Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 37, 9 September 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, SEPT. 9, 1875.

          Ma na la i hala iho nei, ua hookolokoloia e Kauka Mohabeer, he kanaka oia no Inia, he malihini mawaena o kakou nei, malalo o ka hewa "lapaau me ka laikini ole," ua hoopai ia, a ke noho nei oia ma ko kakou halepaahao. Ua olelo ia, ua lehulehu no ka poe i loaa i ka mai i ola mamuli o kana lapaau ana, ua mahalo kekahi poe i kana ano lapaau no ka loaa o ka oluolu, aka, ua hewa oia no ka lapaau ana me ka laikini ole. Ua noi aku oia imua o ka Papa Ola i laikini lapaau nona, ua nieniele ia oia ma na mea pili lapaau, a ua hooholo ia Papa ua lawa ole kona ike ma ia oihana, a ua hoole ia kana noi. He mea nui ka noonoo ana i ke kupono a kupono ole paha o kekahi kanaka e lapaau, oiai, aia maluna o kona ike a me kana mau lapaau ana ke ola o ka lehulehu, a ina ua kupono ole io keia kanaka e lapaau, alaila, o kona nele ana i ka laikini ka pono, a no ka Papa Ola ka mahalo ma ia mea, oiai, o ka hooko ana ia i ka hana i waiho ia'ku malalo o ia oihana.
          He mea nui ke ola o ka lahui, a o ke kiai pono ana o ka Papa Ola ia mea, o ka hoolana ana ia i ka manao o ka lahui. Aka, iloko o keia paulele nui o ka Papa no ka maalahi o ke ola o ka lehulehu, iloko o ka mikioi akahele ma ka noonoo ana i ka lawa a me ke kupono o ka ike o kekahi kanaka no ka lapaau ana, ua ala mai ka ninau, "No ka lawa kupono anei o ka ike lapaau i na kauka Pake a me na kahuna Hawaii i haawi ai ka Papa Ola i na laikini lapaau ia lakou?" Ina pela, alaila, e hoomaha iki makou maanei, oiai, ua nele ko makou hoomanao ana'e me na hoike'na kupono no na pomaikai i loaa i ka lahui mamuli o ka lapaau ana o ka hapanui o na kahuna Hawaii.
          O ka hoopunipuni, ka hoomanamana, a me na hana hupo ku i ka lapuwale, e hoopoino mau ana i ke ola o kahi poe ka mea i maopopo ia makou, a ina e lawe pono ana ka Papa a noonoo ia mea, e ike ana no lakou e like me ko makou, he moolelo awahia i piha me na hoike'na oiaio o ka make mamuli o ka lakou mau hana hoopunipuni. He mau pule wale ae nei no ko makou hoolaha ana'ku i kekahi mea e pili ana no na hana a kekahi mau kahuna, a loaa ka pilikia i ka mea mai. Ke manao nei makou ina e hoopaahao ia kekahi kanaka no ka lapaau me ka laikini ole, alaila, e hoopaahao pu ia na kanaka a pau e lapaau hoopunipuni a hoomanamana nei, ma ke ano o ka hewa "lawe ola."

          Ua lohe mai makou ua oluolu i ke 'lii ka Moi ka hookohu ana ia Mr. F. W. Beckley, (Kahapula,) ma ka noho Puuku no ka Hale Alii. Ua ike ia a ua kamaaina ka lehulehu iaia, a o kona hookohu ia ana ma ia wahi, o ka hooia oiaio ia no kona kupono ma ia noho.
          —Ua loaa pu mai ka lono, ua oluolu i ka Mea Hanohano ke Kuhina Kalaiaina ka hookohu ana ia Mr. J. Ed. Bush, (Ailuene Busi,) i Kakauolelo Alua no ke Keena Kalaiaina. Ua kamaaina makou ia Ailuene, ua ike ka lehulehu iaia, a ua paa ko makou manao, ma kahi e kanu ia'i ka maikai, malaila no e ulu mai ai kona hua nani makamae.

          Mahalo makou i ke kii pena o Puowaina, e nana ia Waikiki me Leahi ma e kau nei ma ka puka aniani o kahi o H. M. Wini. He malihini no na aina e keia akamai. Auhea oukou e na peni-kala o Hawaii nei, eia ka manawa kupono e ao.

WAIMEA, HAWAII, SEPT. 1, 1875.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ua hiki mai nei ke kauwa a na Ekalesia o keia Paeaina o Hawaii i Waimea nei ma ke ahiahi o ka Poakolu, Aug. 31, a ua hookipa ia oia e ka Haku Mele Hawaii ma kona hale. Malaila, ua halawai maua me ke Kahukula Nui, Hon. H. Hikikoke, ua holo aku nae oia i Hamakua i keia kakahiaka me ka manao e hoike i na kula Aupuni o Hamakua. Eia nae, aole oia i hele aku i Kohala e nana aku i na kula malaila. No ke aha? No ke aha la hoi? Aole au i hoomaopopo.
          Ma keia awakea, ua hoomakaia ka halawai o ka Ahahui Euanelio Akau. Ua pau loa na Kahu a pau o keia Aha ma Waimea nei i keia halawai—he mea keia e mahalo ai.
          Ua kohoia o P. Kaaekuahiwi ka Lunahoomalu no keia halawa, a o W. B. Kealoha ke Kakauolelo. O ka hana mua, oia ka heluhelu ana i na hoike kihapai.
          Penei ka hoike ana o ke Kahu Ekalesia o Hamakua Hikina, Rev. T. Kaana. Ua makaala kekahi poe palaka mau, a maluhia ka ekalesia—aole haunaele—aole ona. O ka huina pau o na hoahanau hihia ole o keia ekalesia he 100 lakou, a he 50 a keu na dala i kokua ia e lakou i na malama eono i hala ae.
          Ke hoike  mai nei ke Kahu o Hamakua Waena, o Rev. J. Bikenele, penei: Ke hele malie nei keia ekalesia imua, makaala na hoahanau o Eleio; he hapalua o ka poe a pau loa o ua wahi la, oia ka nui ma ka halepule ma ka la Sabati. He nui ka poe mai, o ka fiva ka mai, a he nui ka poe make i keia fiva. He 142 na hoahanau, a he 94 dala i kokuaia mai na malama i hala ae nei.
          O keia Kahu hoi ka mea nona ka hoike ana i ke ano o ka ekalesia ma Hamakua Komohana. He 110 hoahanau o keia kihapai, a he 115 dala i kokuaia—ua pio ka ona—aole haunaele—he maluhia, ka noho ana o kanaka—o Rev. J. Bikenele ke kahu o keia ekalesia i keia wa.
          Waimea, Hawaii.—Rev. L. Lyons ke Kahu, he wahi mea hou, wahi a ke Kahu, ka hoike kino kihapai ana o ke Kahu Ekalesia i Waimea nei. He kihapai uuku keia, he Beniamina paha keia o na kihapai a pau. He kumulaau i koe ma Waimea nei, aole nele keia kumulaau i na lala ole—he lala no i koe; he nui na lau, aole nae nele i ka hua ole—he hua no, he hua momona, kupono i ka mahaloia. Aole nui ka poe ma ka luakini ma ka la Sabati, aka, o kekahi poe, hele mau no lakou i ka luakini o ke Akua. He mau no ke Kula Sabati, pela no ke kokua ana o kekahi poe, he mau no ia; aole nui loa na dala o ka pule mahina hou. He aina ilihune o Waimea nei, kokua no nae ma ko lakou ilihune—o ko lakou pomaikai ia. He 66 hoahanau o keia ekalesia, a he 116 dala i lulu ia no ke aupuni o ke Akua, a he 80 dala no ka Mahinahou.
          Kohala Hema—o Rev. Aiwohi ke kahu, he 98 hoahanau o keia ekalesia, aole o lakou makaala ; he nui ka ona a me ka manuahi. O kekahi hapa o keia poe, ua kapa ia lakou he poe hoahanau, aole nae i kapae ia lakou no ko lakou hoohihia ana ia lakou iho ma ia mau hana haumia. Aloha ino! Aole o lakou kokua no ka Mahinahou, no ka hanai kumu wale no ke kokua ana.
          Kohala Komohana—o Re v. S. C. Luhiau ke kahu—aole hele mai na kanaka i ka halawai ma ka la Sabati a me na la noa. He 15 paha ka nui o ka poe ma ka luakini ma ka la Sabati, emi iho la ke kokua—he 38 50/100 dala wale no i kokuaia ma na malama eono i hala ae nei.
          Kohala A kau — Rev. E. Bona ke kahu, he 250 haumana Kula Sabati. Ma kekahi Mahinahou, he 63 dala i lulu ia; he nui ka ona a me na manuahi ma Kohala Akau. Aole nae i ae ia ko lakou noho hoahanau ana iloko o ka ekalesia ke ike ia he poe ona a manuahi, o na mea ia i hoowahawahaia e keia ekalesia, aole akaka ka emi ana o keia mau hewa ma keia kihapai, ua mau no. Pela ke ano o na kihapai ehiku o keia Ahahui Euanelio Akau. Me ka mahalo.  F.

Na Olelo Hooholo Hoalohaloha.

          Hooholoia.—No ka laewia ana aku o ka Mekia E. H. Boyd; a ua piha i ke aloha oiaio, he ano, a he naau haahaa a akahai, a he aloha hoi i koha poe hoaloha a pau i launa me ia, a oiai makou he poe Hoa hana pu me ia iloko o keia Aha, ke kumakena nei makou no kona make ana.
          Hooholoia.—Ua hooneleia ke Alii ka Moi i ke kauwa kupono a hoopono, he kanaka aloha Alii hoi, kekahi kanaka ano nui o ka lahui, a he Hawaii oiaio hoi, a he hoaloha oiaio no makou pakahi.
          Hooholoia.—Ke hui pu aku nei makou i ke kumakena ana me kana wahine kane-make a me na keiki, me ka manao e hoomamaia ke kaumaha o ka wahine kane-make i keia mua aku, oiai oia e ola ana no ka hoomanao mau ana i kana kane aloha nui ia i laweia aku, a e malamaia kana mau keiki, a e hoohalike i ka hana a ko lakou makuane.
Jos. U. KAWAINUI
Kakauolelo Ahakukamalu no ka manawa.
Halealii Iolani, Sept 8, 1875.

Ke keukeu no hoi ua mea maikai he lawe Kaokoa ae i ka Mana o ka Moi.

E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:
          E ka mea heluhelu, e nana kakou i ke poo o keia kumumanao e kau ae la maluna. He hana keukeu no hoi keia o ke au o Kalakaua I., aole mamua aku nei, i keia mau la wale no.
          He keu a he keukeu maoli no hoi ua mea o ka oioi a me ka hilalila ole o———,ua hapai nui oia me ka hooikaika makehewa a kiki wale ana ka hou o ka lae, i ka ua mea o ka hoopapau iwaena o na hale nui a me na hale liilii, e imi ana i kanaka e puni mai ana iaia ma ke kakau ana i ko lakou mau inoa maluna o kekahi pepa loihi i hoomakaukau e ia mamua, a me kekahi mea e ae i hui pu ma ia hana me ke kuhihewa nui.
          O ke ano nui o ka pepa loihi i hana ia, me ka manao paha e haawi ana i ka mana i na makaainana e hoonoho aku i Puuku no ka Moi. Huro! Hipahipa ! Huro! Hilahila makou!
          Aohe paha i lawa i kahi ai a me ka paakai i loaa iaia i keia wa, no ka mea, ke hoao nui loa nei oia e lele ae maluna o kona mau hoa kanaka ma ka upoipoi ana i kona mau lima olohelohe me ke kuhihewa, ua ulu ia e ka hulu a lilo he mau eheu nene.
          E hoolaha ia ae no hoi paha oia ke lilo i puuku, ina no aohe e ole wale ke koho mai o ko Lanai a me ko Niihau i puuku ia. He menemene makou la i nei kanaka i ka lawe kaokoa ana ae nei i ka mana kuokoa o ka Moi a haawi na na makaainana, me ka ike no na ka Moi wale no ia mana.

Pau ole ka hoopunipuni o Kahuna Hawaii.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Pau ole ka hoopunipuni o kahuna Hawaii, aia ma ka la 13 o Au gate, ua akoakoa ae na hoa aina o Kealia ma kahi o J. E. K. Namaka, o ka hana aia aha, ke kuka ana no na pono o ko lakou aina hoolimalima, oia ka mua. O ka lua, ka nana ana o na kahuna lapaau i ka mea nana i anaana o Amara, a make iho nei, o ka manao elua ka'u e makemake nei e kamailio aku ia oe.
          Ua lawe ia mai keia mau kahuna elua o Kaia (k) no Honaunau ia, a o Kailianu (k) no Kealia, ua ninau aku o J. E. K. Namaka ia Kailianu, he oiaio anei ua ike oe i make ia Oia o Amara, ae mai la oia, ae, a heaha ke kumu, o ka aihue ana o Amara i ka maia a Oia, oia ke kumu i make ai. Ninau hoi i ka lua o ke kahuna, oia hoi o Kaia. Pehea hoi kau ike, i make no ia Kailianu, heaha ka mea i make ai iaia, i hakaka i ka puaa. Ia lohe ana o'u i ka like ole o na ike ana kahuna, hoihoi malu mai la au i ko'u aka ana iloko o'u, a i wale iho la no, Oia la auanei e; hookahi halau i ao ia'i o like na ike. Eia ka mea pilikia a'u i ike ai, o ka paulele loa o kekahi poe ma ke alakai ia e keia mau kahuna, mai ka poe i hoonaauao maoli ia a ka poe naaupo.
          E na makamaka o'u iloko o ka Haku, mai ka ua kanilehua a ka welona a ka la i Lehua, mai hoohalike oukou me keia poe puni wale i ke alakai ia e keia mau kahuna hoopunipuni, hookahi no a kakou kahuna e paulele ai o Iesu, ina he kahuna ano like me ka Ia mau hana, e paulele aku kakou iaia. Me ka mahalo,
K. KAUALOKU.
Hookena, Hawaii, Aug. 14, 1875.

NA LE TA A NA MAKAMAKA.

          —O kau e ka makamaka nona ka manao e pili ana no kekahi Luna Helu o Maui, ke hoomoe iki ia nei a hooia la mai.
          —O kau e Kailianu o Puupaipaia, Hana, Maui, ua hookaulua ia.
          —O kau e J. W. Opunui Opio, o Papaikou, Hilo, eia—ke noi aku nei makou e lawe ae no oe i ka noonoo maikai. Mai komo pu oe me ka poe e ake nui ana e noho ia wahi.
          —O kau e J. K. Kaleiloke, o Hilo, ua hoomoe makou i kau. He mea pili kino ia aole o kakou wahi waiwai ia hana. Ina oe e kakau mai ma na mea e pono ai a e pomaikai ai kakou, o ko makou mahalo piha ana ia.
          —Eia kau e J. W. Luale Aipalena opio, o Puehuehu, Lahaina, e pili ana i ka aie dala. Ua holo ia mea a he makehewa paha ka nukunuku ana.
          —O kau mau haina o na ninau Baibala e H. K. Kaunulehua o Kula, Maui, e hoea aku ana ma keia pule aku.
          —Ua hookaulua ia kau e Geoki Kekipi, o Kamalo, Molokai, no ka piha e o kahi waa, e nana nae malalo o ke poo o na Make.
          —He oiaio kau e W. B., e pili ana no ka Ahahui Hapa Koroke o Pauoa. E pono paha lakou e hoolilo i kahi manawa no ka pono o ke ola kino.
          —E nana oe e J. M. Kaiwipunakea, o Kainaliu, Hawaii, ma kahi o ka Make. Ua lawa iho la no ia he uuku kahi waa o kakou.
          —O kau haina e Kahehuna no kekahi mau ninau, ua hoomoe ia. Ua lawa iho la no hoi na haina o ia mau ninau—i mau ninau makamaka a ano naauao ka maikai loa.
          —E hoomaha iki kau e S. W. Kekoalaulii ma ko makou keena nei.
          —Eia mai kau e Waialeale, o Koloa, Kauai, a hoea aku.
          —Ke holopono, e pai aku no makou i ka moolelo o ka halawai malama o ka Aha Luna o ka Ekalesia Hui ia o Puna Komohana.
          —Ua mahalo nui makou i kau e J. W. P. Naehupoki, o Makalaukalo, Lahaina, ua piha e nae kahi pepa o kakou.
          —E nana ma kahi o na Make e John W. K. Kahuoi, a e lawa no kou makemake.
          —Me ka mahalo i na makamaka hoomanao mai.

Pane aku.

E KA LAHUI HAWAII—Aloha oe:
          Ua ike ia ma ke kolamu mua o ka aoao ekolu o ke Kuokoa ma na nuhou kuloko o ka hebedoma i hala iho nei, ua hoolahaia he hoolimalima kaa lealea ma Kamoiliili na kekahi kanaka i hilinaiia he pono, a ua ike mau ia na kaa lealea e holoholo ana ma ia wahi me ka walaau o na waha, a ua ike oe i keia mau hewa ino i hanaia malaila, oi loa aku kou maikai a me ka mahaloia, ina la hoi e hai oe i keia hewa i ka makai o ia apana, a i ole ia, i na 'lii makai paha, e kii a e kinai i keia hewa, alaila, e lilo oe i kanaka hoopono a malama maluhia, a ina ua hoahewaia oe a hoinoia paha no kou hai ana i keia hewa i ka makai, he nani hoino ia'na ia, aia no oe me ka aoao hewa ole. E nana a e hoomaopopo i na mea i hana ia i ka M. H. 1874, ke au huliamahi o na hana ino a pau, no ka mea, ekolu makai ma Kamoiliili ia wa, aole no hoi i malama pono ia ka maluhia, a ua hana kekahi o lakou i ka hewa he inu bia, a hoahewaia e ke kanawai, a ua kapaeia lakou no ia hewa, a koho ia'ku hookahi makai no ia apana, aole nae i pau ko ke aupuni makemake e hoolawa hou aku, ke ike ia kekahi kanaka hoopono ma ia wahi, a ina he manao kou e ka mea lawe i ka lohe e noho i makai, e pono no ia oe e hele a e noi i ke aupuni, nau e malama i ka maluhia o ia apana.  KAHOOPONO.

          Ke mau nei no ka wela hahana a ka la iloko o keia mau la maluna o ke kulanakauhale alii, aole nae he oluolu iki, he oia mau no.