Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 33, 12 August 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, AUG. 12, 1875.

KA HALAWAI HOOLE WAIONA.

          E like me ka lono i haawi ia'ku imua o ka lehulehu ma ka pule i hala, pela no i piha ulumahiehie ae ai ka Luakini o Kaumakapili, i ka hiki ana'ku i ka hora 7½ o ke ahiahi Sabati i hala. Mahope iho o ka pule a me ke mele wehe, ua ku mai la ke 'lii ka Moi a haawi mai la i na olelo ao imua o kona mau makaainana, a no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu a me ka lehulehu a pau, ke waiho aku nei makou ia mau mapuna leo a me na haiolelo a kekahi mau makamaka ma ia po, me ka pahola'ku i ka poloai e heluhelu me ke akahele, a e hoomanao i na loina i hoike ia. Ua kamailio mai ka Moi penei:
          Aloha oukou:—Ma ke noi ana mai o ko oukou Komite ia'u e kamailio aku imua o oukou no na mea e pili ana i ka "Hoole Waiona," ua ae me ka olioli, no ka mea, ua apo mai oukou i ka mea nui a'u i manao ai, oia kekahi kumu e ulu hou ai keia lahui. Aka, ke kanalua nei au i ka hiki ana ia'u ke kauwo mai i ka lehulehu, e like ko lakou manao ana me ko'u, ma ka imi ana i na kumu, e hiki ai ke hoopau aku i keia mea nui e ulu nei iwaena o kakou.
          He minamina au no ka pokole o ka manawa i haawi ia mai ia'u i keia po, no ka pau pono ole o ko'u mau manao, aka, aole paha keia o ka manawa wale no e kamailio ai, eia hou aku no ua po, a ke pau ae ka'u kamailio ana, e hoolohe kakou i ka manao o ka poe e pani mai ana mahope o ka'u. He mea maikai nae ko kakou akoakoa ana i keia po i kumu e hookahua ai i ka hana. Ina ua hemahema kekahi olelo ana a'u, e hooponopono iho no oukou iloko o ko oukou mau naau.
          Ina kakou e komo lea aku ana i ka noonoo ana iloko o na kumu e pau ai o ka ona ana i na waiona, ua lehulehu loa na kumu, a ua akea loa ka manao ana o kekahi poe ma keia kumu manao hookahi.
          E wehewehe iki au penei: 1 . O ka huaolelo "Intemperance" ma ka olelo Enelani, "He uhauha, he pakela ai, he ai a inu i na wai ikaika mawaho o ka palena kupono." O keia mau wai ikaika, oia hoi ka Barani, ka Rama, ke Kini, ka Uwekeke a me ka Okolehao, ua komo iloko olaila ka Alakohola, he ekolu hapaha ka ikaika o kona kino. O keia Alekohola, oia ke alii maluna o keia mau mea inu a pau. O keia Alakohola, he wai wela, a he ahi ma kekahi olelo ana. Ua ike oukou he mea wela ke ahi, a o ka wai wale no ka mea e maalili ai. Pela no keia mea he Alakohola, aia a pai nui ia i ka wai, pio ka ikaika. Pela hoi i na e komo iloko o ka opu. Wela loa? O keia mea i komo iloko o ka opu, he malihini ino, a oia no ka mea nana e hoinoino i ke koko. Pauma ikaika loa ka puuwai, a oia no ke kumu e loaa pinepine nei na kanaka i ka mai kuhewa, a me na mai ma ka puuwai. He nui ka poe e hiki ia'u ke helu aku i make koke iho nei i loaa i ua mai nei, a o ka inu nui i na waiona ke kumu i make ai. O Kahai, Kahanawai, Hoapili Kaauwai, Kahalewai, Lilikalani a me ka lehulehu e ae he nui. He oiaio, aole lakou i loaa koke, aka, ua loaa no ka hana mau, me ka hala o na makahiki he lehulehu mamua aku. Ua inu ikaika lakou i ka rama mamua, a ua kamaaina au, no ka mea, ua noho pu keia poe me a'u.
          Ua hana ia ka opu no na mea ai a me na mea inu kupono a pau, e malama i ka opu a e hoomaikai mau iaia, aole e hookomo i na mea malihini a me na mea wela. Ina e inu nui ana ke kanaka i keia mau mea, i kinohi e hana lealea mai ana ua mau mea ona nei, aka, he aha ka hope. He hoopai ikaika ka mea e loaa mai ana mahope. E inoino ana ka opu, a ma ia mea, e hookumu ia mai ai ka lehulehu o na mai e ae a pau e ili mai ana iluna o ke kanaka.
          Aole lakou e ike ana i ka hewa ia wa, aka, ma ka ulu liilii ana i na wa a pau e kukonukonu loa iho ai a hiki ole ke pale. Ua hala ka manawa.
          Ua olelo ae nei au, ua lehulehu ka manao o kela a me keia, i na kumu e pau iki ai keia mea nui e ulu nei iwaena o kakou. Ke olelo nei au, aole e pau i ka manawa hookahi, aka, ma ke akahele ana, ma ke ao ana, a me ka hoike ana aku i ko kakou kulana imua o ka lehulehu.
          He mea makehewa wale no ia kakou ke kamailio, ke hoohiki, a ke olelo e haalele a e hoopau loa ana kakou ia mea, a mahope hana hou no. E noonoo i ka uku hoopai maluna pakahi o ka lunaikehala o kela a me keia kanaka Hawaii a pau, oiai ke ike nei no lakou, ke iho nei ka lahui i ka make, a o keia na kumu e make nei ka lahui, aole ka oia e haawi i ke kau wahi kokua uuku no ke pale iki ana ae i ka poino nui e ili mai ana maluna o ka lahui. I kuokoa no keia aupuni ma kona ano lahui i ka mau o kona lahui iho maluna ona, aka, ina o ka uhauha ka lakou hana, o ka manao lahui ole ka lakou hana, a o ke aloha aupuni ole ka lakou hana, alaila, he oiaio e lilo ana ke kuokoa mai ko kakou lima aku, a e haawi aku a hookuu aku i ka aina na ka poe e e noho mai; ka uku hoopai no ko kakou aloha ole.
          Ua kaena mau na makaainana i ke alii lokomaikai o Kauikeaouli K. III. Aka, ke malama nei anei oukou i kona leo aloha i i mai ai, "O ke kanaka pono, o ko'u kanaka ia." Ina he aloha oukou, e malama oukou i kona leo, a ma ka oukou malama ana i kona leo, e hooko ai hoi oukou i ko'u leo a me ka makia o ko'u aupuni o ka "Hooulu hou i ka Lahui."

HAIOLELO A M R. J. ED. BUSH.

          Mahope iho o ka pau ana o na olelo a ka Moi, ua ku mai la o Mr. J. Ed. Bush a waiho mai i kana mau olelo penei:
          E na Makamaka:—Owau kekahi i noi ia mai e ke Komite i koho ia i ka Halawai Hoole Waiona, i malama ia ma keia Luakini i ke ahiahi Poaono (Iulai 30) i hala, e haiolelo aku imua o ke akea no na ino o ka Inu Waiona, a nolaila ke ku aku nei au imua o oukou i keia ahiahi e hoike i ko'u manao e pili ana ia mea, a e kokua hoi i na hana a ko kakou Moi, i hiki kino mai nei e hoike imua o oukou i kona mau manao ma ia kumu hookahi. Mamuli o kana mau hana i hana ai a me kana mau olelo i hoike aku nei imua o oukou, e hoike ana oia i ka iini o kona puuwai no ka pono o kona lahui. Ua hai aku nei oia i ke ano nui o na mea e hana ia nei keia mea he waiona—he alakohola. He mea awaawa, he wai ikaika, he wai hoopoino i ke kino o ke kanaka—he laau make. O keia mau ike ua loaa mai ma ka imi ana a ka poe naauao, a ua hoike ia ae i ke akea i mea e hoopakele ai ke kanaka iaia iho—He mea make ka alakohola. Ke pakui nei au i ka'u i ike ai, o ka nui o na waiona a ke kanaka e ake nui nei aole he alakohola wale—he mau laau make e ae no i hui ia a kapa ia he waiona, oia ke ano nui, a ua oi loa ka make mamua o ka alakohola.
          Ke waiho aku nei au i ke ano nui o ka'u mau olelo i keia ahiahi ma ka ninau ana ia oukou, He mea ola anei ka waiona? a me ka haina—Aole he mea ola, he mea make. Aole au e hilinai ana i ko oukou hooia ana mai i ka'u hoole ana, ma ia mea wale no, aka ua hilinai au ma na kumu a'u e hoike aku ai ia oukou i keia ahiahi, a ua lawe nui mai au i ke ano oia mau hoike, ma ka moolelo o ka poe i hele e aku i ka make, i loohia i na inea a me na popilikia o ka inu waiona, a oiai he poe kaulana lakou, a ua maopopo ia oukou ia poe, ua hilinai au o ka hapanui o oukou e noho mai nei na hoike no ka pololei o ka'u mau mea e hai aku ai ia oukou e pili ana ia poe.
          Ua olelo ia o ka make ana o ke kanaka a nalo aku kona kino, e nalo pu kona mau hemahema a pau, a e uhi ia na hewa e ka aahu o ka hoopoina, aka, o ko'u manao, ina he pomaikai, he mau alakai e hiki ai ia kakou ke hoopono ia kakou iho, ka hoike ia ana o ko lakou moolelo e pili ana i keia ino he waiona, ke olelo nei au he kupono no ka hoike ia ana i pono ai ka poe e ola ana. I mea hoi e kuihe ole ai ko oukou manao no ko'u huai ana aku i na moolelo oia ano, e lawe mai ana no wau a e hoike aku i na hemahema a me na popilikia o ko'u ponoi iho—oia hoi ka moolelo o ko'u makuakane. E hoomanao oukou he mea nui, a he mea luuluu i ka naau o ke kanaka ka lawe ana mai i ka moolelo o kona makua imua o ke akea, no na hewa i loohia i kona wa e ola ana; ua hilinai no hoi au oia kekahi hoike i ka oiaio o ka'u mau olelo e pili ana i ka ino o ka waiona, i mea e maopopo ai ka iini a me ka oiaio o ko'u mau manao no ka hana i ili mai maluna o'u i keia ahiahi,—-ke kue ana i ka waiona e pono ai, a i ola ai ka lahui.
          Ua oki pahu-pu ia ke ola o ko'u makua mamuli o ka mai i ulu mai ma keia mea he waiona.
          Me na manao maikai iloko ona, i hooia ia mai o kana mau hana no oukou, aole i pakele ke ola o kela Moi i aloha nui ia e keia lahui i ka ikaika o keia mea make he waiona o Kauikeaouli. Mamina ke ola o ke kanaka maikai i keia agena a satana. He palupalu ka nanaina, he wai wale no, aka, aia iloko ka awahia.
          O Kamehameha IV, ua make opio mamuli o keia daimonio. Ui, ikaika, naauao, ike, keilakela kona mau ano a pau, aka, ua lilo i mea ole ia nani a pau. He walohia ka moolelo o keia alii i make i kona mau la ui ma o ka inu waiona. Ua hoomaka oia ma ka pa-kiaha me kona mau hoa'loha; ma ka inu liilii, ka inu mau, a mahope, i kona wa i paa ai malalo o keia kumu mauna oia, ma ka inu hookina. Ua hoololi ia kona ano mai ka ulumahiehie o ke kanaka a ke ahiwela a ke daimonio e hana ana iloko ona. Na keia mea he waiona i hoopoino iaia, i kona ohana a me kona hoa'loha. Na keia mea i hoala mai i na manao ano e, lili, a pela aku, a i kono aku iaia e mauna i ke ola o kana wahine. Na keia mea i holoi ae i ka manao kanaka iloko ona a lawe ae oia i kana makahiapo a kumakaia, a ua make opio ka makana makamae a ke Akua i hoopomaikai mai ai iaia. O kona hoa'loha, he malihini o na aina e, ua poino iaia. E, oukou e noho mai nei, o ka waiona keia e hana nei, aole o Kamehameha. He luuluu keia moolelo,—ua piha i na loina e hoeha ana i ka naau o ke kanaka. Ua ike a ua lohe kekahi o oukou e noho mai nei.
          Ma ko Kamehameha V., ike kino a me na ike maka i ka awahia o keia mau mea he waiona, ua haalele honua oia.
          O kona hope mai, ka Moi Lunalilo, me na loina maikai o kona ano a pau, me ka puuwai i piha i ke aloha no oukou, ua ako pahu-pu ia aku kona ola, e keia enemi maalea. Ua hoopioia ko oukou mau manaolana i hoala ia mai i kona noho mua ana ae ma ka Noho Moi, e keia mea he waiona.
          Mailoko mai o ka lehulehu, ua lawe mai au i ka inoa o kekahi o na Hawaii naauao-—o Ropaka—ke kokua o ka Lunakanawai Kiekie. Na ka enemi ana i hiipoi ai no na makahiki he loihi i kumakaia iaia iho, a hemo mai ka oihana mai, alaila, pakaha ae i kona ola. E ke kanaka Hawaii, he awahia ka hopena o keia mea he waiona. Ua hai ia kona ano e Solomona he ekolu tausani makahiki i hala, aka, ke hookuli nei no ke kanaka.
          O Kahalewai kekahi i haulehia mai kona kulana mai, a lilo i mea ole. Na keia enemi i hoolilo iaia i lawe ola—Na keia mea e hoohaulehia nei i na manao o ko kakou Moi, e hapai mai i kona lahui, ma na wahi kiekie, a kaniuhu iho ka lahui i ka ike ole o na 'lii.
          Aole he wahi koe i keia mea he waiona. Aohe kiekie, aohe haahaa, i pakele. Ua poino ke kane, ua pa kona ola kino a me kona noonoo. Ua haimalule ka wahine kupaa, a ua noa kona kino mamuli o ke pahele a keia mea he waiona. Ua wahi ia ke kapu o ka ohana. Ua noa na wahi a pau, he enemi oia no ka pono, e lumai ana i ke kanaka i ka nenelu o na hana pouli. E hoohalike ana iaia e like me ka holoholona.
          Nolaila—E na makamaka e noho mai nei, aole anei i lawa ko oukou ike i ke ano o keia mea hoopoino i ke kino a me ka uhane o ke kanaka. I ko'u manao ua lawa. A ina ua lawa a ua maopopo ia oukou ka hewa o ka lawe ana i ke kiaha a hoopa i ka waha, aole anei, ano, i keia manawa, he wa kupono ia kakou a pau ke waiho aku i keia mea. Ae, o ka manawa keia.
          Owai, o loko o keia anaina, ke hoole ana i ka oiaio o na mea i olelo ia aku i keia ahiahi.
          E na makamaka—He mau ninau nui ka i waiho ia aku ia oukou i keia ahiahi. He mau ninau e pili ana i ka pono o na mea a pau e noho nei ma keia Paeaina.
          Ua pio anei ka manao hoopono iloko o kakou? Aole.
          Ua nele anei kakou i ka lunaikehala e hiki ole ai ia kakou ke hoomaopopo i ka hewa o keia mea.
          Aole anei he aloha aina, he aloha lahui iloko o ka puuwai o ka Hawaii e waiho nei i keia manawa. He aloha no. He hoopono no. Na ke aloha i iawe mai i ko kakou Moi e ku kino a e hai maoli aka i kona mau manao. Na ke aloha i kono aku iaia e hoala i kekahi Puali Hoole Waiona; a mamuli o kona ike i ka ino e ulu nei iwaena o kakou, ua haalele aku oia ia mea, a me kana hana ua hoike mai i kona  mau iini no ka pono o kona lahui a me kona kue i ka ona iwaena o kakou.
          Me ka moakaka o ke kina o keia mea ia kakou, ke olelo aku nei au o ka wa keia o kela mea keia mea e kupaa ai a hoolilo iho iaia i enemi no ka waiona,—aole ma ka ae waha, aka ma ka oiaio—i koa no ka pono.

HAIOLELO A REV. M. KUAEA.

          I ka pau ana o kana ua ku mai la ka Rev. M. Kuaea a kamailio mai la penei:
          Ua hala no ko kakou manawa, aka, aole nae i ae ke Komite i ka'u noi ana aku nei e waiho ia'u. Aole no hoi a'u mea e ae e hai aku ai, o ka olelo wale no a ke alii i hala kahiko (Solomona) a me ka Moi i hai aku nei.
          No hea mai la na maka ulaula a me na palapu loaa wale? Ua haiia mai no, i ka poe e hoomau ana i na mea ona. No ke aha la? No ka mea, aia iloko o laila ka nahesa, no ka mea, ua olelo ia, "Mai nana oe i ka waina, i kona ulaula ana, i kona aleale ana ma ke kiaha, i kona hu ana a maikai. Mahope iho, e nahu mai no me he nahesa la, a e pa mai me he moonihoawa la." Pela hoi, o ka Alakahola he nahesa ia i hookomoia iloko o na mea inu, e nahu ai i ke kino, ka waiwai a me ka uhane o ke kanaka; aka, ke lawe nei kekahi poe i na mea ona a inu, me ka puke ana i na kiaha, me ka olelo, "E inu kakou no ke ola o Mea." E inu i ke ola no hai, a i ka nahesa no lakou iho! Oia keia nahesa, ke pee malu nei iloko o na mea ona a ka poe puni ona e inu nei me ka ike ole! E like me ka nahesa maoli e pee nei a e imi nei i kana mea e ale ai; ua hiki no iaia ke hoano e i kona helehelena a nani loa e hoohihi aku ai na mea ola ilaila, a na lakou no e hele okoa aku a komo i kona waha, a o ke ale wale aku no kana; pela no na kanaka e hele wale aku nei iloko o na hale inu rama. Aole mea nana i koi mai e hele aku, o ka nani wale no o ka lealea ka mea nana i hoonalo i ka mea make a ka Alakahola iloko e pee ana, me he nahesa la, a ale wale aku i ke ola o ka poe e inu ana.
          Ua lohe ae nei kakou i ka moolelo walohia o na hana menemene ole o ka Alakahola i na Moi i hala aku nei me ka hikiwawe, a me ka poe hanohano a kaulana a kakou i lohe he nei. Noiaila, elua mea e koi mai nei ia kakou e haalele i na mea ona, o ka nahesa wela (alakahola) iloko o na mea ona e hoopau nei ia Hawaii, a me ka olelo alii a ka Moi (Kauikeaouli) a ka Moi i lawe ae nei nana. "O ke kanaka pono, oia ko'u kanaka." E hoonoho ana ka Moi i ka poe pono ma na oihana o ke aupuni ma keia hope aku, e like me ka ka makuakane alii o lakou. Me ke aloha.
          Mahope iho o ia ua haawi ia ka himeni me ka pule, a hookuu ia mai la he halawai i hoala ia no ka imi ana i kumu e pale aku i kekahi o na enemi nui nana e luku nei i na ola he lehulehu.

E HOOLOHE!

          "William Lomialii," ua imi nui makou ia oe; ua ike makou i kau leta i kekahi haumana o kekahi kula hanai kaikamahine, eia ia leta ke waiho nei ma ko makou lima. Ina he manao maikai kou i ke kaikamahine, heaha la kou mea i huna ai i kou inoa? Ua naaupo oe ma ia hana. Ina he kanaka maikai oe, e waiho oe i kou inoa kapakapa, a e ae ia no e kakau leta me ke kaikamahine, ke holopono ia ia oe me na makua. E hele oe a mai hana hou pela.
          —"Kahookiekie," e noho mai la i Manoa, he haumana oe no ke kula kiekie o Lahainaluna. Ua lawe wale oe i ka hai, aia me oe kahi i pili ai a hiki i keia la. Nawai oe i ao e hana pela. Ke pepehi nei oe i kou lahui, kokoke makou e haawi ia oe iloko o ka lima o ke Kanawai, no ka mea, ua ao pinepine ia oe a ua hookuli. Ina ua manao oe no ka makai ole o Manoa e pakele ana oe, he kuhihewa ia ou. Ke nana ia nei oe, Ua makaukau makou e hoike kue ia oe imua o ka Ahahookolokolo.
          —O ke kanaka nana i lawe i ka hai puaa mai luna aku o ka moku kuna Moi i kela pule i hala'ku nei, e hele koke mai oia ma ke keena o keia pepa e hoike ai nona iho. Ke manao nei makou ua lawe oia ma ke ano kuhihewa, ina pela aole hihia. E kali ana nae makou o ka hoolohe ia o keia olelo, a ina aole, e haawi no makou i ka lima o ke Kanawai.

          O kau ninau Poka Boma o J. H. R. Kingston o Maui Hikina i waiho mai nei ma ko makou pakaukau, aole e hoopuka ia ke ole oe e ahonui e waiho pu mai me ka haina; e hoomanao pu no hoi oukou e ka poe e hooili mai ana i na ninau, o ko makou makemake me ka haina pu mai i ole ai e hoopiha wale ia ko kakou wahi waa me na haina ano ole.