Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 33, 12 August 1875 — KA HALAWAI HOOLE WAIONA. [ARTICLE]

KA HALAWAI HOOLE WAIONA.

E like me ka lono i haawi ia%u inma 0 ka lehulehii ma ka pule i hal% pela 110 1 piha ulumahiehie .ae ai ka Luakini o Kaumakapili, ika liiki ana ; ku ika hora 7i o ke ahiahi Sabati i hals. Mahope iho o ka pule a me ke mele wehe, ua ku niai la ke lii ka Moi a haawi mai la i na olelo ao imua o kona mau makaainana, a no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu a me ka lehulehu a pau, ke waiho aku nei makou ia mau mtipuna leo a me na haiolelo a kekahi mau makamaka ma ia po, me ka pahola'ku i ka poloai e heluhelu me ke akahele, a e hoomanao i na loina i hoike ia. Ua kamailio mai ka Moi penei: Aloha oukou:—Ma kenoi ana mai o ko onkou Komite ia'u e kamailio aka imua o oukou no na mea e piLi ana i ka " Hoole Waiona," ua ae me ka oLioli, no ka mea, ua apo mai oukou i ka mea nui a'u i manao ai, oia kekahi kumu e ulu hou ai keia lahui. Aka, ke kanalua nei au i ka hiki ana ia'u ke kauwo mai i kalehulehn, elike ko lakou manao aua me ko'u, ma ka imi ana ina kumu, e hiki ai ke hoopau aku i keia mei niii e ulu nei iwaeua o kakou; He miaamina au rio ka pokole o ka ma* aawa i haawi ia mai ia'u i keia po, no ka pau pono oLe o ko'u mau manao, aka, aole paha keia o ka manawa wale no e kamailio ai, eia hou aku no ua po, a ke pau ae ka'u kamaiiio ana, e hooLohe kakou i ka manao 0 ka poe e pani mai ana mahope o ka'u. He mea maikai uae ko kakou akoakoa ana 1 keia po i kumu e hookahua ai i ka hana. Ina ua bemahema kekahi olelo ana a'u, e hooponopono iho no oukou iloko o ko oukou mau naau.

lua kakou e komo lea aku ana i ka noonoo ana iloko o na kumu e pau ai o ka o«<i Qjia i na na lehulehu loa na kumu, a ua akea loa ka maoao ana o kekahi raa keia kainii manao hookahi. E weheweho iki au peuei: 1. O ka hua©lelo "Intemperauce" ma ka olelo Enelani, M He uh*vuha, he pakela ai, he ai a inu i na wai ikaika mawaho o ka palena kupouo." O keia mau wai ikaika, oia hoi ka Barani, k& Rama, ke Kini, ka Uwekeke a me ka Okolehao, ua komo iloko olaila ka Alakohola, he ekolu hapaha ka ikaika o kona kino. O keia Alakohola, oia ke alii maluna o keia mau mea inu a pau. O keia Alakohola, he wai wela, a he ahi ma kekahi oielo ana. Ua ike oukou he mea wela ke ahi, a 0 ka wai wale no ka mea e maalili ai. Pela tio keia mea he Alakohola, aia a pai nui ia 1 ka wai, pio ka ikaika. Pela hoi i na e komo iloko o ka opu. Wela loa ? O keia mea i komo iloko o ka opu, he malihini iuo, * oia 110 ka mea nana e hoinoiuo i ke koko. Pauma ikaika loa ka puuwai, a oia no ke kumu e loaa piuepiue nei na kauaka i ka mai kuhewa, a me na mai ma ka puuwai. He nui ka poe e liiki ia'u ke helu aku i make koke ino nei i loaa i ua mai nei, a o ka inu nui i na waiona ke knmu i make ai. O Kahai, Kahanawai, Hoapili Kaauwai, Kahalewai, Lilikalani a me ka lehulehu e ae he nui, He oiaio, aole lakou i loaa koke, aka, ua loaa no ka hana mau, me ka hala o na makahiki he lēhulehu mamua aku. 17a inu ikaika lakou i ka rama manuia, a ua kamaaina au, no ka mea, ua noho pu keia ppe me a'u. e Ua hana ia ka opu uo na mea ai a me na jnea inu kupouo a pau, e malama i ka opu a e hoomaikai mau iaia, aole e hookomo i na niea malihini a me na mea weia. Ina e inu n ui ana ke kauaka i keia mau mea, i kinohi e hana lealea mai ana ua mau mea ona nei, aka, he aha ka hope. He hoop&i ikaika ka mea e loaa uiai ana maKope. K inoioo atia ka opu, a laa ia ē hiK>kumu ia mai ai ka lehulehu o na mai o ae a pau e ili mai ana iluna o ke kanaka. Aole lakou e ike aha i ka hewa ia wa, aka, ma ka ulu hilii ana i na wa a pa« e kukonukimu loa iho ai a hiki oie fce pale. Ua haia ka manawa. Ua oleio ae n«i au, ua lehalehu ka manao o k«4a a me keia, i na kuma ē pw» iki ai keia moa nui e ulu nei iwaeaa o kakou. Ke otslo uei au, aole e p%a i ka manawa hov>kahi, akis ma ke akahele ana, ma ke a«» anik a me ka hoike ana aku i ko kakou k«iana imaa O ka lehuUAia. lle raet makehewa wale no ia kakou ke kamailks ke hiKihiki, a ke olelo e haaWe m • hoopau loa ana kakou ia mccv, a mahope

hana hon no. E noonoo i ka tikn hoopai maLuna pakahi o ka lunaikehala ,o kela a me ,keia kan&ka Hawaii a pau, oiai ke ike nei no lakos, ke iho nei ka lahni ka tna- ] e ko) a o keia na kumu e make na ka lahai, aoLe ka oia e haawi i ke kau Wahi kounku no ke pale iki ana ae i ka puino aai e ili mai ana maluna oka lahui. I kuokoa no keia aupuni ma kona ano iahui i ka mau o kona lahui iho malnna ona, aka, ina o ka nhauha ka lakou hana, o ka manao lahui ole ka lakou hana, a o ke aloha anpuni ole ka lakou hana, alaila, he oiaio e lilo ana ke kuokoa mas> ko kakou lima aku, a e haawi aku a hookuu akn i na ka poe e e noho mai; ka iikn hoOpai no ko kakou aloha ole. "" v; Ua kaena mau na makaainana i-3se alii iokomaikai o Kauikeaooii K. 111. Aka»ke malama nei anei oukou i kona leo aloha i i mai ai, " O ke kanaka pono, o ko'u kanaka ia." Ina he aloha oukōu, e malama oukou i kona leo, a ma'ka oukon malama ana i kona leo, e hooko ai hoi onkou i ko'u leo a me ka makia o ko'u aupuni o ka " Hooulu hou i ka L&hui." Haiolelo a Me. J. Ed, Bush. . Mahope iho o ka pau ana o na olelo a ka Moi, ua ku mai la o Mr. J. Ed. Bush a waiho mai i kana mau olelo penei: Ena Makamnka:—Owau kekahi % noi ia mai e ke Komite i koho ia i ka Halawai Hoole Waiona, i malama ia ma keia Luakini i ke ahiahi Poaono (lulai 30) i hala, e haiolelo aku imua o ke akea no na ino o ka Inu Waiona, a noLaila ke ku aku nei au imua o oukou i keia ahiahi e hoike i ko'u manao e pili ana ia mea, a e kokua hoi 1 na hana a ko kakou Moi, i hiki kino naai nei e hoike imua o oukou i kona man manao ma ia kumu hookahi. Mamuli o kana mau hana i hana ai a me kana man oLelo i hoike aku nei imua o oukou, e hoike ana oia i ka iini o kona puuwai no ka pono o kona lahui. Ua hai aku nei oia i ke ano nni o na mea e hana ia nei keia mea he waiona—he alakohola. He mea awaawa, he wai ikaika, he wai hoopoino i ke kino oke kanaka—he laau make. O keia mau ike ua loaa mai ma ka imi ana a ka poe naauao, a ua hoike ia ae i ke akea i mea e hoopakele ai ke kanaka iaia iho—He mea make ka alakohola. Kepakoi nei au i k&'u i ike ai, o ka nai o na waiona a ke kanaka e ake nui nei aoLe he alakohola wale—he mau laau make e ae no i hui ia a ia he waiona, oia ke ano nui, a ua oi loa ka make mamua o ka alakohoLa. v

Ke waiho akn nei au i ke ano nui o k&'u mau oielo i keia ahiahi ma ka iiinau ana ia oukou, He mea ola tf anei ka waiona ? a me ka haina—Aole he mea ola, he mea make. Aole an e hilinai ana i ko oukoa hooia ana mai i ka'u hoole ana, nia ia mea wale no, aka ua hiliuai au ma na kumu a'u e hoiko aku ai ia oukou i keia ahiahi, a ua lawe nui mai au i ke ano oia mau hoike, ma ka moolelo o ka poe i heie e aku i ka make, i loohia i na inea a me na popilikia o ka inu waiona, a oiai he poe kaulana lakou, a ua maopopo ia oukou ia poe, ua hiiiaai au o ka hapanui o oukou e noho mai nei na jjoike no ka pololei o ka'u mau mea e hai aku ai ia oukou e piii ana ia poe.

Ua oleio ia o ka make ana o ke kanaka a nalo aku kona kino, e nalo pu kona mau hemahema a pau, a e uhi ia na hewae ka aahu o ka hoopoina, aka, o ko'u manao, iua he pomaikai, he mau aiakai e hiki ai ia kakou ke hoopono ia kakou iho, ka hoike ia ana o ko lakon mooleio e pili ana i keia ino he wiwona, ke oleio nei au he kupono no ka hoike ia ana i pono ai ka poe e oia ana. I mea hoi e kuihe oie ai ko oukou manao no ko*u huai aua aku i na oia ano, e iawe mai ana no wau a e lioike aku i na hemahema a me na popilikia o kb*u ponoi iho—oia hoi.ka moolelo o ko\i makuakane. E hoomanao oukou he moa nui, a Le mea iuuiuu i ka naau o ke kanaka ka lawe ana mai i ka mooleio o kona makua imua o ke akea, no na hewa i loohia i kona wa e oU aua; ua hilinai uo hoi au oia kekahi hoike ka oiaio o ka'u mau olelo e pHi ana i ka iuo oka waiona, i moa e maopopo ai ka imi a me ka oiaio o ko'u mau manao 110 ka hana i iii mai maiuna oVi k«ta ahiahi,—ke kue ana i ka waiona e pouo ai, a i ola ai ka lahui.

Ua oki mha.pū ia ko oU 6koVro*k*Mi MMnali o ka mai i ulu omU. m» k»t» mc* k* wmiooa.

Me na manao "oi&ikM iloko oni, i hooii >• mai * k&n& uia hioi qo oukou, aota 1 pikete boU okeli M« i «K>h»nui k«ia iākui i k« ikaiki o k«» »n m«ktt k« waiottvo K»Uib»M>uU. llMia» k« oU« k* kinakA miikii i k«M igam « «*!*&*» Ite palup\lft k* fo wai weUe t*o> ak&> m iloko k» %w»huu

O Kamehamelia ĪY«, ua makeopio ma-tntiK-o keia daimonio. Ui, ikaika, naanao, ike, kelakeia kona man anp a pan, pa liio i mea ole ia nani a pati. He wāoliia ka moolelo o keia ala i nmke i konja,maii lani mao ka ina t?d ho9tiakft oia ma ka pa-kiaha koiia ma ka in* liHii, ka inu nmn, Winakope, i kona wa i paa ai malalo o kefa knmn mauna ola # ma ka imi hookina Ua hoololi ia kona ano mai ka nlnmahiehie o ke kanaka a ke ahiwela a ke daimomo e hana ana iloko ona* Ka keia mea Ke w&iona i hoopoino iaia, i kontL ohana a tne kona hoa'loha. Ka keia mea i hoala mai i na manao ano e, lili, a pela aku, a i kono aku iaia e mauna i ke ola o kana wahine. Na keia mea i holoi ae i ka manao kak&ka ' iloko ona a we ae oia i kana makahiapo a kamakaia, a ua make opio ka makana makamae a ke Akua i hoopomaikai mai ai iaia. Q kona hoa'loha, he malihini o na aina e, ua poino iaia. E, onkon e noho mai nei, oka waiona keiae hana nei, aole o Kamehameha. He -luulmi keia moolelo, —na piha i naloina e hoeha ana i kamaau oke kanaka. TJa ike a na lohe kekahi o onkon e noho mai nei.

Ma ko Kamehameha V., ike kino a me na ike maka i ka awahia o keia mau mea he waiona, ua haalele honua oia. % O kona hope mai, ka Moi Lunalilo, me na loina maikai o kona ano a pau, me ka pauwai i piha i ke aloha no oukou, ua ako pahu-pu ia aku kona ola, e keia enemi maalea. Ua hoopioia ko oukon mau manaolana i hoala ia mai i kona noho muaana ae maka Noho Moi, ē keia mea he waiona. *

Mailoko mai o ka lehulehu, na lawe mai au i ka inoa o kekahi 0 na Hawaii naauao —o Ropaka—ke kokua oka Lunakanawai Kiekie. Na ka enemi ana i hiipoi ai no na makahiki he loihi i kumakaia iaia iho, ā hemo mai ka oihana mai, alaiia, pakaha ae i kona ola. Eke kanaka Hawaii, ka hopena o keia mea he waiona. Ua hai ia koua ano e Solomona he ekolu tausani makahiki i haia, aka, ke hookuli nei no ke kanaka.

O Kahalewai kekahi i mai kona kulana mai, a lilo i mea ole. Na keia eaemi i hoolilo iaia i lawe ola—Na keia mea e hoohaulehia nei i na manao o ko kakou Moi, e hapai mai i konalahui, ma na wahi kiekie, a fcamuhu iho ka lahui i ka ike ole o aa 'lii.

Aole he wahi koe i keia mea he waiona. Aohe kiekie, aohe haahaa, i pakele. Ua poino ke kane, ua pa kona ola kino a me kona noonoo. Ua haimalule ka wahine kupaa, a ua noa kona kino mamuli o ke pahele a keia mea he waiona. Ua wahi ia ke kapu oka ohana. Ua noa na wahi a pau, he enemi oia no ka pono, e lumai ana i ke kanaka i ka nenelu o na hana pottK. E hoohalike ana iaia e like me ka holohulonau

Nol&ila—E na makam&ka e noho mai nei, aole anei i lawa ko oukoa ike i ke ano 0 keia mea Hoopoino i ke kino a me ka nKane o ke kanaka. I ko T u manao ua lawa. A ina tia lawa a na maopopo ia oukon ka howa o ka lawe ana i ke kiaha a hoopa i ka waha, aole anei, ano, i keia manawa, he wa kupono ia kakou a pau ke waiho aku i keia mea. Ae, o ka manawa keia. Owai, o loko o keia anaina, ke hoole ana 1 ka oiaio o na mea i olelo ia aka i keia ahialr, E na makamaka—He mau ninau nui ka i waiho ia aku ia oukou i keia ahiahi. He mau ninau e pili ana i ka pono o na mea a p*u e noho nei ma keia Paeaina. Ua pio anei ka manao hoopono iloko o kakou? Aole. Ua nele anei kakou i ka lunaikehala e hiki ole ai ia kakou ke hoomaopopo i ki hewa o kem mea. Aole auei he aloha aiua, he aloha lahoi iloko o ka puuwai o ka Hawaii e waiho nei i keia manawiu He aloha 110. He hoopono no. Na ke aloha i lawe mai i ko kakou Moi e ka kino ae hai maoli aka i kona manao. Na ke aloha i kono aku i&ia e ho« ala i kek\hi Puali Hoole Waiona; a ma* muli o kona ike i ka ino e nlu uei iwa«na o Meeu, aa haalele aku oia ia m%%> a kiu Kaei» na hoike mai i koa* im iiai &ojk» pono o kona lahoi a me kona kue i ka o&a iwaena o kakon. moakaka o ke kiik» o kebrtft*a ia biko« % keolelo akueeia« okmkmo Mi me»k«i meae kqp*a ai a hooUlo iko iai» i enemi no ka waiona, —aoie ma ka ae waha, aka ma ba oiaio—ikoa no ka |MDO, Hiuuklo k Hsv. M. KOIKA. I ka pau iuMk o m ku m&i U k» Bev, 11. Kuae« a kauiAilio mi k peo*i: i t T a haia no ko kakon umwn, ih, aole pe i ** ke Kotnite i kaNai aoi ana atru m w«ibo ia % «. Aoh ao koi Ma om e lbai aku w, o ka okio wale no a k* alii i

hala kahiko (Soiomona) ame ka Men i hai akn nei, 1 _ No hea eiai la naT makā nlanla a me na palapm loaa Ua haiii mai no, f poe e aoomao aaa ina mea ona # No inf ahala? No ka m&i, aia &o&o o kiūr I» nahe§a, tio ka mea, ua olelo ia, (< Ma&giati& oe i ka waina i Ism& tUau& an», i koill a|o> ale ana nta k« kiaha, i kdsa hn an&a maikai. Mahope iho, e nahu mai no tne he naheea la r a e pa mai me he moonihoawai la." Pela hoi, oka Alakahola hē nahesa ia 1 Eookomoia iloko o na mea inn, e nahu ai i ke kino, ka waiwai a me ka nhane o ke kanaka ; aka, ke lawe nei kekahi poe i na mea ona a inn, me ka puke ana i na kiI aha me ka olelo, u E inn kakou no ke ola i o Mea*" E inn ike ola no hai, ai ka nshesa no lakon jho ī Oia no ka a kaMoii hai aku nei« O keia nahesa, ke pee malu nei iloko o na mea 011& a k& poe puni ona e inu nei me ka ike ole ! E like me ka naheea maoli e pee nei a e imi nei i 1 kana mea e ale ai; ua hiki no iaia ke hoano i e i kona helehelena a nani loa e hoohihi aku ai na mea ola ilaila, ana lakou no e *hele okoa aku a komo i kona waha, a o ke ale wale aku no kana ; pela no na kanaka e hele wale aku nei iloko o na haie inu ra. ma. Aole mea nana i koi mai e hele akti, 0 ka nani wā,le no o ka lealea ka mea nana 1 hoonalo ika mea make a ka Alakahola iloko e pee ana, me hcj naheea la, a ale waie aku i ke ola o ka poe e inu ana. * Ua lohe ae nei kakou i ka moolelo walohia o na hana menemene ole o ka Alakahola i na Moi i haia aku nei me ka hikiwawe, a me ka poe hanohano a kaulana a kakou i lohe he nei. Nolaila, elua mea e koi mai nei ia kakou e haaiele i na mea ona, 0 ka nahesa wela (alakahoia) iioko o na mea ona e hoopau nei ia Hawaii, ame ka olelo alii a ka Moi (Kauikeaouli) a ka Moi iiawe ae nei nana. "O ke kanaka pono, oia ko u kanaka." E hoonoho ana ka Moi 1 ka poe pono ma na oihana o ke aupuni ma keia hope aku, e like me ka ka makuakane alii o iakou. Me ke aioha. iho o ia ua haawi ia ka himeni rae ka pule, a hookuu ia mai la he halawai i hoala ia no ka imi ana i kumu e pale aku i kekalhi o na enemi nui nana e luku nei i na ola he lehulehu.