Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 26, 24 Iune 1875 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
HOL Y BIBLE
BUKE I. } HONOLULU, POAHA, IUNE 24, 1875. {HELU 26.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
E hoouna mai i na le ta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.
[NO KA LAHUI HAWAII.]
Hoona mai, ka Uhane.
1 Aia a haule na lau kino,
Apo ka la olino,
A kau mai na aka ino,
Hoona mai, ka Uhane.
2 Aia mae ka ui ula
Me he pua meli gula,
A kau mai koonei luuluu la,
Hoona mai, ka Uhane.
3 Aia hele a poohina,
A haikea na papalina,
A kokoke ka hopena,
Hoona mai, ka Uhane.
4 Aia a ane au e maule,
A pau ae kuu ahonui,
A kulou la no ka luhi,
Hoona mai, ka Uhane.
5 Aia pouli mai ka lani,
Aia ana kuu uhane,
I ka haku mele ana,
Hoona mai, ka Uhane.
6 Aia ike poaeae la,
A oili kuu puuwai la
I na kini alalai la,
Hoona mai, ka Uhane.
7 Ala a poai mai na hewa,
A hou mai na pua eha
I poholo i Gehena,
Hoona mai, ka Uhane.
8 Aia hiki ka wa hope,
Wa haalele, a aloha
I ke aa, a pii i o la,
Hoona mai, ka Uhane.
9 E ka Uhane, kuu Ikaika,
Ma ke ola, me ka mai la,
E kokua, hapai ae la,
Hoona mai, ka uhane.
HAWAII
O ka ohana, oia ka pana o ka Lahui.
HAKUIA E T. PUUOHAU.
Ua maa na kauka e haha i ka pana o ka lima o ka mea mai i maopopo ke ano a me ke kulana o ka mai, a pela oia e ike ai i na laau kupono e lapaau ai i ka mai, ina he maikai ka pana, e lana auanei ka manao o ke kauka e palekana ana ka mai, a ina he ano e mau ka pana i kela a me keia manawa, alaila, e ike auanei ke kauka he kulana kupilikii ko ka mai, e aneane aku ana i ke kapa o ka muliwai eleele i mahalo oleia. E like me ko ke kauka ike ana i ke ano a me ke kulana o ka mai ma ke ano o ka pana, pela hoi e ikeia ai ke ano o ka lahui ma ke ano o ka ohana, ina he pono, naauao a me ka maluhia o na ohana, he mau ouli ia o ka maikai, ka ikaika ke ola a me ka holomua o ka lahui. Aka, ina he naaupo, he haumia a me ka paumaele o na ohana, he mau ka hoakaia o ka mai, ka nawaliwali a me ka mailo o ka lahui na hikimua o ka make a me ka palaho.
A ina e kilohi aku kakou i na lahui a pau e luakaha mai nei ma na paia o ke ao nei, e maopopo auanei keia manaohai "Me ke ano o na ano pela ke ano o ka lahui." Ina he oiaio keia manaohai, alaila, e haha i kou pana iho e "Hawaii Ponoi," ua mikihilima paha, ua ano e mau paha? Ma na hiohiona e ike kumaka ia nei i keia manawa, me he mea la ua ano e mau ka pana o ka lahui oia na ohana, he mau kauna helu kakaikahi i malama makamae ia, me ka hiipoi i ka maluhia, a o ka hapanui ke kupalu nei i na ohana no ka lealea, ka wiliau miki nana e ohi hapuku aku nei i ka hanauna hou, e kuho pinepine nei iloko o ka muliwai hohonu a ke aloha ole, "E like me ka waipaihi, pela ka lele mau." Nolaila, he mai kupilikii keia o ka lahui i hele a lono papa, me he hokii 'la ka aneane hiki ole (i Wailelehuna) ke hoola ia. Pehea la e ola ai, a e maikai hou ai na pana o ka lahui a laupai hou ka aina?
I. E hooikaika na poo o ka ohana i pumehana ka ohana ma ko laua poli.
II. E makaala na kiai o na ohana e hiipoi i ka maluhia.
III. O ka Mea nana i hana i na lahui, oia kona kauka kupono e ola ai.
O na poo o ka ohana, o ka makuakane ka mua, a o ka makuahine ka lua, a o laua wale no ka mea kuleana i ka ohana ma ko laua poli, aole he wahi lihi iki o na mea e ae ke ole he mana mai a laua mai, no ka mea, ua oleloia, o ka ohana he aupuni liilii ia, kahi e noho moi ai na makuakane, a e noho kuhina nui ai na makuahine, a na laua e imi a e hoolako i na mea e pumehana ai ka ohana, oia ka home kupono me na lako o na ano a pau i pili i ka home e like me na moe, koki, pakaukau, na noho, na lako papaaina a me na mea e ae. A na ka wahine e hooponopono a e malama no hoi i na mea a pau o ka home me ka mikioi a me ka maemae.
Aole nae maloko wale no e hoonua ai a hihimanu, a pamalo hoi o waho, aka, e hoowehiwehi pu no me waho, i mala pua popohe, e moani ana ke ala i kela me keia kakahiaka, a me na laau hua e luluu ana na lala i na hua pala memele o kela me keia ano e mauu ai ka puu, he mau mea ia e luakaha ai ka ohana, aole e auwana io a ia nei. E hoopuni no hoi i ka home me ka pa maikai, i maluhia ka home a me na mea kanu. I lako pono ka ohana i na pono kino, ka ai, ka ia, na aahu kupono, aole na mea ono kuhikuhinia, a momona loa e mokuhinia ai ka puu, aole hoi na lole hinuhinu kumukuai kiekie, aka, o na mea kupono ke hoolako ia, e piha ai ka lua o ka inaina, a e nalo ai ke olohelohe. A o ka mea e hiki ai ke hoopiha i keia mau mawae akea, e hoopiha i na lima i ka hana, no ka mea, oia ka makua o ke kanaka mai ka wa mai o Adamu, a ua hanaia ke kanaka i mea hana, aole i mea koke hele wale io a ia nei e paikau ai me na kookoo, a e holo lio paha me na sika. Eia hoi, ua hoolako mai ke Akua he mau lima makaukau no ka hana, a he honua maikai me ka lepo momona me ke ea kupono no ke kanaka a me na mea a pau. Nolaila, he pono i ke kanaka ke hana e like me ka ikaika a me ka makaukau a ke Akua i haawi ma ai, a e hoomau no hoi me he palaleha ole e like me ka Solomona paipai ana mai, "O na hana a pau i loaa i kou lima, e hana me hou ikaika a pau." I mai hoi o Paulo, "Mai hoopalaleha i ka hana maikai, no ka mea, i ka wa pono e ohi auanei kakou ke hoonawaliwali ole kakou," penei hoi ka Iakoba, "O ka mea ike i ka hana pono a hana ole, o ka hewa ia nona." Eia nae aole he mea make pono ka hana ke uhaai wale ia na hua i loaa mailoko mai o ka hana, nolaila, e malama pono, e hoolilo me ke akahele, a e ai pakiko, a ina he hiki ke mahele ia ma na mahele ekolu, o ka mua no ke ola kino, ka lua, i wahi waihona hoomau, ke kolu, no na kokua o ke aupuni o ka Haku, ina pela e hana ia'i, alaila, ua like me ka belena i kiolaia ma luna o ka wai, a hala na la he nui e loaa hou mai no ia ia oe. Aole nalo iloko o na mawae nui o ka uhauha, a me na kiaha hoomalule i ke kino a me ka noonoo, ka mimilo nana e lumilumi nei i ka lahui, a papapau he aa ko ka hale.
E hoomaa i ka hana i na hana kupono, aole e hoomailani, a hoopunahele i na keiki, e haawi i na hana kupono, me ka hoohoihoi aku ma ka haawi ana i na huaolelo hoomaikai a mahalo hoi no ka hana maikai ana i ka hana i haawi ia, a no ka pau pono no hoi i ka hana ia, a i ole ia e haawi i wahi makana i kekahi wa, he mau mea ia e hoihoi loa ai ke keiki i ka hana, aole molowa. Aka, he makaala, he miki, a he eleu no hoi, a o kona hopena, e ku auanei imua o na'lii, wahi a Solomona, a he mea nele ole hoi no ka mahi waina ka ai i ka hua waina. Me ka hoomau ana i na hana kino, pela hoi e hoomahele pu ai ma na anuu o ka naauao a me ka hoopono, oiai o ka wa opio ka wa kupono ke ao, a ke hoopololei i na aoao o na keiki, e like me ka Paulo, "E ao aku i na keiki ma ka pono a me ka hoonaauao a ka Haku," penei hoi ka Solomona, "E ao aku i ke kamalii i kona aoao, no ka mea, a kanaka oia, aole oia e huli mai laila ae." Nolaila, he pono i na makuahine naauao ke ao i na kamalei a lakou mamua o ka hoouna ana i na kula, a e ao no hoi ma ka olelo a ke Akua, ma na kanawai he umi a me ka pule a ka Haku, i maa i ka wa opio.
A o keia iho la ke kahua o ka maluhia o na ohana, a me ka pomaikai e ukali mai ana mahope, no ka mea, ua olelo ia, "ma na wahi a pau i pili ai ka pono o ka hoomana Kristiano, malaila na makua malama pono i na keiki, a ua hoolohe hoi na keiki i na makua." Nolaila, he oiaio keia manaohai, "Me ka like ana o ka ike ana o kekahi lahui kanaka i ka Baibala o ke Akua, pela no ka noho pono ana oia lahui kanaka." A ina he nele na ohana i keia ano, e like me ko Farani i hoao ai e kiola i na Sabati, a hoomaloka na kanaka, aole i kana mai ka poino o na ohana, pela hoi na lahui i nele i ka ike i ka Baibala, ua pouli a haumia loa lakou no ka naaupo, a oia iho la no ke ano o ka pana oia mau lahui, he ino a he nawaliwali. A o kekahi mea nui nae e pono ai na makua e ao i na ohana, oia ka laau hahau, wahi a Solomona, E hahau nae me ke aloha, a me ka manao e ao i ke keiki i pau kona hele hewa, hookali, a hoolohe mai i ka makua, aole e hahau, me he mea 'la he enemi ke keiki no ka makua. Eia hoi, e moe like na makua ma keia hana, aole hookaeoeo ka makuakane i ka hahau ana a ka makuane, aole no hoi e keakea wale kekahi mea e ae mawaena o laua ma ia hana, mamuli hoolana a paakiki ino loa ke keiki, a maliu ole mai i ka makua. I pumehana ke aloha o ka ohana kekahi i kekahi, no ka mea, oia ke apo o ke kuikahi a me ka lokahi mawaena o ka ohana, nolaila e pumehana ke aloha o ke kane i ka wahine, pela ka wahine i ke kane, na makua i na keiki, na keiki hoi i na makua, a pela hoi e aloha like aku ai i ke Akua me ka naau a pau, me ka ikaika a pau, a i ka hoalauna hoi e like me oe ia oe iho. O keia ka mea i oi, he mea ole na mea e ae ke nele ke aloha, he mea mau loa ia mai keia ao a i ke ao pau ole, nolaila, e kanu a piha ka puuwai o ka ohana i ke aloha, e makia hoi a paa i ka pono, i ole hoi e naueue.
II. E makaala na kiai o na ohana, a e hiipoi i ka maluhia.
E makaala na makua, he makana gula na keiki i haawi ia mai e na lani e hanai, e kiai a e malama, e alakai ma ka pono, oiai he makana aiai a maemae, e like me ka pepa kanana keokeo i hapala ole ia, aole he wahi kiko eleele maluna ona, a o na makua o laua mua ke kakau ana i na manao iloko o ka naau o ke keiki, ma ka laua mau hana, a he mea pono ia laua e makaala, i haku ia na manao maikai a kakau ia ma ka naau o na keiki, a pela e pii malie ae ai a hiki i ka wa e mahuahua ai na mea e kakau ia mai ana ma ka naau o na keiki, mai na kumuao mai he nui, e like me ka lakou e olelo ai, a e hana ai paha, e apo koke ia mai e na keiki a paa ma ko lakou manao. Nolaila, e makaala na makua i ka laua mau hana pono ole, o ike na keiki i na kee o na makua a hoohalike. E makaala a e kinai i na olelo ino a na keiki e hoopuka ai, a o kekahi poe e ae paha me ka lohe o na keiki, a pela na hana haumia a me ka pelapela, e kinai me ka wiwo ole. He hana nui a koikoi keia no na makua, aka, hookahi no mea e pono ai, wahi a Iesu i na haumana, "E makaala o lilo oukou i ka hoowalewale ia."
E makaala na kahu ekale sia, na kahu o na kula Sabati me na kumu, no ka mea, he poe lawaia kanaka lakou, a e hanai ana no hoi i na hipa a ka Haku, a me na keiki hipa i ka ai o na uhane, a e lulu hua ana hoi no ka pono. Nolalia, he pono i na kumu a me na kahu o na kula Sabati e makaala, e huli i na keiki auwana ma na alanui, ma ka nahelehele, ma na la Sabati, a i ole ia e hiamoe pu ana paha me na makua ma ka hale, a loaa e alakai ia lakou i na kula Sabati, a pela e hoomahui aku ai a hiki i ka holopono ana, alaila, e makaala mai hoi na luna me na kahu ekalesia, no ka mea, o na keiki a me na ohana, o lakou auanei na pani ma ka hakahaka o na makua iloko o na kula Sabati a me na ekalesia mahope aku.
E makaala na kumukula aupuni me na kumu o na kulanui, keikikane a me na kula kaikamahine, no ka mea, ua kukuluia na kula aupuni i mau kula e ao ai i na kumumua o ka ike, a mai laila ae e pii malie ae ai a ina kulanui, kahi e ao ia'i i na mea hoonui ike, e makaukau ai no ka noho'na kanaka makua mahope aku, a o ke ano o kela a me keia haumana ma ke kula, oia iho la no kona ano a me kana mau hana ke puka aku, a ke nee aku a ke
(E nana no ke koena ma ka aoao eha.)