Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 35, 26 ʻAukake 1875 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Augate, 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
1 Mahina hou ..... 2 56.3 AM
6 Hapaha mua ..... 4 58.8 PM
16 Mahina piha ..... 3 2.7 PM
23 Hapaha hope ..... 3 2.7 PM
30 Mahina hou ..... 1 9.9 PM
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...5 37. AM. ..... Napoo la...6 35. PM
5 Puka la...5 40.5 AM ..... Napoo la...6 30.5 PM
15 Puka la...5 42.3 AM ..... Napoo la...6 26.3 PM
22 Puka la...5 43.7 AM ..... Napoo la...6 21.7 PM
29 Puka la...5 45.8 AM ..... Napoo la...6 15.8 PM
31 Puka la...5 46. AM ..... Napoo la...6 14. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
No ke komo loa o kahi waa, ua hookaulua ia ka Moolelo o Paulo.
Ua haiia mai makou, o ka aha mele i malama ia ae ma ka hale keaka, aole i nui ka poe i hele aku.
A keia Poakahi ae, e haalele mai ai ke Kilauea no ke kaapuni ana ia Hawaii a me na awa ku mau.
I ka Poaono i hala, he ike alii maloko o ka pa alii, o ka Adimarala Cochrane a me kona poe ukali kai pii ae e ike i ka Moi.
Ma Waipilopilo, Kapalama, ua kaualako ia kekahi keiki e ka lio iloko o ke kikania, a pakele kona ola mai poino, he mau alina nae kai loaa iaa.
Ua aie ko kakou mau Kula Sabati i ka lokomaikai o Laina makua no na haawina Kula Sabati a makou e hoolaha nei. Nana ia mau haawina e hoomakaukau nei.
Ma ke ahiahi Poaono iho nei, ua lawe ia mai kekahi kanaka i loaa i ka mai lepera mai lalo mai o Ewa ma e na makai, a i ka hiki ana ma ke kihi o ke alanui Moi me Maunakea, ua pelu hou aku la kela ma kona lio a holo; ua kuupau aku na makai i ke alualu, aole nae i loaa aku, e ole na paniolo o lalo, ua paa hou ke pio, a lawe ia mai la i Honolulu nei.
Ma ke ahiahi Sabati nei i hala, oia paha ka hola 6½, ua kani ae ka bele pau-ahi, mamuli o ka ike ia ana he ahi lalapa nui e a ana, a i ka holo ia ana aku e na keiki kinaiahi me ko lakou mau kaa wai, eia ka he puu opala i a ia e ke ahi. He mea pono i kela a me keia mea pa, e malama pono i ko lakou mau puu opala, aole e hoa wale i na puu opala ma ka po.
Ma ka Poakahi iho nei i ku mai ai ka mokumahu Cyphrenes mai na Panalaau mai o ka Hema iloko o na la holo he 23, a iaia i komo mai ai iloko nei o ke awa, ua hookui mai la oia me ka laau ihu o kekahi kalepa hao e ku nei ma ke awa makai o Ainahou, haki iho la ka laau ihu o ua moku la a waiho iloko o ke kai, a puka mai la ka aoao o ka mokuahi me he la i ki ia i ka poka, he ulia keia i loaa maluna like o laua.
I ka pau ana iho nei o ka moku kalepa Emerald i ke ahi, ua naha ka bele nui pauahi o ka oihana kinaiahi, a hiki mai i ka pauahi hope loa iho nei, aole i paa. Ua hoaa na kaawai ma ia mea, oiai, aole mea nana e kuhikuhi kahi o ke ahi. He haawina no ko keia oihana i hookaawale ia e ka Ahaolelo, a o ka paa koke ana oia noha, he hoopomaikai ana ia i ka lehulehu, a pau ka hoaa ana o na kaawai, e like me na ahi hope loa iho nei. Ua pau ka hale i ka helelei, akahi no a lohe ia kahi o ke ahi.
Ua hoohalike makou i ke ahiahi Poaono iho nei me kekahi la hauoli nui. Piha pono na alanui i na kanaka. He mau ahaaina kai malama ia, a o ka holokaa ka hana a na kane, na wahine, na keiki, a manuahi na ilio, me ke ano nalowale o na poo i kau a mea he luluu i ka lei. He hookikakaha ka hana a na kaa, halalihi wale ae la no ka poe hele wawae i na huila, a he aneane maoli no hoi kekahi poe e pilikia, i ka holo nui noonoo ole o na kaa. He mea hoolaukanaka, a he mea hoolealea io no ke kaa, aka, ke lealea ia nae e like me ka makou e ike nei i keia mau la, alaila, o ka lilo ana ia i me lapuwale.
Ua oluolu i ka Moi, ma ka auina la Poakolu nei, ka holo ana'ku e makaikai aku i ka Manuwa Adimarala Beritania, a ua kipu aloha mai na Manuwa Adimarala.
I kekahi o keia mau la iho nei, oiai kahi waapa mokumahu o ka manuwa Beritania Repulse e holo mai ana a kokoke i ka uwapo, ua hookui mai la oia me kekahi waapa o na keiki hoehoe a puka pu aku la. Ua noi aku ka mea nona ka waapa e uku ia kona poho, ua hoole ia mai. Pehea iho la e paa hou ai ka mea nana e hoolawa nei na pono o ke ola ana o keia kanaka? aole anei he pono ke hoouku ia kela poe? He ninau wale ae no keia, a ina he mea hewa ole ka hookuikui ana i na waapa a pau i ka nahaha, alaila, ua pau ae la ko makou kuhihewa.
O ke ano o keia mea he "Poloai," o ka hoike ana ia i ke aloha, he hookipa, he pahola ana aku i ka manawalea. E Poloai aku ana makou ia Holoholopinaau e hele ae ma ka makou wahi paina la hanau. O ka hoike ana aku ia i ke aloha manawalea e hele ae mao ka makou noi, a e hookipa oluolu makou iaia oiai oia me makou, no ka mea, na makou i kono aku iaia e hele mai, a aia ia makou ka hoolawa ana aku iaia e like me ka hiki; oiai, mamuli o kona kono ia ana e ka makou poloai e hele mai, ua aie makou iaia. He malihini oia na makou a hiki i kona wa e haalele mai ai, alaila, hookuu aku me na hoomaikai ana no kona oluolu ana e hele mai, me ke noi ole aku no kekahi mea. He mea hoohilahila ia. I ka makou e ike nei i keia mau la, oia no ka poloai ana aku i ka makamaka e hele ae ma kahi paina, me ka auhau pu aku no. Kupanaha kela! Noi aku ka me ka hoike ana aku i ke aloha e hele mai, a auhau pu aku no no ia hele ana mai mamuli o na kono ana a ka poloai. Aole makou e hoahewa aku ana i na makamaka e hana ana i keia, oiai, o lakou no ko lakou luna, a he mana no ko lakou e hana e like me ka makemake i ka lakou, aka, e hoike ae ana makou i ke kuhihewa ia o ke ano o ka hoouna ana i na palapala poloai mawaena o kekahi poe o kakou. Ua hoike aku i ke aloha manawalea ma ka poloai ana aku, a ua kii hou aku no a hoihoi mai ma ka auhau ana aku no ka hele ana mai.
Ua ike au i na olelo awahia kupono ole e waiho ia imua o ka lehulehu a "Ekake" i pai ia ma ke kolamu Nuhou Kuloko o ke Kuokoa o ka pule i hala iho nei, a ua minamina wau no ka hoolilo ia ana o ia pepa i o-le hookani no na huaolelo awahia, i punia me na ea maea ino loa. Aka, e kala mai ia'u, oiai aole no laila ko'u manao, no ka mea, ua ao mai ka'u kumu kula, "ma ka hua o ka laau e ike ai oe i kona ano." Me he 'la ma ke ano o kela aikamu, ua punia loa ia o Ekake—mea hanohano—mamuli o kona inaina no kekahi wahine, a ua wikiwiki oia e hookani i kana mea kanikani no ke kina o na wahine, a ua palemo kona hoomanao ana no na anapuu me na huakee o na kane. Aole o na wahine wale ka poe kina, aka, o na kane no kahi, a eia mai kekahi o na hewa kukonukonu o kane, mai puiwa mai nae oe e Ekake, he hoike wale ae no hoi keia i kekahi hewa lapuwale loa o kakou, e like no hoi me oe i hoike ae la i ko na wahine, he hokae loa aku nae hoi kau mau huaolelo iloko o ke kio lepo o ka olelo ino. "O ke kanaka e pulou ana iaia iho malalo o na eheu o ka hookamani, ua like ia me ke kanaka i palaki i kona kamaa buti a hinuhinu, me ka huna i kona kakini lepo maloko. O ke kanaka e pa wahi kiaha aua, a hoonanea e ae paha mahope o ke pani puka me ka hoopalaimaka imua o ke akea, ua like ia me—me—me—aohe ona hoa e like ai; ua haahaa loa ma ka paumaele, kiekie loa ma ka lapuwale, a iwaena-kukonukonu o ka haumia." Ua kamaaina wau ia Ekake. E aloha aua nei e Ekake. E Ekake e kipa'e. Mai opuino e Ekake, no ka mea, owau no kou hoa kamailio, o EKAKE ALUA.
No ka Lahui Hawaii!
Iloko o na mahina ekolu a eha i hala ae, ua hoike mau aku makou i ka nui o ka make iwaena o keia lahui a ke mau nei ke ale ana a ka make me ka wae ole, e poke ana i ke ola o ke oo, ka ui a me ka opio,—ke kane, wahine a keiki—me ka wae ole. Ke luku nei ka make i ka lahui Hawaii, a he kakaikahi o na lahui e ae i hina aku mamuli o na mai e hoopepe nei i ke ola o ka Hawaii. O ka make nui ana o ka lahui he mea ehaeha ia i ka naau o ka mea aloha i keia lahui, a e ume aku ai i kona mau manao aloha, a iini no lakou, a oiai, e hina ana keia lahui mao a maanei no na kumu mai ano ole,—he mai ola wale no, ke makaukau a malama pono ia—-ua kupu mai ko makou manao e hoopuka aku i ke akea i kekahi mau kumu e pili ana i ka make e loohia nei i keia lahui, me ka manao hoi he mea ia e pomaikai ai ka lahui, a o ka pomaikai o ka lahui oia ka mea i manao nui ia iwaena o na puuwai aloha e noho nei i keia aina, aole hoi i ka ili ulaula wale, aka, i na mea a pau i hoolilo iho ia Hawaii i home nona.
Aole he mea nuku ka wehewehe ana aku i na kumu e pili ana i ka make o keia lahui, i mea e akaka ai, aka, he hana nui, a e hooikaika aku no makou ma na kolamu o keia nupepa e hai aku e like me kahi ike i loaa ia makou ma ka hoomakaulii ana i ke ano o na mea nana i wahi aku i ka ipuka kahi a ka make e omo aku nei i ke ola o ke kanaka mamua ae o ke ana o kona ola kino.
Ua hoomaka mai ka emi nui ana o ka heluna o keia lahui he mau makahiki he nui i hala ae, a ua maopopo ia wa i ka hapa nui o ka poe oo e ola nei, aka o na kumu aole i hoomaopopo ia, a he nui na manao o ka poe i haawi i ko lakou noonoo no ia mea.
E like me ka makou i hai ae la, aole no he ano nui o na mai e ulupa nei i ke ola o keia lahui, a nolaila, aole kakou e manao aku o ka mai wale ke kumu make, oiai, he mai ola ka hapa nui ke loaa ka malama kupono ia a me ka lawa o na hemahema. O na kumu a makou i manao nui ai, oia no keia, ka mua, Ua ano e a onawaliwali ke kino o ka lahui Hawaii i keia manawa, aole hoi e like me ko lakou ano mamua o ka hiki ana mai o ka malamalama iwaena o lakou. Aole no hoi e hooia aku ana makou i ka manao kuhihewa o kekahi poe, o ke komo ana mai o ka malamalama oia kekahi kumu e luku nei i keia lahui; he manao hupo ia o ke kanaka, no ka mea, ma ka moolelo, o ke kanaka mai kinohi mai a hiki i keia wa, o ka malamalama oia ke koo paa e mau ai ka lahui. Aole hoi ma ka moolelo wale o ka lahui, aka, ma ka moolelo no o ke kanaka hookahi kakou e hoomaopopo ai, i ke ano ole oia manao kuhihewa, oiai, na ka malamalama e hoonaauao aku i ke kanaka, a ina oia e hoolohe ana i na olelo ao a me na kauoha a pau o ka malamalama ua ike ia he ola loihi ke loaa ana iaia a me na pomaikai a pau o keia ola ana. He nui na kumu e hoonawaliwali ana i ke ano o ke kino o ke kanaka, aka, o ke kumu nui oia ka makou e hoike aku,—oia hoi, ua kumu na ino iloko o ke koko o ka lahui o keia la a me na au i hala aku nei, mamuli o na mai ino i loohia i na kupuna o keia lahui i ka manawa i komo nui mai a launa me kakou na lahui o na aina e. Ua pale aku ka malamalama me na olelo ao, aka, aole keia lahui i hoolohe. O na hana uhauha a pau a na kupuna o kakou i hana ai i ko lakou mau la opio oia ka manawa i hoonawali ia mai ai ke ano o ke kanaka Hawaii, a oia no ke kumu nui nana e alo mau nei i ko lakou ola, me ka maopopo ia oia ke kumu; a aole hoi i pau aku ka poino i ko lakou make ana aku, aka, ua komo iho la i ke koko o kana aku, e puka ana i ka wa opio i kekahi manawa, a i ka wa oo hoi, a i kekahi manawa ole e ike ike ia aku, aka, ai no iloko. He kakaikahi ka poe i ola hemolele mai i ka lapaau ia ana mai kona loaa ana i keia mai ino; e nalo ana ma kekahi wahi a e kuhihewa ia ana ua kaawale aku aka, aole, ua kumu, ua laha, no ka mea he anoano ulu.
Ina no hoi kakou e hoomaopopo iho i ka mea i ike ia iloko o ka manawa e hai aku nei, ke ole makou e kuhihewa e hooia mai ana no oukou i ka oiaio o ka mea i hai ia ae la. O Honolulu, o Lahaina, o Hilo, a me na wahi a pau i kipa ia e na malihini oia ke kahua kahi i hoomaka aku ai ka mai,—ke kumu nana i hoomimino i ke ola maikai o keia lahui a lilo i mea hinauawe. Mai keia mau wahi aku ua laha ma na palena a pau o ka aina ka anoano, a o ka hopena oia anoano oia ka hoonawali ana i ke kino o ke kanaka, a me kana aku, a hiki ole iaia ke pale aku i kahi mai fiva, a mai e ae oia ano,—a kakou e ike nei he mai ola wale no i kekahi mau lahui e ae. Nui a lehulehu na ola i mauna ia ma keia mau wahi. Nui ka poe ui o na kuaaina i kipa ma keia mau wahi a i loaa ina inea o keia mau mai ino, a ua poino na kino iloko o na malama pokole. O ka poe i pakele ma ka launa ana ua komo ia e ke koko ino i ka manawa i o-lima ia ai i ke kau hepera—a o ka anoano i kanu ia ma keia mau ano, oia kekahi kumu e malule nei a hinape wale iho no ke kanaka a wahine paha o keia lahui. O Kalawao kekahi hoike i ke kukonukonu o keia mai, a me ka hemo ole mai ke koko aku o ke kanaka a me kana mamo; me ka ulu maikai ae i ka nana aku a me ka loaa kino ole ana i ka mai ino, a he wa pokole ua ikea ka puka ana mai o ka mai, e kapaia nei he mai lepera, i ka mea i ike ole ia he mai kona; o keia poe ua loaa ia lakou ka mai mamuli o na mai o na makua, a mamuli hoi o ka hemahema o ka o-lima ia ana.
O ka ilihune kekahi kumu nui e make nei keia lahui. No keia mea i hemahema ai na lako kupono i ka wa mai, a he nui ka poe i poino ma keia kumu hookahi.
No ka puni wale kekahi i ke ano o ka hana hupo o ka wa pouli. Me ka maopopo he fiva ka mai, eia nae ua olelo ia he anaana, he hoohiki hewa, a he mau hana ano e ka mea e hana ia, a haalele ia iho la ka laau a ka poe i ao i ka oihana lapaau, a o ka hopena he make emoole, e like me kekahi poe e make emoole mai nei i kahi mai ano ole. Me he la o ka hapanui o keia lahui ke hana nei ma ia ano. E ka Hawaii hana naaupo, ke mau kou hookuli, e lilo ana oe ma kahi o ka ole, a o kou moolelo ka mea e maopopo ai he lahui e ke noho ana ma keia mau mokupuni, ma keia hope aku.
He lahui hookuli keia, a oia kekahi kumu nui e make nei lakou. E lohe ana i ka olelo ao i na manawa a pau, aka, ua lilo ia mau olelo i mea ole. Me ke ao ia mai no he hewa, a he mea hoopoino i ke kino ka moekolohe, hana no i ka hewa. Ua ao ia mai he mea hoouluulu a he mea ai ka lama i ke kino, inu no. Me ka ike no he make ke hele i ka wai ke loaa i ka fiva, hele no, a he mea ole ia ke olelo mai na kahuna hoopunipuni e hele i ka wai. Me ka ike no he mea mai ka moe i kahi e kololio ana ka makani i ka wa wela o ke kino, moe no. He mea no e loaa ai i ke anu ka hoohemahema i ka aahu, hoohemahema no. He nui na kumu liilii e hookumu mai ai ka mai, a oia mau kumu, ua kapa iho kakou he mea ole, no ka mea, aole kakou e ike koke ana i ka welenia, aia a hala ka manawa mihi iho.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Ua ike ia ka pomaikai nui o ka oihana kinai ahi o ko kakou kulanakauhale nei, a he mea nui hoi me ke kaukai ia e ka lehulehu holookoa. Iloko o keia mau pule pokole i hala ae nei, ua kani ae na bele pauahi o kakou nei, a e like me ke ano mau, ua eleu ae na kaawai me ka hikiwawe, a ua holo aku me ke kauo hooikaika ana i na kaa i kahi o ke ahi i manaoia; aka, i ka hiki ana ilaila, (a i kekahi manawa), ua hai ia mai la he ahi puhi opala, a huli hoi mai la na kaa ahi me ke nao nauki. Ua holo mai kekahi poe mai ko lakou mau home mamao loa, mamuli o ke kahea ana a ka bele, a i ka ike ana aohe hale pau ahi, heaha iho la ko lakou manao. Ina e ae wale ia ke puhi mau ana i na ahi opala o keia ano, me ke kahea mau ia o na kaa'hi, e mau ana na lala oia oihana, a ina e hoea mai ka ulia poino hale pauahi, e komo ana ka manao kanalua iloko o na lala oia oiahana mamuli o neia mau hana. Aole anei he mea pono i ke aupuni ke papa i keia hana, a e noi aku e lawe i na opala ma kahi i hoomakaukau ia no ia mea? HELU 2.