Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 31, 29 July 1875 — HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII NIEDA! KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA MAKUAKANE KE ALII MOI LABODA! A ME KE PIO ANA O KE KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA! [ARTICLE]
HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII NIEDA! KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA MAKUAKANE KE ALII MOI LABODA! A ME KE PIO ANA O KE KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!
He no na An 1 H&la.-—Heln 5
"V§*E KA nihi malie o ko laua nei ixJL mau knpuai wawae laua i uliai aku ai i kahi a ka leo e pae mai ana, a i ko īaua nei kokoke loa ana aku. ku iho ia laua uei, a pane tnai la o BAhela t " ano e Nieda, e kali kaua a pau ka himeni ana, o ka hiamoe ana ia, a i kou wa e ' lohe aku ai i ka iionolo o ka ihu, aluila, o kou wa no ia e he!o aku ai. I kou wh e hele ai a hiki i kel.a pohuku palahalahn e w»<iho m \'\ !a m vhilo o kela kumu laau oliva. e nana oe m i ke kihi ko* mohana, e ike ana oe he wahi poepoe ano e maīaila, e hoopa iho me kou lioia aka», a e hamama koke mai no auauoi ka puka o ke ana. 0 keia aua aia uo ia i kela puu c ku koke mai la mahopo aku o ua pohaku a ke uoi aku nei au ia oe. e houluulu oe i kou mau inanao ko i a pau, 110 kā mo«<, ano ka manawa, a t ko ole keia hana ia oe, o ka nele loa uo ia o kau huakai, a e iilo ana kaua he
mau heluna 110 keia ululaau. No ka mea, ina oe e hopohopo no kau inau mea e ike āku ai, a huli mai koir alo me ka hoao e holo, o ko kaua lilo no ia i mau kumn-laau. 0 ka hapa nui o keia j mau laau ft»i a ika npi n Inni ho i poe kanaka wale no ia ī loohia ia e ia pilikia mamuli oka huli hope no ka makau. Ano e hele aku oe, mai hopo, e kapae ae oe i ka wiwoa me ka makan, mai ae oe i na mea au e ike aku ana e ; hookuemi hope mai i kou mau manao | koa, o kou hele pololei no ia a komo, I naiia pololei no oe a o ka luahine e huli ana ke alo iluua, hoomaopopo iho oe aia iaia ka pololei aku no oe a poonao iho, a īka wa e loaa ai ia oe, j o k-o» wa ia e hookanwale mai ai, a mai | ae i ko lakou mau lima e hoopa mai ia oe, o paa loa auanei oe, a mai ae no hoi i ka lakou mau olelo maalea e hoolauwili i kou noonoo ana a mai puni aku i ka lakou ; e paa malie oe i ka maka, aia a hai mai i ke ala e loaa ai kou makemake, alaila oe haawi aku, a o ka pao ana no hoi ia o ko lakou mana knpua. Aloha oe e Nieda, e hele oe ano, ua naIo na leo himeni, a ke nonolo mai la na ihu o lakou, e hele a me oe ko'u manao* iana." Aole i pau poho ka Babela mau huaolelo, ua hala akn la ō Nieda me ka alawa hou ole mai ihope nei. Hele pololei aku la keia me ka mama o kona # muu kapuai wawae, a >vahi a Babela i ka ike ana aku iaia e hele ana me ka nihi e like me ka dia o ka waoakua, " Aia ma kou mau wawae e ke# keiki alii Nieda ke ike nei au ina eheu maaiahi o ka lanakila." E like me na kuhikuhi a kona hou-hele, pela no o Nieda i hooko pololei ai, a i kona hiki ana ma kahi kokoke i ka pohaku palahalaha nui, hoomaka mai la ka lia okakala o koua ili, hoholo ae la ka maeele ano e a puni kona kino, lohe aku la ia i na leo kupanaha, me he la he wahine e pepehi ia ana, a e kahea mai aiia iaia nei e hele aku e kokua iao kekahi hoi, me he la he mau keiki liilii, e kanikau ana no ko lakou mau makua me na leo uwe hoalohaloha, a o kekahi mau leo hoi ua piha me ka hnhu, e kipaku uni ana iaia nei, me na huaolelo hooweliweli, e i mai ana, " E Nieda hupo, ilaila no oe ku aku, o pau auanei kou hauoli ana i ka pumehana o ka la a me ka olu o ka po, o hoi, ua puni oe ia Babela, o kou lua kupapau no ia au e imi paakiki mai la." A o kekahi leo hoi e poloai mai ana iaia nei e I heie aku, e i mai ana. M Hele ras\i, hele mai e ke kanaka koa opio. E hoopa i ka pahikaua a ke kelakela o kei* kahua. -Hele mai, nou ka oi i hookala ia iho nei, a i paina awakea hoi oe no keia la maikai." Iloko o keia mau mea kupanaha, qa kai malie aku la ko Nieda mau kapuai imua. TTa ano e kona kino, akn o kona noonoo ana, aolo i hooknhuli ia ae. I ka lohe ana aku o kona mau pepeiao i ka leo poloai hope loa t ua pii ae la ka wela o kona mau papulina, kulu mai la ua omaka liou ma kona lae. unuhi ino ae la i kana pahi me ka manao e le!e aku ioiua a hahau aku i kahi o kela leo i pae mai ai, aka, nooooo koke ae la keia i ko kauoha a kona hoa, a hoihoi hou iho la i ka pahi a waiho hou ma kona aoao. " Owai la oe e na leo hiena,'' wahi a Nieda iloko iho ona, " aole au i ike, aka, e hiki ana ke kēiki a Laboda imua ou, ae—ina e hala ka maleahiki okoa ke huli i koa wahi, e hoea ana o Nieda imaa ou, a ina e hala ka oi a ko makakila ati e kaona nei, ke hai aku nei au aole oe o lilo ana i paina «w«k«a ua
kuu pahikaua, aka, he pio "kou kulana no ke koena o kon mau la." lloko o na leo a me na mea ano kupanaha loa ko ia nei hele wiwo ole ana aku akn ana ma lEa aoao komohana o ka pohaku, alawa iho la keia, a ike koke iho la no keia i kahi oioi poepoe. Lalau iho la kona lima me ka manao e hooko i ke kauoha a Babela, aka, mamua o ka pa ana iho o kona lima, aia hoi, pane ae la kekahi leo i ka i ana ae, " E Nieda ke alii opio ! Ano e kali kou makemake a e hoolohe mai i ka ? u mau i olelo. E hai aku au ia oe, aole au he mea e, aka, he hoa'loha nou, he maka* maka nou, a he pilikoko ponoi hoi nou. Ma ia ano, ua komo mai 1 ke aloha a me ka minamina iloko o'u nou, no ka mea, ke hoopa kou limai kekahi wahi o keia pohaku, o kou nalo ana no ia, lilo oe he makani, a o ke ko ana no hoi ia o na makeinake o Babela opu ino. E Nieda, e ke keiki alii aloha hoi a ka lahui o kou aina hanau, e puni ana anei 0e ia Babela ? E haawi ana anei oe i kou ola, i kou mau kulana a pau o na la e hiki mai ana i keia kanaka aloha ole? Ke hai aku nei a'u ia oe. o ka makemake .0 kela kanaka, oia nokou poino ana, a e lib iaia kou kulana ; uaike nooia o kahi .kaia e loaa ai ka poino ia oe, a nolai il», aku aei keia mahope, a hoo* una mai la ia oe mamua nei. . E Nieda, e hoolohe i na leo uwalo e kahea mai nei, he oiaio, ua komo ke aloha iloko o lakou non, a ke hoao mai nei e hoopakele ia oe, a e hoole ana no anei oe i ka makou a puni aku no mahope o ka kela kanaka e imi nei i kou make ? E m»lama e Nieda, ae hoomanao hoi, mai hupo a ae i kou kino e komo iloko o ka poino. E hoi, a e noho lanakila me ka maalahi iloko ona pomaikai a pau. He kulana kou, ke kali mai ia, nou wale no •ka lohi. No kou ola ke pule nei au, e hoolohe mai ana oe i keianoi e ke keiki alii Nieda o kuu lahui aloha." Kaili hou mai Ia o Nieda i kona lima, a nana pono aku la kona maka i kahi a ka lēo i Jioea mai ai, aohe nae wahi ano ano ka- | naka. a no keia mea, ua komo iho la ka i manao iloko ona e hoao hou ; ano ia mea, ua kikoo hou aku la kona lima, a pane hou mai la ka leo, "alia, alia, e kuu alii. Eae mai ia'u e haawi mua aku i ko'u aloha hope loa ia oe, oiai, ke ike nei au ua punia loa oe i na hoowalewale a Babela. E Nieda, ano oke aloha no kou, a na ka lani e hoopomaikai i ko« uhane. 11
Me-keia mau hoaolelo maalea a ka leofcupua i hoopa aku »i o Nieda i ka pohaku, a ia manawa koke no i hoopuiwa ia ae ai keia me kekahi leo nakulu oul i hdo like me ka hekili, wawalo hele ae la ma ka lewa, a paapaaiom mku la ma na paia o ka ululaan a haalala ae la ki honim o kabi a ia ne*o kaaaa. Hali koke ae la keia a aaoa aka ka paa, kahi hoi a Babela i hai mai iaia 00 ka puka o ke aoa, a ike aka la ia i ka oni io a ia nei, % he manaw* ookole ma ia hope iho aa hamama mai !a ka puka o ke ana t a i ko ia nei hoom*opopo «m iiko t he mea e ka weliweli o na mea a ka m*ka e ike aka ana, Ma ke|a a me kei* aoao o ka paka e ka im he maa k* naka, me na doo maua« oa wawao bokh holona, a ma ke kino kanaka maoli. E paaana ma ko laoa lima he maa o ialapa ana ke ahi 0 ka maka winiwini o ua maa the nei, a o ka honaa lioi o kahi a na m*a kiai e ka noi, 0 poila im k« maha oike koko. Maloko iki ak«, e ka ana he|ipuhao oui.e lalipiiH ko iki ua like me ka moaaa i km mih naw» iso ka paila o ka wai o loko. £
okuu ana he elemakule ma kekahi aoao t e-*pao ana i ka wahie, o kooa helehelena he mea ku i ka hoomakaokao, e keke mau ana kona mao niho, e aa ana kona mao maka, he maa pepeiao holoholona kona, a ua pnni Kona kmo i ka holamanu. . > " He mea kn keia i ka hoopuiwa ana i ke kanaka i ike ole i na mea o keia ano mamoa," wahi a ,Nieda ilōko iho ona, "aka, e hooko anaan i ke knhiknhī a kou lioa, k» mea nana i alakai maalahi mai iaNi a ike ana au i keia mau mea kupanaha, a iua o ko'u lua kupapaū io kem, alaila, ua makaukau au ano e halawai me ko'u hopena, aka, ina oke ala keia o ko'u alaila, e ike ana au i ke ano o keia mau mea kupanaha." Heie aka la ia a i kona kokoke ana aku e komo ma ka ipuka o ke ana, ike | aku la keia i ka hapai ana ae o na kiai puka i ka laua mau ihe a hoopololei mai la iaia nei; aka, kau aku la ko ia nei man maka maiuna o ka elemakule puhiahi, a me kona lima me ka makaukaa maluna o kana pahikaua, komo aka la iloko. mai ia ka ihe a na kiai a o ka pa wale mai no koe iaia nei t aka, ua hala wale ae uo. Hoomaka mai La ka wela hahanao ka mahu o ka ipulao, ku ae ia ka elemakule me ka pipi o ka huahua o kona waha, me na lima kolu* hulu i makaukaa e lala« jm\ iaimMi».» hoomaka ae la ka paapaaina o ka kumulaau i pao bope loa ia aku ai, a pii ikaika ae la ka uia o ke ahi a hookui me luna oke ana. Hoomau aku la no nae keia i ka hele ana imua, hala aku la na kiai mahope, a ke hele aku nei e kaalo ae ika elemakule me ka ipuhao. Holo mai la ua elemakule nei me kona waha e hamama ana, e lalapa ana ke o kona mau maka, a o ka lalau wale mai no koe iaia nei, aka, hala wale ae ia no ma kahi aoao. Hele aku la no keia a hala mai ia ka elemakule me kana mau hana hoomakaukau, ike aku la keia he kahawai mamua pono ona, e kahe ana ka wai me ka ikaika nui, e lawe ana i na kumulaau nuuui, na pohaku koikoi loa v a e pa ana hoi ka makani kikiao ikaika, haule mai la na paka-ua koikoi, o mai laka uila me ke oolea, a nakulu wawalo*kela ka hekiii me ka weliweli. " Ina o ko'u hopena keia, alaila, e iawe ana au iahopeoa me na hoomauao aloha i ko f u ma* kaahine, a iloko hoi o ka hooko po&o ana i na kauoha a Babela kuu alakai," wahi a ko Nieda mau hoomanao ana'e i ke ano knpilikii o kona kalaoa» a kkoo aku la kona wawaa • komo aku iloko o ka muliwai uliuli • knpikipiki«o »ai a»t mamua pono o ke ala ana e aku ai, aka, iloko o ka manawa pokde, ua malie ae la ka makaui rea ka ia nei waki • bala ana, mao pu me ka «a» a waHe mo lale maikai ka aanawa» makak aekka wai ma o a īaaanai a waiko awJoo tbo la o waena, a i ko ia īMkl bala boo~ naka'e kaako manu e mel*mattako boobaibat, a i ko ia Mi Mii aM m «a palena o kakaki aoao o aa aaliwai *ati, oa bui hou aa la ka wai a kooMka fco* ka ioo a lika na aamaa. Hak aka k kaia me ka nama o aa w*waa*abaalai* mi la ika maliwai kupaa »a ko«a m» iuo booMkaaka« nakopa oai» (J*k % p*u)