Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 18, 29 April 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, APERILA 29, 1875.

          E like me ka mea i hai ia'ku ai e makou ma kela pule, a pela no i hiki mai ai ka manawa, a lawe haaheo aku la ka mokumahu Kilauea i ka Hae Kalaunu o Hawaii maluna o ka ilikai. Ma ke ahiahi Poakahi iho nei, mahope iki iho o ka hora 5, ua hakui mai la ka leo kupinai o na pu o Puowaina, e pahola mai ana i ka lono, no ka hiki ana mai o ka manawa a ka Moi KALAKAUA e haalele iho ai i ke one o Kou nei, no kana huakai i ka mokupuni o Keawe. Ua haalele aku ke kaa alii i ka pa Iolani mahope koke iho o ka hora i haiia ae la, a i ka hiki ana mawaho o ka hale noho o ka Hon. C. R. Bishop, ua kipa ae la na 'lii no ka haawi ana aku i ke aloha iaia a me kona koolua alii Pauahi, oiai e haalele mai ana laua ia Hawaii nei iloko aku o keia mau la, a e holo ana no Europa no ka makahiki okoa. Mailaila ae ke kaa alii a hiki i Ainahou, i ka hoea ana ae o na Moi, ua haawi mai la na makaainana i ka leo huro aloha, i pakui ia e ka leo hone o na ohe a na keiki puhi ohe ma ke mele "E ola ka Moi i ke Akua." I ka haalele ana mai o ka moku i ka uwapo, a huli pono ae la ka ihu no ka nuku o ke awa, ua haawi mai la ka manuwa Adimarala Pensacola i kona mau pu aloha, me na i-a i hele a ulumahiehie i na keiki aukai, a haawi mai la na ohe o kona bana i na leo mele lea, a kaalo ae la ke Kilauea. Ua holo pu aku me na Moi ma keia huakai, ka pua alii Miriama Cleghorn, ka Mea Hanohano Kuhina Kalaiaina Moehonua me kana lede, a me kekahi poe e ae o ke alo alii. Ua lohe mai makou e liuliu iki ana keia huakai alii ma Hawaii.

Ke ola makahiki o na Kahu Ekale sia

          Ua hiki pinepine mai ia makou ka lono no ka pilikia o na Kahu ekalesia o kakou, no ka lawa pono ole o kahi ola makahiki i ae like ia mawaena o ke Kahu me ka ekalesia. Ua hooko pono kekahi mau ekalesia i ko lakou ae like me ke Kahu, a ua noho aie ole. Eia ko makou manao no ia mau ekalesia, he mahalo piha no ka lakou mau hana pololei. Pela ka ekalesia ma Waimanalo, Oahu, a me ko Kahana i ka wa e noho ana ke Kahu mua; aole wahi aie iki. Pela ka ekalesia ma Koloa, Kauai, i ko makou lohe mai, aole o lakou aie i ke Kahu a hiki i keia wa, a me ko Lihue ma ia mokupuni no. Ke ole makou i kuhihewa, pela ka ekalesia ma Wailuku, Maui, a me ko Lahaina; a pela no hoi paha kekahi mau ekalesia ma ka mokupuni o Hawaii. Ua pane ae nei makou, he mahalo ka mea i haawiia i kela mau ekalesia. A eia hoi kekahi, he mau kumu alakai kupono lakou no na ekalesia e ae ma ia mea. Ke manao nei makou ina e nana ia ka moolelo o ia mau ekalesia, e ike ia'na he poe mikiala mau ko lakou mau kahu i ka hana, he poe hana me ke ahonui a me ke aloha, a ua hoihoi maoli lakou i ka hana; a oia kekahi kumu i nele ole ai lakou.
          Pehea la e pau ai ka hemahema o kekahi mau ekalesia he nui ma keia mea, he malama ana i ke ola o ke kahu? He ninau keia i noonoo nui ia, aole nae i loaa kona haina pololei. Ma ka makou noonoo ana, aia ka hemahema no keia mea mawaena o na aoao elua, o ke kahu a me ka ekalesia, a oiai o ke kahu ke alakai o ka ekalesia, e kamailio mua ana makou ma ko ke kahu aoao.
          Ua lawelawe kekahi poe kahu ma ka lakou oihana no ka makee i na wahi loaa o na lulu hapaha o na ekalesia, a oia wale no. Aole lakou i manao ua hoonoho ia lakou i kahu no ka hoopomaikai ana aku i ka ekalesia a me ka lehulehu kanaka. O ke kahu ekalesia, he mea ia i hoonoho ia e alakai a e hanai i ka lehulehu i na manao maikai a me na noonoo pono, i ola ka lehulehu ma na hana pono mamuli o ka Lokomaikai o ke Akua. O ka hoopomaikai ia o ka lehulehu, oia kana e imi, aole o kona pomaikai iho. Aka, aole pela ka noonoo o kekahi poe kahu a makou i ike ai. O lakou wale no ka mea nui maloko o ko lakou noonoo ana. A ua lawe lakou i ka hana i loaa ke dala o na hoahanau, aole no na kumu e ae. Ua hewa ia. O kona ola kana i imi, aole o ke ola a me ka pomaikai o hai. Oia kekahi kumu o kona nele, a ua pono no kona hoohoka ia. O na kahu ekalesia a pau e hapai ana i ka hana no ia kumu, e ike ana lakou i ko lakou nele a me ka nele pu o ko lakou mau ekalesia. Ua hoolilo lakou i ka inoa kahu ekalesia i mea hoohenehene ia. Aole i pau ko makou kamailio ana no keia mea, a keia puleae e olelo hou no makou.

          I KEIA mau la e nauwe nei, me he la i ko makou ike a hoomaopopo ana, hookahi ninau nui e waiho nei imua o ka lahui Hawaii, a oia ninau, oia no ka pomaikai a me ka pomaikai ole o ke kuikahi e manao ia nei e kamoe mawaena o ko kakou mau wahi pukoa me ka Ripubalika Nui o Amerika Huipuia. He oiaio o ka mua paha keia o ke kahea ia ana o na puuwai oiwi o ka aina e ala a e noonoo me ka hoomaopopo pono i na loina no ka pomaikai me ka holomua ana o kona one hanau; a ma ia mea, ua kau mai kekahi hana nui maluna o kakou a pau, a he kumu hoala manao hoi, ma ke kaupaona ana i kona mau pomaikai a pomaikai ole.
          Ua olelo ia e kekahi poe, aohe wahi pomaikai e loaa mai ana i ke kanaka Hawali ma keia kuikahi, o na pomaikai a pau, no ka haole wale no. Ke hoole nei makou i keia. Ua hamama ke ala nou, no ia nei ae, no makou, a no kakou no a pau, mai ka Hawaii a hiki loa i ko na aina e, ke lalau nae na lima, a hana me ka puuwai kupaa me ka hoomanawanui o ka naau e hooikaika. He pomaikai io no ke loaa mai ana i na haole, a oia pomaikai aole i hoole ia ia kakou. Ua laula ka aina, a he ikaika kupono no ko kakou no ka mahi ana.
          Aole kakou i papa ia mai ka hoala ana i mau wiliko! Ua hamama ke ala i kela a me keia. O kekahi keia o na oihana nui mawaena o kakou nei i keia la; Ke ala nei ka manaolana o na ona wiliko mamuli o ke kuikahi. Hookahi wale no o kakou kumu kuemi hope ma keia oihana, oia ke dala. Aia a nui ke dala, alaila, ku ka wili ke manao nui kekahi no ia mea. Aka, o ko kakou nele loa ana i kahi haawina pomaikai mamuli o ke ko, he kuhihewa ia. E kanu oe i kou aina a paa i ke ko, malama pono me ka hoomanawanui, a aole mea nana e hoole kou pomaikai. Ina ua manao oe he luhi loa ke kanu ko, a he makemake kou e komo ma kekahi oihana e ae, e huli ae oe i ka pokii o ke ko, oia hoi ka

RAIKI!

          He elua me ka hapa keneta ka dute o ka laiki, a ma keia mea, ua loaa ole ka pomaikai i ko kakou poe mahi laiki iloko o na la i hala, aka, ma keia kuikahi, e hemo ana kela mau keneta dute, a he pomaikai nui ia no ke kanaka mahiai. Aia ma kahi o ka 18 hui mahi laiki moloko o keia Paemoku, a he eiwa o lakou ma Oahu nei. A mamuli o ka hemo ana o keia dute, aole makou i kanalua i ke kaena e ae, he mau makahiki elima, e kaena ana ka huina. O ka mahi laiki, ua hiki i kela a me keia ke hoala nona iho, oiai, aole i like me ko ke ko ka nui o ka lilo, he uuku loa kahi lilo, a aohe no he nui o ka luhi. Ua hiki i kela a me keia ke kanu laiki ma kona wahi kuleana iho, ka malama pono ana me ka mahuahua ole o ka luhi a me ka hookaawale ana i ka hua mai ke kumu ae. Ua hiki no iaia ke hoomaemae ina pela kona makemake, a i ole me ka ili no, a wiho aku imua o ka makete, a aole mea nana e hoole ana ka pomaikai.
          He nui no a laula ke ala e kamailio ai me ka wehewehe loihi ana, ma keia mau mea, aka, ua makemake makou e kamailio pokole i keia manawa, a ma keia mua aku, e kamailio hou aku ana no makou no keia mea hookahi, me ka hoakaka piha ana. A ano, ke waiho aku nei makou na oukou e na makamaka e noonoo mai, me ka hamama o ko makou mau kolamu no na manao pili hoopomaikai lahui a aina. E hooikaika kakou i aahu pu ai i na pomaikai o ke kuikahi, a ola ai ka lahui a waiwai ka aina. Ano ka manawa, e awiwi; a mai hookaulua.

          UA hooikaika iho nei makou i ka huli a kiki ka hou ma na kumu pepeiao, a aole nae i loaa mai ka hoomaka ia'na o ke Kuokoa e pai ia, kekahi wahi ona i alakai hewa ai i ka lehulehu. Hemolele maoli no; ke wehe aku nei makou i ko makou papale me ka hoomaikai aku, oiai, ua lilo ia oe ka medala; e hawanawana mua aku nae makou i kou pepeiao, mai hookuu loa oe i ka holo o ko makakila ma ka mahele ana, o hewa hou no auanei ka unuhi ana e like iho nei me ka hoololi o ke kuikahi, a puka ana ke noi e kala ia mai. Auwe! Na KA LAHUI HAWAII no ka hoi ia. E kala mai, he kuhihewa aku la ia; mai hoolaha hou mai nae hoi oe i keia mihi—he kuhihewa maoli hoi keia. Aloha auanei ea!

          NO ka piha loa o ko makou oiwi Kuokoa i na manao huhu, ua punia oia i na moeuhane olalau ano e, a hookuu aku la i kana makakila e kahakaha i kona helehelena iho i penaia me na huaolelo awahia, a ke ha'u mai nei oia ma o a maanei no makou. Oia na mea e pili ana i ka ilihune o na wahi dala; ua hiki ole ia makou ke hooia aku ia mea, oiai, aole makou i maa i ka lima nui ma na oihana a makou i kuleana ole ai. Hookahi nae mea a makou e hiki ke hooia ae, a oia ke kokua mau ana o ua mau Aha Ekalesia dala ilihune nei i ke Kuokoa no kekahi mau makahiki loihi, ma kahi o $800 a hiki i ka $1,000, no ka aoao eha o ka makahiki hookahi; a malia nolaila mai kona ike. Aole no nae hoi makou i ike iki, a lohe paha i ke Kuokoa e kapa ana i ua mau dala nei ana o ia mau la he ilihune, he pai wale no ko ia mau la; a aole no hoi makou i lohe ua lilo iho nei kekahi hoa hanohano o ke Kuokoa i puuku no na Ekalesia e maopopo ia ai hoi ka ilihune. Heaha mai nei la keia o ua makamaka nei! Ina aole i hoolauwili ia kona noonoo ana e kekahi pilikia kuikawa, alaila, heaha la—he mai kuhewa paha!—he minamina anei!—he lili maoli no paha i ka lilo ana o ke apo ili ona ia makou!—ae paha—aole paha—oia aku la—aloha wale no ka hoi! Ua makaukau no nae makou e haawi aku i ka lima kokua ina he mai pilikia loa kona.

He Nane Ao.

          Noho iho la kekahi makua me kona ohana keiki a hiki i ka wa i make ai ua makua nei. Hoomanao ae la na keiki me ke aloha nui i kona inoa, no ka mea, ua kaulana oia. Ku mai la kekahi keiki o K kona inoa, olelo oia i na keiki e ae, "E, auhea oukou e na pookii, e imi ana au i ke kii o ko kakou makua aloha, a e haawi pakahi ana au i kii ia oukou, ka poe makemake kii." Nui ko lakou olioli no keia mau olelo, me ke kali no ke kii, aole nae i loaa mai. Ke noke pinepine nei nae o K i ka haanui i na kii nei. A hala he mau mahina, hiki mai ana ke kii a K i manao ai e makana i kona poe kaikaina; aka, i kona hoikeike ana, kahaha iho la na mea a pau. Olelo lakou, "Aole keia ke kii o ko kakou Makua a kakou i ike maka ai; aole no hoi i like keia kii me ke kii e kau  na iloko o kona hale hana i hooiaio ia mai e A. He maikai loa kela me kona koloka nani, a me ka helehelena o na maka i ku like no me ko kakou ohana. He kii hoohenehene keia a K e haawi mai nei."
          Aole nae lakou i olelo nui, no ka mea, ua makau lakou ia K no ka ike ia he hikiwawe ka huhu. Alaila, ku mai la ko lakou pokii o L me ka wiwo ole, i mai la, "E na kaikuaana, ua loaa mai ia'u ke aniani kilohi o kekahi o ko kakou ohana, o J. K. a ma ko'u nana ana i ke kii, aole ia ke kii o ko kakou Makua, he wahi like iki no, aka, me he mea la ua hoohenehene ia e K. Auhea kona hoailona ponoi, ke koloka nani? He puliki wale no keia, a ua hoeleele ia na maka me he kanaka la no Nu Gini," e kau mai ana ma kona aoao a me ka "wahine Ponape, me he makua la ia no laua." Alaila, huhu loa iho la o K, a hooomaka e lele iluna me ke kupaka ana io a ia nei, no keia mau olelo i hoopukaia e L. Pilihua iho la ka manao o na mea a pau me ka manao he mai huki keia ua o K. Puana like ae la na keiki, "Ua pono oe e L, e hele ana makou i ka makou hana, e nana iho oe i ka pono a me ka pono ole o ka mai o ko kaikuaana, a e kiei mai no hoi ia makou."  NANEA.

Huakai ma Kaleponi.
HELU 10.

          He pomaikai nui ko'u i ka ike ana i na mea hou o Kapalakiko i ka la 25 o Dek. M. H. 1874. Ma ka hora 10 A.M. o ia la ua holo aku au i Oakland, he kulanakauhale ia ma kela aoao mai o ke awa kumoku. Maluna o ka mokuahi e holo ai, iloko paha o na minute he iwakalua a he kanakolu paha e ku ana oe ma kela aoao o ke awa. E holo mau ana keia mau mokuahi i kela hora a me keia hora o ka la a komo aku no i na hora o ka po. He umi keneta ka uku no ka holo ana a kau ma kahi aoao o ke awa. I mea e maopopo ai ia oukou ka nui o ka poe holoholo ma ia mau moku, e hai aku au i ka mea a lakou i hai mai ai ia'u, oia keia: "he kanakolu tausani dala ka loaa o ka hui nona ia moku i ka mahina hookahi, me ia emi loa no o ka uku o ka poe eepakeke."
          Ua hookipa ia au me ka maikai e kekahi poe haole i kamaaina maanei mamua: O kahi kauka poupou i noho ai ma Wailuku, Maui, mamua; A. K. Clark, makahiapo a Kalaka makua o Kawaiahao mamua a me kona kaikaina me ka laua mau ohana, a me kekahi poe e ae. I ke awakea o ia la hele makou i ka holo kaa mauka o Berkeley. Aia ma ia wahi ke kula nui o ke aupuni. Elua hale kula, he hale ao i na ike palapala, a he hale ao i na mea pili i ka oihana mahiai. He mau hale nui a maikai loa keia, ua lako pono no hoi i na mea a pau e holopono ai ka hana. Ke ao ia nei ka oihana mahiai iloko o na hale kula o ia lahui, e like me ke ao ia ana o na oihana e ae, ka loio, ke kalepa, ka oihana kahunapule, kahuna lapaau, a me ka oihana kumu kula. He mea hou ia, a he hoike no ka holomua o ia lahui.
          Pau ko makou makaikai ana ia mau hale kula, hele aku la makou a ka hale ao o ka poe kuli a me ka poe leo paa. Oia hana kamahao no ia o ia aupuni; a he mea i ku i ka mahalo ia. Ua lawe ia mai na keiki kuli me na keiki leo ole, a ua ao ia lakou i ka olelo a me ka heluhelu ma na kuhilima ana. Ia'u i noho iho ai a nana maka i ka hana a keia mau kamalii, ua hu ko'u aloha no lakou a me ko'u mahalo nui no ka poe hoomanawanui nana i imi keia pomaikai no ia poe kamalii poino. Ia oe e nana aku ai, ua like no ko lakou mau helehelena me na keiki e ae. Aole nae he leo, aole hiki ke puana mai i ka huaolelo hookahi, o ka nana maka wale mai no. Aka, aia a kamailio lakou me na kumu, a iwaena hoi o lakou iho, e aka ana oe i ka mikioi lua ole o na wahi lima i ke kuhikuhi; pela ko lakou kamailio ana, a ua akaka loa no ia lakou ka lakou olelo; e mino ana na wahi papalina i ka aka, a e paipai ana na lima i ka olioli, ke ku i ka hoolealea na mea i olelo ia. A ina e olelo ia na olelo ao hookuoo e ike ana no oe, ka mea makaikai, ma ke ano kuoo o ko lakou la mau helehelena. He pomaikai nui loa keia i imi ia no na keiki poino ma ia ano, he nui no hoi na keiki i loaa i keia ulia kaumaha ma ia aina.
          He nui na haole o Honolulu nei mamua e noho nei ma Oakland i keia wa. O na keiki elua a Rev. E. W. Kalaka; W. H. Diamond, Kaimana opio; W. A. Aldrich, hoahui o Bihopa ma mamua; Captain Wilcox, kekahi haole o na hale mahoe; Captain James, kekahi kapena mua o Hoku Ao; J. D. Strong, kahu o ka Ekalesia o Kaukeano mamua; Mrs. Bartlett me kona ohana, ka wahine kane make a Bataleta nona ka hale kuai mea ai malalo o ka hale mu, a me na mea e ae he nui.
Ma keia helu ae e hoopau ana au i keia Moolelo Huakai ma Kaleponi.
(Aole i pau.)

          Ma ka po o ka la 3 o keia mahina, ma ka hale noho o ke kane, ua hoohui i a iloko o ke apo maemae o ka berita mare, o Mr. Wiliam Jarrett, (Wiliama Kele) me Mrs. Emele Kawao. Me laua na hoomaikai ana a mau.