Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 22, 27 May 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MEI 27, 1875.

          MAI ka panee mua ia ana o ko makou mau manao imua o ka lehulehu a hiki ana i keia la, aole loa makou i ae e hoolahaia ka manawa no ka hoola ana i ko makou kulana. Ua hapai makou he mau ninau i kamailio ole ia mamua'e maloko o keia mea he nupepa, a mamuli o ia mau ninau makou i kalai ai i ko makou mau manao a waiho moakaka aku imua o kela a me keia. Ua hooikaika mau makou no ka pono o Hawaii, me ka makaukau i na wa a pau e paio hopoole aku i ka poe e hoao ana e hoohiolo i kona kulana; he kauwa makou no ka lehulehu, malaila ko makou hooikaika ana, aka, e like me ko makou ano, aole loa makou e ae ana e hoopaumaele i ka hulali o ka makou maka-kila no ka pane ana'ku i na huaolelo lepo awahia a kahi poe. He pahikaua maemae ka makou, a e malama ana makou i kona maemae, me ka hoohaahaa ole iho iaia i ke kulana o ka pane ana'ku ia mau huaolelo awahia o ke kulana i lalo loa.

          ME ka hauoli makou e hoea aku nei imua o na makamaka i keia la, a haawi aku i ka lono maikai no ke ola o Hawaii. Ua ike iho nei makou, a ua heluhelu no hoi i ka "olelo kauoha a ke aupuni," e hoolaha mai ana, no ka hooholo ia ana, "aole e ae ia kekahi laikini kuai waiona mawaho aku o Honolulu." He mea hoohauoli keia i ka manao o kela a me keia i komo ia e ke aloha no kona one oiwi, a aohe no paha mea i oi ae ka hauoli mamua o makou, oiai, e hoomanao ana na makamaka, ua waele makou ma keia ninau, me ke kahea ana ae i ka lima kokua o ke aupuni, a ano, ke hoomaopopo nei makou, ke kikoo mai nei, a ke hoomaka nei e hapai, e like me ia leo uwalo.
          Ma keia, ke ike ia nei ua hoomaka ke aupuni e ike i ka io maoli o ka hana a ka waiona mawaena o ka lahui, a me he la, ua hooholo e hoao e hoopio. Ua hiki ole ia makou ke aua iho i ka leo hoomaikai no ke aupuni, oiai, ua waiho hemahema ia keia mea, a akahi no a ike ia kona lima e lalau maoli ana i ka hana, a o ka hoike ana mai ia i ke ano o ka poe ia lakou ke kaulawaha. Ke lana nei ko makou manao o ka panee ana keia o ka ulu, a aole e paa ana kona nee malie ana ma kana huakai hoolana manao a hiki i ka neo ana o ka aina mai na ino o ka waiona.

          O KEKAHI o na hana koikoi i waihoia mai iloko o na lima o keia lahui, oia ka malama ana i ko lakou mau ekalesia. Ua kamailio mua makou no ke kuleana o na kahu ekalesia iloko o keia hana, a ua hoike ia kekahi mau mea e hemahema ai. Aka, mai manao kakou iloko o ka lima o na kahu wale no keia hana, a mai manao kakou, iwaena o na kahu wale no kahi e ulu ai na hemahema. O na hoahanau kekahi i kuleana iloko o keia hana nui. Ina e noho mai na anela hemolele o ka lani i poe kahu no na ekalesia o kakou, aole nae i hui pu na hoahanau e kokua ma ke kukulu ana i na hana pono, e hiki ole ana no na hana. Na ka Haku ka hana, aka, o kakou nei na kanaka, he poe paahana kakou a pau, na kahu, na luna a me na hoahanau. O na kahu na alakai mua, na koa, na mea kuhikuhi. He pono e wiwo ole lakou, e maemae, e akahai, e akamai, e aloha, e ahonui, e ikaika, e hana mau. Aka, ina e loaa ia mau haawina a pau i ke kahu ekalesia, a koe nae ke kokua pu ana o na hoahanau i kana hana, e hiki ole ana no.
          Nolaila, e imi kakou i na hana i kupono i na hoahanau o na ekalesia o Hawaii nei e pono ai. Eia kekahi o ia mau hana. He pono i na hoahanau e makaala i ke ola o ko lakou kahu. Mai hemahema iaia ma ia mea, o komo auanei oia iloko o na hana e ae, a iloko paha o ka aie, i mea e ola ai kona ohana. I mea aha la ko kakou koho ana i kahu ekalesia, me ka hai pu aku, "e kokua makou ia oe i mea dala no ka makahiki, i mea e kaawale ai na hemahema kino," alaila, o ka hooko ole iho la ia i ka mea i ae ia? No ke aha la kakou e hana ai pela? No ka noonoo ole paha. Aole ia he hana pono. O ka mea a kakou i ae ai i ola no ke kahu, e hooko ia e pono ai. Ina no hoi e lokahi ana ko kakou poe hoahanau ma ia mea, he mama loa no; he mea ole. Aia a na ka hapa uuku e hapai i keia hana, alaila pili kaumaha. Aole nae pela ka makemake o ka Haku. He oluolu kana auamo he mama kana ukana. Aole Oia makemake e hooluhi ia kona poe. O ka hapai pu, o ka hana lokahi, oia ka mea e holo ai ka hana, a e mama ai no hoi. A oia no ka mea e nani ai ka Haku a  me Kona Aupuni. A oia no hoi kekahi mea e maikai ai ka inoa o na ekalesia Hawaii.

I Mokumahu Hou!

          O ka makemake keia o kahi poe, a ke mau nei no hoi kahi poe ia Kilauea no. He oiaio ua lilo o Kilauea i punahele i ka poe holo moku o kakou nei, a ua ike ia no hoi kona kupono ma kona wahi; a me he la, ina e hoopau ia ana kona kaapuni ana, e lilo ana ia i mea hoaa no ka lehulehu. Aohe no mea nana e hoole ka hoomau ana i ka papahele pili aina o kakou, aka, ina e hoike mai kona mau makahiki i ke ano aoo, a kupono ole no ka lawe ohua me na ukana ma na ale o ka moana, alaila, aole anei he mea pono ka noonoo mua ana, "oiai ka la iluna," a loaa mai kona pani kupono mamua o ka nele loa ana? He maikai wale no ia, eia nae hoi, aole o kana mai ua mea he dala. Aole no nae paha e hoolilo ana ke aupuni ia mau dala ina aole i maopopo mua ka pomaikai.
          He kamailio wale ae no keia, ua hamama na kolamu ia oukou e na makamaka.

Ka Huliamahi i ka Pono.

Mai loko mai o ka nupepa kii, Ha rper's Weekly i lawe mai ai makou i keia mau lono malalo iho no ka huliamahi ana o kanaka i ka pono ma na aina e: O ka ikaika o na hana euanelio e hapai ia nei e Moody a me Sankey, he mea ia e laha ana a puni ka honua. Ke malama ia nei na halawai ma Geneva i lawelawe ia e na kahunapule he kanaono a keu, mai ka 2,000 a i ka 3,000 kanaka iloko o na anaina. Ke laha ae nei keia hana ma Farani, he haneri kahunapule i akoakoa ae, a no ka nui loa o na kanaka iloko o ke anaina, ua mahele ia, a elua halawai kai malama ia i ka wa hookahi. Ua malama ia na halawai nui ma na kulanakauhale o Switzerland. Ke hoomakaukau ia nei no kekahi halawai nui ma Enelani, a ua kono ia na kahu ekalesia e hele ae ma Norewai, Denemaka, Suedena a me Geremania. Ke hapai ia nei no hoi na halawai haipule o ia ano ma kekahi o na kulanakauhale nui o Inia. O ka hui pu ana o ka poe pono iloko o keia mau hana ma na wahi okoa o ka honua nei, he mea kupanaha loa ia. Ke nee nei imua, a ke huli okoa nei kekahi mau lahui me ka ulumahiehie iloko o ka lanakila o ka pono. Pehea o Hawaii?

E malama i ka Maluhia.

          O ka maluhia, he momi ia no ko ke kanaka noho'na, no na ohana a me na lahui kanaka. He nani molale malie ia o ke kai kawa hohonu o keia ola ana, he ao kilakila o ka hanohano e pii ana me kona ano kamahao ma na paia o ka lewa luna, he ahe lau kehau maeele e iniki hooipo mai ana i ke aloha, a maluna'e o na mea a pau, he apo no ka noho'na lokahi, he kulana no ka hookanaka, a he kahua no ka hoopono. Ke hoowahawaha ke kanaka i keia, e haulehia ana oia mai ka manao maikai o ka lehulehu; o ka ohana e hiipoi ole ana e hoowahawaha ia'na ko lakou noho'na; a o ka lahui hoi i nele i keia mea he maluhia, o ka hiki ole ana no ia ia lakou ke malama ia lakou iho, a he noho'na haunaele i piha i na moolelo awahia ko lakou hopena.
          He hana nui a he mamaka koikoi ka hoao ana e hookahua i ka maluhia maluna o kekahi lahui e noho ana iloko o ka pouli o na manao ino, a aia wale no me ka hoomanawanui pauaho ole, ka hooikaika me ke kupaa a hele wiwo ole ai ua maluhia nei imua ma kana huakai lamaku e waele ana i na nonohua enemi a kanu iho i na pulapula o ke aloha. Aole no hoi keia o ke kau pono ana o ka haawe i ka hokua, aka, o ka mahuahua 'ku koe, o ka oi aku o ke koikoi a me ka hooikaika ke hoea mai ana, a o ka manawa ia a ka maluhia e hoike ai i kona malamalama, a hooia mai i ka pono a me ka hemolele o ka noho'na lokahi. Oia manawa, oia no ka wa mahope iho o ka hoopunana ana iho o ka maluhia, a kau mai la ka hana nui, a oia no ka "hoopau aku me ka panee ana imua, a kupaa wiwo ole i na pohaku e pehi ia mai ana."
          He mea na makou i kaena mau ka inoa o Hawaii, me ka hauoli no kona apo ana'ku i ka noho'na maluhia a hookahua iho ma kona mau kapakai nei, a e hoomaikai piha me ka hoomanao mau i na makua elele o ka lamaku no ko lakou hoomanawanui pauaho ole ana, a ulu ka io o ia mea iloko o ka puuwai o ke kanaka Hawaii. Ke noho nei kakou me ke kukilakila imua o na aupuni o ka honua nei, ua ike ia ko kakou kulana, a ua hoomaikai ia mai. Aole kakou he lahui i nele i ka ike, ua lawa ko kakou noonoo maikai ma na mea a kakou e hapai ana, a he kakaikahi na lahui e noho nei i like me ko kakou ka maalahi mai na popilikia kuee. He waiwai makamae keia, a he makana hoi na kakou e hiipoi ai, he aloha no na kupuna i hala.
          E kapae kakou i ka noho ana iloko o ka hoomaloka., e haalele i ka uhauha a me ka molowa, ua oki ka noho manuahi a me ka inu waiona, e kapae i ke puhi opiuma a me ka pepehi kanaka, a mai hoala'la i na manao kue mawaena o ka lahui. Mai manao kakou ua lanakila loa mai na haulehia mamuli o ka loaa ana o ke kulana maikai, mai manao ua lawa a haalele i na manao hookanaka; o ke umi ana no ia ia oe iho, no ka mea, ua kau oe iluna a o ka hoomau aku ma ia kulana ka pono. O ka manawa keia i makemake ia'i na paahana kupaa, wiwo ole, hoomanawanui e hele imua. O ka manawa keia i ake nui ia'i na puuwai hooikaika e hapai a e hoomau aku i ko kakou nee ana imua malalo o ka nani maluhia, ano, a mai hookaulua. E hookele kakou me ka hoomanao i ke kulana, a e malama ia kulana. Mai hapai i na kumu hoonaueue i ko kakou noho'na, me ka noonoo ole i ka hopena o ia hana. E hoala i na hana a kakou i manao ai me ka haawi mua i ka noonoo kupono, a mai hele ino me ka pupuahulu, a mai ae aku i na manao hupo a haakei e nohoalii maluna ou, a mai hookuu i na inaina o ka opu ino a me ka lili e alakai i kou noonoo ana. E hana me ka pololei a e loaa no ka pomaikai, a mai wiwo i ka hana ino ia mai. E kupaa ma ka pono a mai hoao e hoohiolo, e haawi i ke aloha a e aua i ka inaina, a e kaua no ka maluhia o Hawaii.

[Mai ka Nupepa Kuokoa mai.]
Hoike a ke Komite.

          O makou, ke Komite o ka Ekale sia o Kawaiahao i kohoia e noonoo i ka mea i hoolaha ia ma ke Kuokoa o ka la 24 o Aperila o keia makahiki, no ke Kahu o ka Ekalesia, Rev. H. H. Paleka, e kapa ana iaia, "he kahunapule kuamuamuino," "he hookamaemae wale no," a "he ilio hihiu hae," ke hoike aku nei makou: O keia hoolaha ana o ke Kuokoa i ka inoa o ke Kahu ma ia ano, he mea i kahaha loa ia, a ke hoahewa aku nei makou i ka mea nena i haku ia mau olelo epa. Ina i ike ka mea nona ka pepa Kuokoa a me kona lunahooponopono, oia ke ano o ko kakou Kahu, e like me ka laua i hoolaha ai, he pono e hoopii laua imua o ka Ekalesia mamua o ka hoolaha ana iloko o ka nupepa. Ina no hoi he hoolaha ana keia a ka poe lapuwale, ke manao nei makou aohe pono ke nana ia. Aka, ua hoolaha ia keia mea e ka poe i hilinai ia he poe pono, nolaila:
          Hooholoia.—O na olelo iloko o ke Kuokoa o ka la 24 o Aperila, e kapa ana i ke Kahu o keia Ekalesia, "he kahunapule kuamuamu ino," "he hookamaemae wale no," a "he ilio hihiu hae," a me na olelo hoino e ae, aole oiaio o ia mau olelo; a ke hoolaha aku nei makou ma ka inoa o ka Ekalesia o Kawaiahao, he wahahee ia mau olelo mai ka mua a hiki i ka hope, he olelo na ka enemi.
          Hooholoia.—Ke hoike nei makou i ko makou hilinai kanalua ole maluna o ko makou Kahu, e like me na wa i hala, pela no i keia wa. Ua ike makou i kona aloha, kona ahonui a me kona hooponopono akahele ana ia makou.
          Hooholoia.—Ke haawi aku nei makou i ka mahalo i ke Kahu a me ke aloha, no kona hoino ia. Ua pili iaia ka olelo a ka Haku: "Pomaikai ka mea i hoino ia no ka pono." A ke hooikaika aku nei makou iaia, e kupaa me ka wiwo ole imua o ka poe hana ino. E kalai aku oia i na mea ino iwaena o keia lahuikanaka me ka hopo ole; e hooikaika mamuli o ka Pono a ka Haku; e kokua i ka pono o ka poe ilihune. A ma keia mau mea a pau, e kokua pu no ka Ekalesia o Kawaiahao mamuli o na hana pono a ke Kahu. Me ka mahalo,
P. NAONE,  S. K. HAILAMA,
P. KEIKENUI,  I. MOO,
KEAOELEELE.
Komi te o ka Ekalesia o Kawaiahao.
J. W. KAHALEWAI, Kakauolelo.

Hoike o na Kula.

          Ma na olelo hoolaha a ka Papa Hoonauao i ike iho ai makou i na la hoike o na kula aupuni o kakou nei no ke kau o Iune, a no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu, ke lawe mai nei makou a e loaa no malalo iho:
          Poalua, Iune 8 ma ka halekula kaikamahine ma Pohukaina.
          Poakolu, Iune 9, ma ka halekula Roiala (Kahehuna.)
          Poaha, Iune 10, ma ka halekula e Alanui Papu.
          Poalua, Iune 22, ma ka luakini o Kamoiliili he eono kula.
          Poakolu, Iune 23, ma ka luakini o Kawaiahao he eha kula.
          Poaha, Iune 24, ma ka luakini o Kawaiahao, he elima kula.
          Poalima, Iune 25, ma ka luakini o Kawaiahao, he eha kula.
          E hoomaka ana i ka hora 9 o kela a me keia kakahiaka i hai ia maluna.
          Ua poloai ia ka lehulehu holookoa e hele ae. E hoomaha ana na kula mai ka la hoike a hiki i ka Poakahi, Augate 2, 1875, a hoomaka mai ke kau kula hou.
          E hoike ana ke kula keikikane o Haleakala, Maui, maloko o ko lakou keena kula, ma ka la 9 o Iune, i ka hora 9. Mai ia la mai ka hoomaka ana o ka hoomaha a hiki i ka la 14 o Iulai. O na makua e makemake ana e hoi aku na keiki, he pono e hai mua ae i ke kumu, D. D. Baldwin, o hoonoho ia no auanei ma ke kula.

E KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
          Ua ike ia ma kou Helu 18 na olelo pale a E. Helekunihi, e olelo ana, "o ka'u olelo hai i ke akea ma kou Helu 14, he mau hipuu awaawa ia nou." O kana olelo pale no ha hipuu akahi; aole i haalele o E. Helekunihi i ka haiolelo, ua hoomaha no na malama elua. Aole pela ka oiaio, o kana olelo iwaena o ka lehulehu a o ke anaina hoi, aia a kaa ka aie o ka Ekalesia, alaila, haiolelo hou. He oiaio ole kana e olelo nei e hoomaha no na malama elua. Ke olelo nei oia, "no kona ike he hana nui ka huli ana i ke dala, wahi ana, kani mau me he pele la i ka pepeiao, kunahihi ka io, hilahila, oonoo, a noonoo mau ka aha luna, hooholo, a hooholo mau a puni aku nei ia makahiki. A ike ke kahu he mea e kaumaha ai ka ekalesia, ke mau pela i keia makahiki, nolaila, kuka e hoomaha."
          He manao oiaio anei keia? O ka waiho aku o ke kanaka mahiai i kona kihapai mahi, me ka waele ole aku i ka nahelehele, oia ka mea e pau ai ka ulu ae o ka nahelehele, kai noa o ka waele mau, hana mau, a hooikaika mau, oia ka mea e maikai ai ke kihapai, ulu ae na mea kanu, a hua mai i ka hua, a ohi mai i ka wa kupono, aole o ka waiho aku. Pela hoi o ka waiho aku o ke kahunapule, oia anei ka mea e kaa ai ka aie? Aole anei ia i like me ke kanaka mahiai? E loaa kona ola kino ma ka hana mau a me ka hoomanawanui, aole ma ka maha. Ke hooki nei au maanei.
L. MAUI.
Hana, Maui, Mei 17, 1875.