Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 26, 24 June 1875 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Iune, 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
3 Mahina hou ..... 11 49.7 AM
10 Hapaha mua ..... 9 24.0 AM
18 Mahina piha ..... 1 24.0 PM
26 Hapaha hope ..... 4 6. AM
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...5 24.5 AM. ..... Napoo la...6 33.5 PM
8 Puka la...5 20.6 AM ..... Napoo la...6 36.6 PM
15 Puka la...5 22. AM ..... Napoo la...6 38. PM
22 Puka la...5 23.5 AM ..... Napoo la...6 39.5 PM
29 Puka la...5 25.1 AM ..... Napoo la...6 41.1 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
I ka Poakahi iho nei i hookuu ia'i na lala o ka Ahahui Euanelio, a o ka pau ana ia o ka lakou hana no keia makahiki.
Maikai ka hoike o ke Kula Kaikamahine o Waialua; ma keia pule ae e hoopuka ia'i na hana o ka la hoike.
Ma keia Sabati ae e malamaia'i ka huina hapaha o na Kula Sabati o Kawaiahao.
Ua noi mai o S. Kauhane ia makou e kahea aku i kona poe haumana kula e akoakoa i keia mau po iho.
Ua lohe mai makou no ke nahu ia ana o ka wawae o Kauhane (w) e ka ilio, a he manawa pokole mahope iho, ua pehu ae la kona wawae, a ke waiho nei oia me ka mai pilikia loa.
Ke paipai aku nei makou i na makamaka e hookaa mai i ke ola o ka kakou pepa no ka hapalua hope o ka makahiki e naue nei, me ka hakalia ole. Pili keia i ka poe i hookaa ole mamua.
KE KAUPU AUKAI.—Ma ka holo ana aku a ke Kaupu o kakou "Kilauea" i keia Poakahi iho nei, ua ohuohu kona oneki i na ohua, ma kahi o ka 150 ka nui, he 55 ohua o hope.
Ma ka Poaono iho nei, ua hookuku hou ae na hui kinipopo Ataleta a me ka Pensacola, a ua eo hou no i na keiki eleu o ka Ataleta. I ka pau ana o ke kinipopo ma ia ahiahi, he 28 puni ko na keiki o kula nei, a he 20 hoi puni ko ka poe aukai.
Ma ke awakea Poalua iho nei, ma Kapuukolo he mau leo hula ka i lohe ia'ku e hauwalaau mai ana; ua haiia mai makou he wahi paina malaila i haawiia e kekahi iliulaula Hawaii e noho nei ma ka halekuai o Ake ma ka uwapo.
Ma Vereginia Komohana, he 1,021 Kula Sabati me 8,503 kumu, 46,847 haumana; ma Nu Ioka hoi, he 1,031 haumana Kula Sabati, o ka hapalua paha o lakou, aia maluna o ka 15 makahiki; aole no i kana mai ua mea he nui, pehea hoi kakou e na keiki Kula Sabati o Hawaii nei?
Ua noi ia mai makou e Stonewall e hoolaha aku no ka hoike o ke kula o Ahuimanu, ma Kahaluu, Oahu nei. E hoike ana ia kula ma ka la 3 o Iulai, ke kono ia'ku nei na hoa'loha a pau o na haumana a me na makamaka o ke kula e hele nui ae e ike maka.
Ma ka la 15 o keia malama, i ka wa a ka moku Owana e hoihoi aku ana i na haumana Kula Sabati mai Honolulu nei aku, a mawaho ae o Waianae, hulihia iho la ka moku a au na ohua i ke kai. Hookahi ola i poino, he haumana ia no ke kula Sabati o Waianae.
I ka Poalua iho nei i hoike ai kekahi o ko kakou mau kula aupuni ma ka luakini o Kamoiliili, ua haiia mai makou ua piha ike na haumana; me na kumu ko makou mahalo.
I ka Poakolu iho nei, eha hale kula i hoike ma ka luakini o Kawaiahao, ua holomua no na keiki ma ka naauao, eia ka makou, e hooikaika hou aku oukou.
I keia kakahiaka he mau kula e hoike ana, aka, aole makou i ike i na hana a hiki i ka wa a makou i hoi ai e pai i ka kakou wahi pokii, malia ua like no ka ike o na haumana me na kula i hoike mua ia.
Ma keia Poaono ae e ulele ai na keiki lalawai ike ma ka pa o Kawaiahao, ma ka hora 11½ o ia la; ke kono ia aku nei oukou e ka poe loea a pau e naue ae ilaila i ike maka, na ka moho hea auanei la ke eo, na ko na Waieha paha, a i ole, na ke keiki o ka Waipiula.
Ua hiki mai nei o Loui s Ashman, a ke noho nei oia he pio na ke Kanawai, malalo o ka manao wale ia nana i ki-pu a make ka pake ma Hoi-ka-opua i Awalau, Makawao, Maui, a hiki mai ka wa e hookolokolo ai, ilaila e hooia ia'i kona paumaele me ka ole i na ino o keia hewa nui.
Ma ka Poakahi iho nei i haalele mai ai ka moku Hoku Ao i keia mau aekai, a lawe aku la oia i ka Lamaku o ke ola i ko na aina e; mamua ae o ka hora i holo ai, ua akoakoa ae na makua me na keiki ma kona uwapo, ua malamaia he anaina halawai maluna ona ma ka olelo haole me ka olelo Hawaii.
Ma ke kakahiaka i pau ai o ka moku kalepa Eme rald i ke ahi, oiai ua lehau ka uwapo i na kaa me na lio, ua kau ae la kekahi poe manuwa maluna o ke kaa o ke keiki o ka ua ukiukiu, me kekahi laau nui i hoomoe kea ia, a nonoho iho la ua poe manuwa nei, ia lakou e holo pokaa ana i ke kulanakauhale me ka uwauwa ana, hoi aku la lakou i kai, ia manawa i weluwelu liilii ai ua wahi kaa la; o kekahi nae o lakou ka makou i ike aku e lawe ia'na i ka halewai.
K E KAULA NAONOHIELUA.—Aia ma Wailuku, Maui, kahi e wanana nei o keia kaula hou, ke olelo nei oia ua kokoke mai ka Milenio, a ke kukulu nei oia he hoomana, nona ka inoa, "Ka Ekalesia Hoomaemae," malalo iho o keia hoomana oia e lawelawe nei me ka hoohuli ana mai i na uhane o kanaka e mihi, oiai ua kokoke mai ka manawa, no ka mea, wahi ana, o ka makahiki 1876, he makahiki Sabati ia no ka honua nei, he makahiki maemae, aole hewa o kanaka, oia ka! ka piha ana o na makahiki he tausani, alaila, e hoopaa ia o Satana aole oia e hoowalewale hou; nani ke kupanaha o na hana a keia kaula e kue nei i ka mana o ka Mea Mana Loa. Ea! e na keiki o na Waieha, o Naonohielua no anei keia e maauauwa poi ana ma Polelewa i Honolulu, ae, oia no hoi, eia ka he Makaula oia no ka mokupuni o Maui.
He Papa Hoike no ke Kula Sabati o Wainee.
O ka Papa Hoike malalo iho, oia ka hoike piha no na mea a pau e pili ana i na hana o ke Kula Sabati o Wainee, Lahaina, Mokupuni o Maui; no ka makahiki okoa, hoomaka ana ma ka malama o Mei, o ka M. H. 1874, a hiki aku i ka malama o Mei i pau iho nei, o ka M. H. 1875 hoi, e nauwe nei ma kona alanui mau.
1 No ke kulana o ke Kula Sabati o Wainee.—He mea ehaeha no ka naau o ko oukou elele, ka mea hoi e heluhelu aku nei imua o keia anaina; ka hoike ana aku, no ke kulana o keia Kula Sabati iloko o keia makahiki i hala ae nei. No ka mea, ua emi kona ano ikaika, a ua nawaliwali hoi kona nauwe ana, e like me ka mea i olelo ia, "minamina ka mauu, a mae wale hoi ka pua." Ma na haawina kula, ua hapa ka ikaika o na haumana ma ka hoopaa ana; a ma ka hapa hope o ka malama o Ianuari, ua kapae ia ke kula ana i ka haawina, ma ka aoao eha o ka nupepa Kuokoa; a ua kula ia ma ke Kauoha Hou, oiai, aole lawa pono na haumana i na nupepa.
2 Na kumu o ke emi ana o kona ikaika.—He nui na kumu o ke emi ana o kona ikaika, oia keia: (a) No ka hoopalaleha wale o na Kahukula Sabati he lehulehu wale i koho ia, no ka mea, o kekahi mau Kahukula Sabati, aole lakou i malama i ke Kula Sabati i kekahi mau Sabati. (e) No ka waiho wale ia ana o ka Ekalesia o Wainee, aole he Kahu Ekalesia no kekahi mau malama. Oiai, mamuli o ka hooikaika pu ana me na Kahu Ekalesia e holopono ai keia hana. (i) No ka makemake ole o na kanaka e hele i ka luakini o Wainee, ua lilo lakou i ka ona, nolaila, ua lalau pu me ka lakou mau keiki.
3 No ke kula ana.—O ke kula ana ma keia Kula Sabati, aole i kula ia ma na papa kula; ua kula ia ma ke ano huikau, ma ka hapa hope o keia makahiki; na ke Kahukula Sabati e haawi pakahi mai i na pauku i kela a me keia haumana e heluhelu. Ma Ioane 4. A pau ka heluhelu ana, na ke Kahukula Sabati e noonoo a waiho mai i mau ninau imua o ke Kula Sabati, alaila, na kela a me keia mea e ahi aku i ka haina, a ina i loaa ole, na ke Kahukula Sabati e hoike mai; a pela ka hana mau ana i kela a me keia Sabati, a hiki i ka pau ana o keia makahiki.
4 Na lulu dala o ke Kula Sabati o Wainee.—Ua hoakakaia maloko o na rula o ia Kula Sabati, o ke Sabati ekolu, o kela a me keia malama, ka manawa no ka lulu Kula Sabati, aka, ma kekahi mau Sabati, ua hemahema na Kahu, aole i malama i na lulu mau o ke Kula Sabati, nolaila, ua hapa na dala ma ka waihona, aole i like me ka waihona i ka pau ana o kela makahiki.
5 No na Kahukula Sabati o Wainee.—Ua lehulehu wale na Kahukula Sabati i koho ia iho nei, iloko o keia makahiki i pau aku nei, no lakou keia mau inoa. Ma ka la 7 o Feberuari, 1874, ua koho ia o B. W. Kawainui i Kahukula Sabati, a ua noho oia i Kahu, a hiki i ka la 12 o Iulai, ua koho ia o Pehu i Kahu, aole i liuliu kona noho ana, ua waiho mai oia i ka hana. A ma ka la 24 o Ianuari, o ka M. H. 1875, ua koho ia o A. Makekau i Kahukula Sabati, ma keia olelo maluna, ua waiho wale ia ke Kula Sabati e ke Kahu, aole i malama ia ke Kula Sabati ma kekahi mau Sabati, mai ka la i koho ia ai keia Kahu, a hiki i ka la 21 o Feberuari o keia M. H. 1875. Ua minamina na lala o ke Kula Sabati no ka malama ole ia o keia hana, nolaila, ma kekahi halawai, ua koho a hoonoho aku na lala o ke Kula Sabati ia B. W. Kawainui, ma ka la i hoike ia ae nei maluna, a ke noho Kahu nei oia a hiki mai i keia wa a'u e ku aku nei.
6 Na lala o ke Kula Sabati o Wainee.—O na lala o ke Kula Sabati o Wainee, oia no na makua, a me na keiki e hele mau ana i ke Kula Sabati o Wainee. Ua mahele ia na lala ma na mahele elima, oia keia: Na Makuakane, Makuahine, Opiokane, Opiowahine, a me na Pokii-liilii. O na makua oia no na hoahanau o ka Ekalesia o Wainee, a me ka poe a pau e kula mau ia ana ma na papa makua. O na opio, oia no na haumana e hele ana ma ke Kula Hui o Lahaina, i hiki ke heluhelu a hoomaopopo iho i na mea i pai ia. O na Pokii-liilii, oia no ka poe haumana kula, i hiki ia lakou ke hai paanaau mai i ka A, E, I a ua hiki hoi ia lakou ke hookuikui, aole nae hiki ia lakou ke heluhelu.
7 No ka Elele Kula Sabati o Wainee.—Ma na kula o keia Kula Sabati, o ka malama o Mei, o kela a me keia makahiki, e koho ia ai ka Elele Kula Sabati, e hoouna mai iaia a me ke Kahukula Sabati i keia Ahahui, me ka haawi mai ia laua he umi dala pakahi. Nolaila, ma ka la 2 o Mei, i hala iho nei, ua koho ia ko oukou hoa nei, e ke Kula Sabati o Wainee, he Elele Kula Sabati, a nolaila ka loaa ana o keia wa e heluhelu aku i keia hoike.
8 Ka makana a ke Kula Sabati o Wainee.—Ma ka la 23 o Mei i aui ae nei, ua loaa mai ma ka lima o ko oukou elele nei, he umi dala, ka makana a ke Kula Sabati i haawi ai i ko lakou elele nei, a ma ia la pu no hoi, ua haawi pu ia ae he umi dala ma ka lima o B. W. Kawainui ke Kahukula Sabati, e like me ka hoakaka ana a na rula oia Kula, a nolaila, he iwakalua dala, ka huina a ke Kula Sabati o Wainee i makana ai no keia hana maikai.
O keia ka'u hoike piha, no na mea i pili i ke Kula Sabati o Wainee, ma ka malu ulu o Lele, o ka Mokupuni o Kama, i ka lai o Hauola. Owau no me ka Mahalo.
MO SES PALAU,
Elele K. Sabati o Wainee.
HOOLAHA.—Ke lawe nei ka Luna Nui o ka Oihana Kinaiahi, ma o ka Oihana Kinaiahi la o Honolulu, i keia ano o ka pahola ana'ku i na hoomaikai piha i ka lehulehu a pau, ko ka aina ponoi nei a me ko waho pu, no ka lakou mau kokua pomaikai i kau ia maluna o na Hoa Kinaiahi i ka manawa i kau mai ai ka ulia pauahi maluna o ka moku ma ka Poakahi i hala iho nei. "O ka lima kokua" i manawalea ia e like me keia, na hooi ia'ku na hoomaikai ana mamuli o ka hoomaopopo ana iho i ka luhi o ka hana a me ka loihi o ke ahonui ana, oiai ua piha ole na Hui Kinaiahi me na lala i kela manawa.
Honolulu, Iune 23, 1875. 26-1t
OLELO HOOLAHA!
HOOPANEEIA KE KUAI NO KA waiwai paa ma keia he hoolaha ia aku nei o ke kuai ana o na aina o W. H. Kaauwai i make aku nei, i hoolahaia no ka la 26 o Iune nei ma ka hora 12 awakea o ia la ma Wailuku, Maui, mamuli o ke kauoha o ka Aha, ua hoopaneeia kela kuai ana a hiki aku i ka Poaono, la 7 o Augate, i ka hora a me kahi i oleloia maluna. E kuai ia no na apana aina ma Lahaina e like me ka mea i hoolahaia ma ka la 3 o Iulai.
JOHN KOII UNAUNA,
Lunahooponopono waiwai o W. H. Kaauwai i mkae
25] [3ts
KUAI A KA LUNA HOOPONOPONO WAIWAI.
I KULIKE ai me ka olelo kauoha a ka Hon. C. C. Harris ke kokua Lunakanawai mua o ka Aha Kiekie, i hoopukaia ma ka la 27 o Mei, A. D. 1875, e haawi mai ana i ka mana ia'u J. K. Unauna, ka Lunahooponopono o ka waiwai o W. H. Kaauwai i make ma Honolulu, e kuai ma ke kudala i kekahi mau aina o ka mea make, nolaila, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho, e kuai kudala aku no au ma ke akea, ma
Ka la 7 o Aug., 1875, ma ka hora 12
Ma ka Hale Kuai
o Mossman ma ke kulanakauhale o Wailuku i Maui, i na pono, ke kuleana a me na pomaikai o ka ma i make iloko o ka Ili aina nona ka inoa Papohaku, e waiho ia ma Wailuku, Maui, nona na apana eha malalo iho:
1 APANA. 2 kaulahaoa a me 4 anana kuea
2 " 1 eka a me 1 kaulahao kuea
3 " 1½ eka.
4 " 14 eka, 8 kaulahao a me 100 anana kuea.
A pela no hoi iloko o na aina e waiho la ma Halaula, Wailuku, Maui, i haiia maluna, oia he 15 apana.
APANA 1 he 31 Roda kuea.
" 2 he 30 " ".
" 3 he 24 " ".
" 4 he 1 eka a me 15 Roda kuea.
" 5 he 1 Ruda a me 31 ".
" 6 he 5 ".
" 7 he 1 Ruda
" 8 he 3 eka 1 Ruda 38 Roda.
" 9 he 3 Ruda 36 roda.
" 11 he 2 ruda 6 roda
" 12 he 1 ruda 35 roda
" 13 he 29 roda
" 14 he 3 ruda 32 roda
" 15 he 3 eka 1 ruda 9 roda.
A ME kekahi aina e waiho la ma Paiki, Maui. O ka apana 1 he 5 26—100 ka eka nui, a o ka apana 2, he 15 1—25 eka.
A ME ka pono, ke kuleana a me na pomaikai o ka mea i make iloko o na apana aina i hoakakaia na palena ma ka Palapala Sila Nui helu 2629, oia na apana aina i hooliloia i ka mea i make, e George K. Kaauwai, kona kaikaina, e na hooilina o Naleipuleho ma kekahi palapala, a ua hookomo ia ma ka buke 41 o ke aupuni a ma na aoao 453 a me 454, o ka apana mua, he 1 18—100 eka, aia ma Halaula i Wailuku i olelo mua ia, o ka apana alua, he 3 36—100 eka, aia i Puako, Wailuku, a o ke kolu, he 23—100 eka, ke waiho la ma ia wahi hookahi no, a o ka ha, 1/10 eka.
A ME na pono a pau, ke kuleana a me na pomaikai o ka mea i make i loaa mai a A. Pepe a me Kaumi mai, kana wahine, iloko o ka aina i kuhikuhiia ma ka Palapala a na Komisina Hoona Kuleana Aina, helu 515 nona ka 35—100 o ka eka, maloko o ke kulanakauhale o Wailuku.
O na aina a pau kekahi e waiho la ma Maalaea, Kula, Maui, i hoakaka ia ma ka palapala hooko kuleana a na Komisina hooko kuleana aina, helu 2383, he 6 3—100 eka ka nui, ia Z. Kaauwai, a me kekahi aina pu e waiho la ma Waiakoa, Kula, Maui, i hoakaka ia ma ka palapala hooko kuleana a na Komisina hooko kuleana aina, helu 2383, he 1½ eka ka nui.
A E kuai hou aku no au ma ke kudala, ma ka Hale Hookolokolo ma ke kulanakauhale o Lahaina ma ka
Poaono la 3 o Iulai hora 12 awakea,
i na pono a me na pomaikai o ka mea i make, i na apana alua e waiho la iloko o ke Ahupuaa o PAEOHI, a me PUUNOA ma Lahaina, Maui; o ka apana mua, 1 eka me37 roda kuea; o ka apana 2, ka Ili o Walie, nona ka ili he 2 eka 2 ruda 13 roda; ka apana akolu, he 1 ruda a me 20 roda; ka apana aha, he 2 ruda a me 34 roda.
A ME KEKAHI mau loi me ka aina kula maloko o ke Ahupuaa o Paeohi ma Lahaina, nona ka ili, he 2 eka 1 ruda a me 4 roda.
A ME ka pono, ke kuleana a me na pomaikai o ka mea make iloko o na Ili o Kamani a me Kaluaaha ma ke Ahupuaa o Olowalu e kokoke la i Lahaina; o ka mua he 2 eka 3 ruda a me 36 roda; a o ka lua, he 3 eka 1 ruda 22 roda.
No na Kii a me na mea i koe o ka aina, e ikeia no ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie mai keia wa aku a hiki i ka la 12 o Iune, a mahope aku o ia wa, e ikeia no ma ka Hale Kuai o Mossman ma Wailuku; a ma ke Keena o ke Kiaaina ma Lahaina, Maui.
Aia wale no ka lilo o kela mau aina a apono mai ka Aha Kiekie ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, ke hiki aku i ka la 8 o Iulai A. D. 1875 ma ka hora 10 kakahiaka, oia kahi hoi a ka poe a pau i kuleana e hoike mai ai ia lakou iho.
J. K. UNAUNA.
Luna Hooponopono Waiwai o W. H. Kaauwai i make.
Honolulu, Iune 4, 1875. 3ts 709
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
MEA KUAI PAPA A LAKO KUKULU HALE o na ano a pau.
AIA MA KE
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
Pani Puka,
Puka Aniani,
Olepelepe,
Laka,
Ami Liilii,
Ami Loloa, & c.
PENA o na ano a pau,
Aila Pena,
Vaniki, &c.
NA BALAKI me PUNA
NA PEPA HALE me na LIPINE HALE.
O na mea a pau maluna ae, e kaui makepono loa
14] ia aku no ke DALA KUIKE. [1y