Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 36, 2 September 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Sept., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

7 Mahina hou ..... 11 6.7 AM
15 Hapaha mua ..... 2 10.6 AM
21 Mahina piha ..... 8 29.0 PM
2 9 Hapaha hope ..... 2 23.8 AM

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...5 48. AM. ..... Napoo la...6 12. PM
8 Puka la...5 4 9. AM ..... Napoo la...6 7. PM
15 Puka la...5 50.5 AM ..... Napoo la...5 59.5 PM
22 Puka la...5 52.8 AM ..... Napoo la...5 52.8 PM
30 Puka la...5 54.5 AM ..... Napoo la...5 45.5 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
Latitu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          E kala mai e na makamaka no ka puka ole aku o na manao, ua komo loa kahi waa, aia a keia pule ae.

          Ke hoomaka mai nei ka hoike ana a na launahele i ko lakou hui pu ana me kakou ma ka hoomanawanui ana i ka wela o ka la.

          Inehinei i holo aku ai ke kiapa D. C. Murray no Kapalakiko, me ka piha pono i na waiwai o ka aina nei, me na ohua i aneane hiki aku i ke kanakolu.

          Ma ka moku kialua Robert Cowan kapena Hatfield i ku mai ai i keia mau pule iho nei, mai Tahiti mai i lohe ia mai ai, aia ke ku 'la ma ke awa o Papeete he ekolu mau manuwa Farani. Mawaena o lakou o ka moku hao nui kekahi o ka Adimarala Perizot. Inehinei kona la e haalele aku ai ia awa no Vanekouva.

          Eia maloko o ke kulanakauhale nei kekahi mea ano kupanaha, he mikini kakau palapala. Ua like ke ano o ke kakau ana me ke kaomi ana i ka piano, a aia maluna o na ki na hoailona o na hua. O kau ki e hoopa ai, e paa ana i ke kakau ia, a pela e hana ai a paa ka manao. Ua olelo ia he 60 huaolelo e paa i ka minute hookahi. Aia ma kahi o Dilinehama ma e ike ia'i keia mea hou, a o Ed. C. Damon ka agena.

          Ua hoolaha ia'ku kekahi manao e pili ana i ka poe e hele nei ma na kauhale e hoowalewale me ka hoao ana e wawahi i ka maluhia o kekahi mau ohana; a ua kamailio aku no hoi makou ma kela pule aku nei no ia mea hookahi. Nolaila, ia oe e kela kolohe e hele nei ma kekahi wahi a makou i ike ai, e pono oe e hooki, o hookuu akea aku makou i ko inoa imua o ka lehulehu.

          O ka hana a kekahi poe kanaka ui opiopio o ke kulanakauhale nei, oia no ka henehene ana i ka poe hele pule. Ua manao paha lakou no ka nani ana o na aahu a kapakahi na papale, o ko lakou hanohano ana ia. Aka, he mea mau no ia i kahi poe, no ka puni kiekie, ua hala loa ka manao imua, a komo aku la ka hookano. Ua hanohano no keia poe ia lakou iho, aka, imua o ka poe maikai, ka poe hoohaahaa, hookuonoono a hele pule, ua haule malalo o ke kulana kupono o ko ke kanaka noho'na, a he (0) ole ko lakou huahelu.

          Ma kekahi kolamu o ka kakou pepa o keia la e ike iho ai na makamaka i ka manao o Kahikina Kelekona nona ke poo, "Auhea ka maluhia?" Ua kamailio pinepine makou no ka hoopolo o na makai i ka hana ino a na manuwa, e hookuu wale ana ia lakou e hoohaunaele wale i ka maluhia o ka lehulehu, aole nae he maliu iki ia. Aole no nae makou e hoopau ana i ka iniki ana'ku ke kahea ia mai ka makou peni no ia mea. He oiaio, he hana ku i ka hewa ka kela manuwa i hana'i, a o ka hoopalaleha ana a kela mau makai, ua oi loa aku ko laua hewa; a ke kahea nei makou i ka noonoo maikai o na luna i neia hana, me ke noi aku, e hooko ia ka pono, i maluhia ai ka lehulehu mai na hoopoino waleia mai.

          MAKE I ALOHAIA.—Ma ka la 30 o Augate i make ai ma keia Kaona o MELE KEALOHA, no Keei, Kona Hema, Hawaii; ekolu wale no la o ka waiho ana o keia wahine opio i ka mai a make aku la. He wahine i aloha nui ia, a ua haalele iho nei he kane a me ke kaikunane me kona lehulehu e u ana nona. I ka la 31 iho ua waiho ia'ku ke kino lepo ma ka ilina o Kawaiahao. He mea minamina nui no makou ka make pinepine ana o na opio iloko o keia mau la, oiai, ma ko makou manao aohe he kumu e make ai; aole mai ahulau e laha nei. A o ka fiva e olelo ia nei, aole no he ikaika loa, ina e loaa aku i ka laau kupono a me ka malama pono ana, e ola no iloko o na la pokole. Ke manao nei makou o ka hapanui o na make iwaena o na opio i keia wa, no ka hoohemahema ia ma ka lapaau ana a me ka malama ana i na mai.

          Ma ka ponei ma Kikihale i make ai o Kuaana, no Waialua mamua, ekolu wale no la o kona mai ana.

          Ma ka po o ka Poakolu, ma ka Luakini o Kawaiahao, i mare ia o Kahaulelio me Lala Naone, kaikamahine a P. Naone.

          Ua nani maoli ka hale waiho ukana o G. C. McLean ma ke Alanui Nuuanu, ua lilo he hoomaemae ana, a ku i ka mahalo ia. Hookahi wale no hana i koe, o ka eleu ae o na lala o ka Papa Ola e pulumi i na ino oloko o na luamimilo o na pake, a hui pu ae ka maemae o ke ea me ka maemae o na hiohiona oia alanui.

          Ma ke ahiahi o ka Poalua iho nei, oiai na keiki hana o ka hale mahu o Hopper e makaukau ana e hoopaa i na pahi e kaa poahi ana, pakika iho la ka lima o kekahi keiki a moku ae la na manamana lima eha a lele, koe ka manamanalima nui o ka lima akau, o Kumukahi kona inoa.

          Ma ke ahiahi Poaono i hala, oiai ka Adimarala Pelekane e holo ana, ua ike ia kekahi i-a e kanaka o Waikiki e pae mai ana iluna o ka ale a pae loa i ke one, i ka ike pono ia ana o ke ano o ka ia, eia ka he a-u, o ka ia lele o kai uli, ua pepehiia a make, a o ka loihi o kona ihu he 34 iniha, e ikeia no ka nuku loihi o ua i-a la ma kahi o H. M. Wini.

          Na mea i makemake nui ia e ka Papa Hawaii. 1—Ekolu mau kanaka, ikaika ke kino, naauao, haipule io me ka lakou mau wahine ano like, e holo aku i ka Pae Aina o Nuuhiwa, a e kokua aku ia Kekela ma i ka Oihana Misionari ma ia aina Pegana.
          2—He mau kokua mai kela a keia Ekale sia o ka Pae Aina o Hawaii nei. I mea e lako ai na Misionari Hawaii e noho la ma ka aina Pegana.
          3—Ke noi ia'ku nei na Kahu Ekale sia a pau. E ao aku i na hoahanau, no keia oihana kuwaho, a e paipai aku ia lakou, e kokua mai e like me ka hiki.
          4—Ke noi ia'ku nei na hoahanau a pau a me na Kahu e hapai ae i ka Oihana Misionari me ka lokahi o ka manao, a e pule ikaika aku i ke Akua no ka hiki ana mai o kona aupuni.

KULA KAHUNA PULE.

          I ka Poakolu mua, oia ka la 6 o ka malama o Okatoba, e hoomaka ana keia kula ma Honolulu. He pono no e hoi mai na haumana o ke kula no ka hoomaka ana ia la. Ina he mau haumana komo hou, he pono e hele mai i ka la e hoomaka'i ke kula. Ma ka hoaponoia e na Ahahui Euanelio Mokupuni e komo ai na haumana i keia kula. I ka mahina o Sepatemaba e halawai ana na Ahahui Mokupuni. He pono ma ia mau halawai e imi a e kukakuka na Ahahui, a e hoouna mai na haumana kupono no keia kula.  MA KE KAUOHA.
Honolulu, Aug. 17, 1875.

Hoolaha Buke Himeni Kula Sabati.

          O makou, o ka poe i kohia i ka malama o Iune i hala iho nei e ka Ahahui Kula Sabati o Hawaii nei, ma ke ano he Komite e hoomakaukau i buke himeni hou me na leo, no na Kula Sabati o keia mau Mokupuni, ke poloai aku nei i na Kula a pau e hapai i lulu-kokua ma ka la 5 o Sepatemaba, oia hoi ka Sabati mua iloko o Sepatemaba, no ia kumu. Na na Kahu a me na Kumu e hai mua aku ka lohe i na Kula e hoomakaukau, a e hui lokahi pu ma ka hooikaika ana e hoomahuahua i ka huina. Elima haneri dala ka huina i makemake ia, e like me ka hooholo ana a ka Ahahui. O na dala e loaa ana no keia mea, e hoouna mai ia S. B. Dole, Esq., ka Puuku o ke Komite. E loaa ana i kela a me keia Kula ka heluna o na buke himeni i kulike me ka huina o na dala i hoouna ia mai.
S. B. DOLE,
M. KUAEA,  Komite.
C. J. LYONS,

Le ta no Nuuhiva mai.

KAIOHAE, NUUHIVA,
Feb. 27, 1875.
Rev. J. F. Pogue; Aloha nui oe:
          Ke ola pono nei no makou a pau, a ke hooikaika nei no iwaena o keia poe naaupo i ke ao ana i ka olelo o ke ola ma o Iesu la. A ke hoala hou nei i ke ao ana i na kula la.
          Mahope koke iho o ko'u hoi ana aku, ua noi mai kahi poe ma Puamau e hana i hale pule, a i wahi hoi e ao ia ai lakou i ka ike palapala, a me na hana pono. Ua paa ma Augate kela hale, 42 kapuai ka loa, a he 18 kapuai ka laula. Ua launa mai kekahi mau kane, wahine, a me na kamalii ma ke ao kula a ma na halawai.
          A mahope mai, haunaele ma Puamau, kipu aku kipu mai kahi poe o lakou, pono ole kahi poe ke hele mai i ke kula, a uuku wale no ka poe hele i ka pule, i kekahi la, he 30, a i kekahi la, he 50. Ua pau nae ke kaua ma Puamau, a ua launa aku launa mai i keia wa, a ke launa hou mai nei na kamaaina ia maua.
          Ma kuu mau leta mua ia oe, ua hai aku au, e hoomau hou aku no maua i ka noho ana ma Puamau, no ka mea, ua loaa hou ia Naomi, ke ola pono o ke kino a ikaika no hoi.
          Eia hoi, ke launa nui mai nei na mea a pau ma Puamau ia maua, ma na halawai, a ma ke kula ana, a ke noi hou mai nei e noho hou maua ma Puamau me lakou,—a ina pela, pono paha maua e haalele ia Naomi, a e hoi aku i ke one hanau. No ia mea, ua noi mai o Hapuku a me Kauwealoha, e pono maua e noho hou aku a hapai pu me laua i ka hana a ka Haku ma keia Paeaina, ua ae aku no maua e noho.
          A inehinei, ku ia mai la au me kau leta, o Dek. 8, 1874, i hooholoia e ka Papa Hawaii; "He pono ia Kekela a me kana wahine, a me kana mau keiki ke hoi ma ka Paeaina Hawaii, ke loaa he wahi moku kupono, a na ka Papa Hawaii e uku."
          Ua heluhelu no au inehinei me ka noonoo nui i kau mau leta, a ua kukakuka au ia'u iho i keia po me ka pule i ke Akua, e hoomalamalama mai ia'u ma keia mea, me ke kaupaona i ka pono ke hoi ma Hawaii, a me ka noho aku paha, a ua koho hou au ma keia, "E noho no maua o Naomi ma Puamau, Hiwaoa." Aole au i manao e kue i ka olelo hooholo a ka Papa Hawaii. Ke hauoli nei maua ke loaa kekahi leta e pane mai ana mai ka Papa Hawaii mai. "Ae, pela ko makou makemake e noho olua." A ina paha e pane mai "aole pono iki ko olua noho ana," he mea kaumaha ia no maua.—
          Eono mau keiki no ke kula keikikane me Hapuku, elua la ia'u ilaila. Ekolu kaikuahine no ke kula a Kauwealoha, he hapa loa ko'u noho ana malaila.
          He ikaika no ke Kiaaina Farani i ka hana hoopau i na kaua a ka poe ma Hivaoa, Fatuhiva, Uahuna. Eia hou nae ka pilikia, aole holo pinepine, ina elua a ekolu malama e kaapuni ai ma na aina, ina ua pono loa.
          E ano okoa ae ana paha ka hooponopono kula ma keia hope aku, e lilo ana i ke Kiaaina ka hana ma ia mea, aia ma kahi a ka makua e makemake ai e ao ia ai kana keiki, ina ma ka aoao pope, a ina no hoi ma ko kakou aoao nei, aole ona manao ma ka aoao pule pela mai o Kauwealoha ia'u i kela la aku nei.
          He kaua no ma Hivaoa i ka malama i hala, kipu ia kekahi kanaka a make loa, a o kekahi kanaka, pakele mahunehune kona ola.
          Ekolu hoi ana ma Tahuata, o ke ki aku ki mai ka lakou hana. E kaua ana paha mahope o ka makahiki 1874. I ke kaua ana, ma Puamau, elua mea i make, a eono poe i make ma Hanaupe, a o ka poe i pio, ua holo a pakele i Puamau, a ke kali nei ua poe pio la, na ke Kiaaina Farani e hoihoi i ko lakou aina.
          He wahi mai lele ma ka Paeaina o Nuuhiva nei i keia wa; aneane pilikia kahi poe, a ua ola no nae, manao kekahi poe, he mai hebera keia, olelo na haole he mai e no, ina he mai hebera, ina ua make, he measle ka inoa oia mai, wahi a na haole, oia no ka puupuu liilii ulaula i loaa ai ma Hawaii mamua.
          He ola pono no nae makou a pau e noho nei, na kumu, na wahine, na kane a me na kamalii, aole i loaa i keia mai.
          Ua hauoli nui makou ke loaa ona mau paahana hou, no Oomoa, Fatuhiva, no Hekeani, Hivaoa, no Hauahi, no Uahuna, no Tahuata, a no Nuuhiva. Pela ka pule a me ke noi i ka Haku, "E hiki mai kona aupuni." Pehaa la hoi e hiki ai ke ole na paahana. I mau paahana hou, ikaika, makaukau, hoopono, ke elemakule nei maua o Kauwealoha, ua kau mai ke oho hina ma ko maua poo, a me ka loaa hou ana o kekahi mau maka, oia ka makaaniani. Aloha oukou.  J. KEKELA.

Mai Mikonisia mai.
LE TA A J. W. KANOA.

Mei 31, 1875.
          Rev. J. F. Pogue, aloha nui oe me ka ohana, a me na lala a pau o ka Papa Hawaii, a me ke anaina holookoa o ka Aha Euanelio o ko Hawaii Paeaina. Ina o ke ola, aloha no oukou, ina o ka make, aloha nui pau ole no oukou. E hauoli nui kakou, a e olioli hoi, no ka mea, he nui ko kakou uku ma ka lani.
          Ke ola maikai nei no au i keia la, Auwe! Auwe!! Auwe!!! Ua hala ko'u kokoolua o ka wahine i ka aoao mau o ka honua, a eia no au ke noho mehameha nei i keia mau la he 25, mai kona la i make ai a hiki i keia la.
          Eia keia, ua hiki mai nei o Rev. H. Bingham ma mai Abaiang mai, no ka mai o H. Bingham, me ka manao e loaa ana kahi oluolu ma keia aina, aole nae i loaa iki, nolaila, ua noonoo nui maua me Rev. Maka, a ua loaa ia maua ka manao maikai, penei; e pono no laua e holo i Samoa ma keia moku, a ina e loaa ana ka moku mailaila aku e holo ana i Honolulu, e holo no laua i Honolulu.
          Ua like no keia ano mai ona me ka mai ana i ka makahiki 1864. A ua hooholo makou ekolu, owau, o Aumai, a me Kapu, e ee maluna o kekahi moku okohola, a e holo i Ebon, a me Ualana, a hiki i kahi e loaa ai ka oluolu. A ua ike oukou ua hiki aku oia io oukou la, a ua ike oukou i kona pilikia i ka mai. Aka, i kona hiki ana io oukou la, ua loaa iki iaia kekahi wahi ikaika, a mailaila aku i Amerika, a ua loaa iaia kau wahi ikaika o kona kino. Nolaila, ua hoi hou mai oia e kokua ia makou ma ka hana a ka Haku ma keia Paeaina.
         Eia hoi kekahi hana nui a laua me kana wahine, o ka unuhi ana i ke Kauoha Hou mai mua a hope, nolaila, ua loaa ia makou ka pomaikai, a me keia Paeaina, ina paha e aua makou iaia, ina ua lawe kona Haku iaia.
          Eia keia, o keia ano mai o H. Bingham, no keia Paeaina no ia, he nui ka wela, a me na ea hoonawaliwali kino, ma ka opu, a no ka nele loa no hoi kekahi i na mea ai ano hou. Ua ae oluolu aku maua me Maka i ko Bingham ma hoi ana aku; a no ka ike maoli  iho no i ka pilikia, ua hele a o na iwi wale no, hiki ole ke hoomanawanui aku.
          Mai manao mai oukou e na kaikuaana, he hookiekie keia, aole pela, no ka ike maoli iho no o na wahi maka i ka pilikia. E aloha hou no oukou a nui, a mau aku, maloko o keia wahi pepa, e hui kino hou paha kakou ma keia ao, aole paha; ma ka lani no kakou e hui ai,—nolaila, i nui ke aho o kakou, a hiki mai oia me he aihue la i ka po, ua pomaikai ka poe makaukau.

KA KE AKUA HANA MA KEIA PAEAINA.

          Ke holo nei kahi mau hana maikai ma kahi mau mokupuni, a holo ole ma kahi mau mokupuni. Ua kupaa kahi poe ma ka pono,a o kahi poe ua hoi hope no i ka aoao pegana, aole nae paupauaho ka manao no ko lakou hoi hope, ke makemake nei no e hooikaika a lanakila ke aupuni o ke Akua ma keia Paeaina, ke ae mai ka Haku.
          Aole au e hooloihi wale aku i ke kakau ana i keia wahi leta, eia no ka'u leta ola o Bingham, ina e hiki aku ana oia io oukou la me ka maikai.
          Owau iho no o ko oukou pokii iloko o ka Haku.