Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 34, 19 ʻAukake 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, AUG. 19, 1875.

          HE mea maopopo, ke hoomau ia ka hooikaika ana o ka poe i aloha a i komo ia e na iini no Hawaii, he mau la koe a e lilo ana ka waiona i mea ino i keia lahui; a he mea no hoi i moakaka i ka lehulehu, o ka manawa e hoopalaleha ia'i ka hoao ana e kinai i ka ona, o ka ane lilo ana no ia o keia lahui i kauwa, a e ulupa mau ia ana iloko o na awahia "palapu loaa wale" a ka Moi Alakohola.
          Ua ike ia ke ala ana o ko kakou Moi ma keia mea, a ua hauoli nui kakou. Ua hapai ia na halawai hoole waiona a ua hoike ia ka makemake kokua o na makaainana i ka hana i hoala ia e ka Moi. A pehea? Ke kupaa nei anei kakou ma ke kokua ikaika ana e pale aku i ka enemi? Auwe! ke nee nei no ka ino imua ma kana huakai lawe ola, a ke waiho nei no ka ninau "pehea e pio ai keia ahi wela mai ka ulupa ana i na wahi kauna mailuilu i koe iho o keia lahui nui a kamahao o ka moana Pakipika iloko o na la i au e aku la."
          He kakaikahi na puuwai Hawaii i ike ia ke kupaa, a o ka hapa nui, he nawaliwali a he haule wale malalo o na hoowalewale. Ua ike makou i kekahi makamaka opio, he Hawaii i komo ia e na iini no kona lahui. He hooikaika ma ka hana a he makuakane aloha i na keiki me kana wahine. Oia kekahi o na koo kupono no ke kaikai ana i kona lahui imua; aka, me ka minamina nona, ke aloha i kona ohana, a me na welina no kona mau makua i aloha nui iaia, ke kaumaha nei makou i ka puana'e, ua komo aku keia ino a aihue mai la me ka menemene ole i na hiohiona o ka hoopono mai kela makamaka mai, a aneane hoi e wawahi i ka maluhia o kekahi o na ohana e pomaikai ai o Hawaii. Aloha ino oia—a aole no hoi oia wale, aka, he lehulehu wale o kona kulana.
          Mamuli o na welina no keia mea, a ma o ko makou ano maoli iho, ke hookaulua ole nei makou i ka pahola ana'ku i ka leo poloai, e noi aku ana me na iini aloha oiaio iluna o na oiwi ponoi mai o a o o ua one hanau nei, e ku, e halo, a e haawi i na noonoo akahele ana no ke ola o Hawaii. Ano ka manawa e wae pakiko me ke kuokoa a hoopilimeaai ole, no ka hoea ana o ka M. H. 1876, a koho aku i mau Lunamakaainana hoopono, inu rama ole, moekolohe a uhauha ole, i poe i loaa ke aloha no ko lakou lahui, kuokoa a wiwo ole; a e haawi aku i ke kauoha paa ia lakou e hoopau ia ke kanawai puhi waiona i hooholoia iho nei e ka poe aloha ole o ke kau i hala. E hoonele ia na kanaka ona mai ka noho ana ma na oihana aupuni.
          O ka makou noi keia, a ke manao paa nei, he noi e nalo ai keia ino ina e hooko pololei ia, a o ke ala kupono loa ia no ka hooko ana. Ua noi mua ia keia mea, a ua kapae ia e like me ka opala, a nolaila, e kauoha paa i na elele o keia kau ae e hooko maoli i ka makemake o ka lehulehu, a aole o ka hoowahawaha ia. He kuleana, he mana kou e Hawaii e ala a e kauoha'ku e hooko ia kou makemake i pakele ai oe mai na make a keia moo ino e hookuu akea ia nei e hele lanakila ma na kihi o ka aina. E ala! a mai wiwo!!

          Ma kekahi kakahiaka o kela pule aku nei i hala, ua ike ia aku na poe mai lepera he lehulehu maluna o na kaa e lawe ia ae ana i kai o ka uwapo, mai Kalihi mai,a e hoihoi ia ana ma ka Halemai Panalaau ma Kalawao, Molokai.

Na Ahahui Euanelio.

          Ua hoopanee ia na Ahahui Euanelio o ka Mokupuni o Hawaii a e halawai hou, e like me ka hoike ia malalo iho nei:
          1 E halawai houia ka Ahahui Euanelio Hawaii Akau ma Waimea, Hawaii, i ka la mua o Sepatemaba, oia ka Poakolu mua o Sept., M. H. 1875.
          2 O ka halawai hou o ka Ahahui Euanelio Hawaii Komohana, aia ia ma Kailua, Kona Akau, ma ka la 8 o Sepatemaba, oia ka Poakolu elua o ua malama la, M. H. 1875.
          3 O ka halawai hapa makahiki hoi o ka Ahahui Euanelio Hawaii Hikina, aia ia ma ka Luakini Maunakea, ma Kalapana, Puna, Hawaii, ma ka la 15 o Sepatemaba, oia ka Poakolu ekolu o Sept., M. H. 1875.

          E HALAWAI ana ka Ahahui Euanelio o ka Mokupuni o Oahu ma ka Poalua, la 7 o Sepatemaba ma Kawaiahao, hora 10 o kakahiaka.
          E HALAWAI ana ka Ahahui Euanelio o Hawaii Akau ma Waimea, ma ka Poakolu akahi, oia hoi ka la 1 o Sepatemaba.
LAIANA.
Waimea, Aug. 3, 1875.

KULA KAHUNA PULE.

          I ka Poakolu mua, oia ka la 6 o ka malama o Okatoba, e hoomaka ana keia kula ma Honolulu. He pono no e hoi mai na haumana o ke kula no ka hoomaka ana ia la. Ina he mau haumana komo hou, he pono e hele mai i ka la e hoomaka'i ke kula. Ma ka hoaponoia e na Ahahui Euanelio Mokupuni e komo ai na haumana i keia kula. I ka mahina o Sepatemaba e halawai ana na Ahahui Mokupuni. He pono ma ia mau halawai e imi a e kukakuka na Ahahui, a e hoouna mai na haumana kupono no keia kula.  MA KE KAUOHA.
Honolulu, Au g. 17, 1875.

Na mea hou e na Waieha.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          E oluolu oe e lawe aku i keia wahi puolo i ike mai ai o'u mau kini puni mea hou e noho mai la mai ka la puka i Haehae, a ka welona a ka la i Lehua.
          No Waikapu.—Ma ka la 1 o Au gate o keia makahiki no, ua hooholo ka Ekalesia o Waikapu, e hana koke ia ko lakou luakini, a eia ke ano nui. O ka hale kahiko no, o ka hookiekie hou ae i ka paia pohaku i 4 kapuai, a hoopio i na puka aniani, a me ka hoopaa ana i na wahi naha o ka paia pohaku. O ke kamana nana e hana i keia oia o Ninihua, ua olelo oia e paa no ka luakini i $2,300 iloko oia mau dala ka paa o ua hale nei, a me kona uku. Ma keia mau dala wahi a ua kamana nei, paa ka luakini me ka hale bele pu.
          Elua mau hale hula Hawaii ma Waikapu, o ka poe i komo i ka hula, he poe hoahanau kekahi, a he poe hoahanau ole kekahi. Hele nui na kanaka ma ia mau hale, aka, o ka poe haipule io aole lakou i hele. Pela ko'u ike i ko'u kipa ana i keia wahi, o ka aina keia nona ka makani he kololio.
          No Wailuku.—Ua paa loa ka luakini o Wailuku, he mau wahi hemahema uuku koe, alaila, hiki mai kona wa e hoolilo ia'i i hale no Iehova, kahi hoi e hoonani ia ai kona inoa. He maikai no ka noho ana o na hoahanau a me ke ola o ke kahu, ua loaa kona kokoolua i kupono i ka oihana laa a ka Haku. Ua loaa ka Lunakanawai hou o Wailuku nei, Hon. H. Kuihelani, he kanaka hoopono, no kona kanaka makua maoli no, aole oia hoopili wale mahope o na kanaka, aole hoi mahope o ka haole. Ina he kanaka i kue i ke kanawai e hoopai ana no oia, a ina he haole i kue i ke kanawai e hoopai ana no oia, aole oia i nana ma ke ano ili ulaula, keokeo, eleele, aka, ke nana nei oia i ke kuhikuhi ana o ke kanawai iaia, e hooko pono me ka paewaewa ole. He nui no ka hookolokolo iloko o ko'u mau la ma ia mau wai, pomaikai ka aina; ina e loaa ana na lunakanawai e like me keia wale no, alaila, e ulu koke mai a maluhia ka aina. I na Kiaaina wale no ia wahi, ka wae pono ana i na kanaka ano like me Hon. H. Kuihelani.
          No Waiehu.—Eia ma keia wahi ka hale noho o ka ona o ka mahiko o Waihee, oia hoi o Wilimana, aole no he ano nui o na mea ma keia wahi, he nui nae ka palaka a me ka makemake ole o na hoahanau i ka hele pule. Ke helu nei ka Luna Helu i kana hana, he oluolu no oia, aole hoi he hookaumaha wale mai, aole hoi he noii ano ole wale aku.
          No Waihee.—O ka noho ana o na kanaka ma keia aina, ke maikai no ka noho ana, o Rev. O. Nawahine ke kahu o keia ekalesia, o ke ano mau no o ka noho ana o na hoahanau. O ka mahiko keia a ka poe paahana e mahalo nui nei, i ka hora elima ponoi o ke ahiahi e pau ai ka hana—aole pela ma na mahiko e ae o keia mau Waieha, i ka hora 5½, alaila pau ka hana, no ka mea, ma ka mahiko o Wailuku, elua pupuhi ia'na o ke ko i ke ahi, aka, loaa e aku i ka poe kinai pio e ai, oia na mea hou ano nui a pau o na Waieha. Me ka Luna Hooponopono a me na keiki ulele hua kepau o ka "Lahui Hawaii" ke aloha.
MO SE MALIHINIHELE.
Honolulu, Au gate 10, 1875.

KUMUMANAO.
PEHEA LA E ULU AI KA MAKEMAKE ILOKO O NA KEIKI I KE KULA SABATI?
[Heluhelu ia ma ka Ahahui Kula Sabati, o ka Mokupuni o Kauai, ma Koloa, Iulai 31, 1875.]

          He ninau nui a kupono loa keia, na kakou e na kumu a me na makua e noonoo nui ai. A mamuli o keia kukulu manao ana, ua loaa mai ia'u kekahi o na kumu e ulu ai ka makemake a pela aku, (E nana i ke Kumumanao.) Ka mua—E imi i poe kumu kupono a makaukau hoi, e hiki ai ke lawelawe ma ia hana. Ina e hoihoi na kumu a eleu hoi i ke ao ana i na keiki, e ulu ana no ka makemake io, iloko o lakou pakahi no ke Kula Sabati.
          Elua.—Pono no hoi ina kumu ke hele mau mai i ke K. S., aole noho i kekahi manawa a hele mai hoi i kekahi la. No ka mea, ina lakou e hana me ia, he mea maopopo loa e hana no auanei na keiki e like me na kumu.
          Ekolu.—Kekahi mea nui e holo ai ka hana, e hoopaa, a e noonoo mua na kumu i na haawina, a e imi i mau manao hou e pili ana i ka haawina. No ka mea, ua ike no kakou, ina e ike na keiki e loaa ana ia lakou ka manao ma ia hana ana, e hooikaika ana no lakou e imi aku, a e hele mau mai hoi i ke K. S.
          Eha.—Eia kekahi, e pono i na kumu ke ao i na haumana a lakou, ma ka manawa i haawi ia no ia hana. Aole e ao iki, a hoolilo i ka nui o ka manawa ma na olelo lapuwale e pili ole ana i ka haawina.
          Elima.—Eia no kekahi, ina e ike na haumana he aloha na kumu ia lakou, e hoihoi no na keiki e hana a e hooko i na hana maikai, ina wa a pau e kauoha ia ai e na kumu. He mea pono no hoi i na makua ke hoolako i lole kupono no ka lakou mau keiki, no ka mea, ina he lole nahaehae a lepo paha ko ke keiki, aole no ia e hele mai ana i ke K. S., no ka hilahila o hoohenehene ia mai e na hoa ona
          Eono.—Eia no hoi kekahi mea e hoohoihoi ai i na keiki, oia no ke kukulu ana ina ahaaina a me na hoike K. S., ka haawi ana paha i mau makana a me kekahi mau hana lealea kupono e ae e hoohauoli ai ia lakou. Aka, mai manao kakou ma ia mau hana wale no e ulu ai ke K. Sabati.
          Ina aole e nui ka pule no ka Uhane Hemolele e kokua mai ia kakou, he oiaio loa no, aole e holo ka hana. Nolaila, e hooikaika nui kakou e na hoa K. S., mai ka ua Loku o Hanalei, a ka wai Ula Iliahi o Waimea, e pule kakou me ka oiaio, a me ka naauao io, ma na K. S. o kakou. Eia hoi, ua kamailio nui ia no ka hooulu ana i ka lahui Hawaii.
          A mamuli o ko'u noonoo maikai ana, o ke ao pono ia ana o na keiki ma na K. S., oia no kekahi o na kumu nui e ulu hou ai ka lahui Hawaii.
          Ke hooki nei au maanei, a ke noi aku nei hoi au i ko oukou noonoo maikai e na poe a pau, e lohe a e ike mai ana i keia, e kanana a e wae no oukou ina mea ano io, a o ka opala ea, e kiola aku, i mea puhi na ka makani.  MISS HARRIET MOORE.
Koloa, Kauai.

Na mea hou o Lahainaluna.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ma ka la kuokoa o ke aupuni Hawaii nei, Iulai 31, 1875, ua malama ae la na keiki o ke Kulanui o Lahainaluna; he wahi paina hoomanao e pili ana no ia la, ka la hoi i hoihoi ia mai ai ke ea o ke aupuni Hawaii. Mamua ae o ka hiki ana mai i ka wa paina, ua noi ia'ku la ka oluolu o na kumu, e hui pu mai me makou ma keia paina ana, a ua holopono ia hana ana, a he nui no na mea i hoomakaukau ia, ua paina hoi alawa ka makemake. Eia na mea i hanaia ma ia la, mamua ae o ka paina ana, ua hoomaka ia me ka pule a ka makua Rev. S. E. Bishop.
          Iwaena o ka wa paina, ua ku mai ka papa puhi ohe i hoomakaukau ia no ia la, ma ke alakai ana a J. Betuela; a mahope iho he haiolelo na S. W. U. Kapahi, e pili ana no ia la, a i ka pau ana o ka haiolelo, ua nui no ka hauoli, a ua ku hou mai no ka papa puhi ohe. A mahope, ku mai la ka Rev. S. E. Bishop, he wahi olelo pokole, a ma ke noi ia'na o Rev. Baldwin makua; ua wehewehe mai la oia no na mea e pili ana no ia la, a he mea e ka hauoli o ka naau. A i ka pau ana o kana mau olelo, ua hookuu ia ke anaina me ka pule a Rev. J. B. Hanaike.

KA PII ANA MAI O KA ADIMARALA.

          Mahope o ka aina awakea, ua pii mai la ka Adimarala a me ke Kiaaina J. M. Kapena, i ka olu kukui nei e hui, a e ike hoi i na kulana o ke kula, "ka puuwai hoi o ka Lahui Hawaii," i ukali ia mai hoi e kona mau alii moku. I ka hiki ana mai o ke Kiaaina a me ka Adimarala ma ke alo o na hale, ua haawi aku la na haumana i ka hoomaikai ana, ma ka haawi ana i mau huro ekolu, a ua haawi mai no hoi oia i ka hoomaikai ana. A naue aku la ma kahi o na kumu no ka wa pokole, a naue mai la ma ka halekula; a ua hui na haumana me lakou a pau. A mamuli o kona ake nui e lohe i na leo hone o Kaukaweli, ua kono mai la oia i mau wahi mele, a ua mele ia ka leo "Sweet by and by," a mahope iho, ke mele o ka Moi Kalakaua, a ua nui ka hauoli—a pau ka himeni, ua hookuuia ke anaina. A oia iho la na hana o ka olu kohai nei ma ka la kuokoa o ke aupuni Hawaii.  M. NAPEAHI OPIO.
Lahainaluna, Au g. 13, 1875.

Hoolaha Buke Himeni Kula Sabati.

          O makou, o ka poe i kohoia i ka malama o Iune i hala iho nei e ka Ahahui Kula Sabati o Hawaii nei, ma ke ano he Komite e hoomakaukau i buke himeni hou me na leo, no na Kula Sabati o keia mau Mokupuni, ke poloai aku nei i na Kula a pau e hapai i lulu-kokua ma ka la 5 o Sepatemaba, oia hoi ka Sabati mua iloko o Sepatemaba, no ia kumu. Na na Kahu a me na Kumu e hai mua aku ka lohe i na Kula e hoomakaukau, a e hui lokahi pu ma ka hooikaika ana e hoomahuahua i ka huina. Elima haneri dala ka huina i makemake ia, e like me ka hooholo ana a ka Ahahui. O na dala e loaa ana no keia mea, e hoouna mai ia S. B. Dole, Esq., ka Puuku o ke Komite. E loaa ana i kela a me keia Kula ka heluna o na buke himeni i kulike me ka huina o na dala i hoouna ia mai.
S. B. DOLE,
M KUAEA,  Komite.
C. J. LYONS.

          Hu ka aka i na lala hoonohohua o ko makou papa-pai. No ka ikiiki loa o ka wela o keia mau la, ke noke nei lakou i ka hoomalimali i ka haole hana hau e hooluolu mai i ko lakou wela hahana.