolaia. Nolaila, olelo aku la oia me ka leo nui, "E ku pololei ae iluna ma kou mau wawae. Lelele ae la ia a hele aku la." He mea keia e hoomanao mai ai ia kakou no kekahi hana mana like i hana ia e Petero ma Ierusalema, Oihana 3:6—8. Aka, he poe pegana na kamaaina o Lusetera, a i ko lakou wa i ike ai i keia hoike ana mai o ka mana akua, manao iho la lakou he mau akua no na lunaolelo, i hele aku ma ke ano kanaka i ko lakou kulanakauhale. Kapa aku lakou ia Paulo o Hereme, oia hoi o Merekure, no ka mea, iaia no ka olelo ana, a kapa aku hoi lakou ia Barenaba, o Dia, oia hoi o Iupita. Pela i kapa aku ai lakou i na lunaolelo, no ka mea, i ko lakou manao ana, he mea mau ka iho palua ana mai o keia mau akua i ka honua nei. Ina i iho io mai o Dia a me Hereme ma ke ano kanaka, a hele aku i Lusetera, me ka hoike akea ae i ko laua mana akua, ma ka hooikaika hou ana i kekahi kanaka i hanau oopa ia mai, no ke aha e hoonele ai na kanaka i ka hoohanohano aku ia laua me ka ka mohai? Ua lawe koke ia mai la na bipi kane a me na lei, a o ke kahuna hoi o Dia, a no ka luakini paha o Dia, ka mea imua o ke kulanakauhale, ua manao iho la e kaumaha aku i ka mohai. I ka lohe koke ana o na lunaolelo i ka mea e hana ia ana, ua haehae ae la laua i ko laua mau aahu, no ka hoowahawaha i ka lakou hana, a holo kiki aku la iwaena o na kanaka, me ka olelo aku ia lakou i na huaolelo ao me ka ikaika. I ke kamailio ana i na poe hoomanakii, aole laua i hoopili i ko ka Palapala Hemolele, aole hoi i ke Akua o Aberahama a me Isaaka, a me Iakoba. Ua hoike aku laua no laua iho, aole he mau mea kino akua, he mau kanaka no i like na ano me ko lakou; he mau elele nae no ke Akua, e hai aku ana i na olelo maikai, a e hoike aku ana hoi i ke Akua ola, ka mea nana i hana i ka lani a me ka honua, a e hoike ana i kona lokomaikai i na keiki a kanaka, ma ka hooua ana mai i ka ua mai ka lani mai, a me na kau hua nui, a paipai aku no hoi laua e huli mai lakou mai ka hoomanakii ana, ka mea a laua i kapa aku ai, he mau mea lapuwale , a i ke Akua ola.
          Aneane no e hiki ole i na kanaka o Lusetera ke hooki i ko lakou manao e mohai aku i na lunaolelo, ma o keia mau olelo la; a aole i liuliu iho mamua ae o ko lakou hookonokono ia ana e na Iudaio mai Anetioka mai, a me Ikonio, e hana ino aku ia laua,, a e hookahe koko hoi. Me he mea la, ua hai aku keia poe Iudaio i na kanaka o Lusetera, o ka hana mana i hoola ia ai ke kanaka oopa, aole i hanaia me ka mana akua, aka, me ka mana kilokilo. Nolaila, hailuku aku la lakou ia Paulo, a haalele aku la iaia e make. Pela i hoomana aku ai ka ahakanaka uahoa i na lunaolelo i kekahi la, "Ma ke ano he mau akua ; a i kekahi la ae hoi, hailuku aku ia laua. Pela no i hooho ai na Iudaio i kekahi la, "Hosana i ke Keiki a Davida," a i kekahi la ae, e "Kau aku iaia i ke kea, e kau iaia ma ke kea." I ka haalele ia ana hoi o Paulo e kona poe nana i hoomaau me ke kuhi ua make, ua ola koke ae la ia, a komo aku la iloko o ke kulanakauhale; i kekahi la ae, haalele iho la oia a me Barenaba ia wahi no Derebe.  (Aole i pau.)

          He wehiwehi i ka maka ka ike aku i ka wailele o Wailua, Kauai, i kahaia e ka haole kaha kii a makou i hoolaha mua aku ai ka hele a nonohe lua; e ike ia ma kahi kuai buke o H. M. Wini.