Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 17, 22 ʻApelila 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Aper., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

5 Mahina hou ..... 8 4.7 PM
12 Hapaha mua ..... 11 2.0 AM
20 Mahina piha ..... 5 58.8 AM
28 Hapaha hope ..... 8 46.0 AM

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...5 57. AM. ..... Napoo la...6 11. PM
8 Puka la...5 53. AM ..... Napoo la...6 12. PM
15 Puka la...5 44. AM ..... Napoo la...6 16. PM
22 Puka la...5 39.5 AM ..... Napoo la...6 17.5 PM
30 Puka la...5 33. AM ..... Napoo la...6 21. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          E halawai ana ka Aha Lunakahiko o Maui ma Lahainaluna i ka Poalua la 4 o Mei ae nei.

          Ma Ewa ua hanau mahoe kekahi bipi na Kimo Pakaka, he like loa na ano o na keiki.

          Ua hoonanea hou ae ka bana o ka "Pensacola" ma ka Hotele Hawaii i ka po Poalua iho nei.

          Ma ka Poaha i hala, ua puka ae he wahi nupepa hou i kapaia o ka "Punahou Mirreor."

          Ma ke Sabati i hala, he nui na makaikai i pii aku maluna o Puowaina e ike i na mea i hana paka ia e ka Moi, oia ke kanu laau.

          E halawai ana ka Aha Euanelio o ko Hawaii nei Paeaina i ka Poalua, la 8 o Iune ae nei ma Kawaiahao, i ka hora 10 o ke kakahiaka.

          Ua hoonee ia ae ka hale inu kope o Henere Nolte aia mauka iho o ka Hui o Burua ma, e hoomaemae a hana hou ia ana paha ka hale mua.

          O na haiolelo makahiki a ka Aha Euanelio i keia makahiki, oia keia, no na oihana o ko na aina e, o Rev. J. Waiamau; no na oihana kuloko, o Rev. J. Kauhane.

          Ua hiki mai ia makou ka lono ua make o Ahiona pake, ke kumu o na pake ma keia aina mamua. I ki ia ka i ka pu ma kona aina. Aole makou i ike i ka oiaio o keia, he lohe wale no.

          I keia pule i ike iho ai makou i ka wela kukonukonu o ka la o ka hiki mua ana o na malama o ka makalii, a ua wehe hamama ia mai la a waiho wale ka ili paa o na lani i ka po a me ke ao.

          Ua lohe mai makou, e haalele mai ana ke 'Lii ka Moi, ka Moiwahine a me kekahi mau alii e ae i ke awa o Kou nei ke hiki aku i keia Poakahi ae, no ka mokupuni o Keawe.

          O kekahi wahi e loaa nei ka opiuma i na kanaka Hawaii, oia no ka hana maalea a na pake, ua haawi i ko lakou mau rumi i na kanaka, a malaila e puhi ai a ona, hiamoe a ala ae, alaila hoi aku la.

          Auhea oukou e na opio, eia ae ke kuikahi la, a mai hoohala oukou i ka hoomakaukau ana nona. E au, e noonoo a e hooikaika nui, aole no ke kino wale, aka, no ka lahui, a no ka aina. Ano ka wa, a mai hoohala.

          No hea no la hoi ka rama e loaa nei i na kane me na wahine Hawaii. Ua ike no anei oe e kela makai? Aole o kea mai o ua mea he koukou o ka waha, me ke kikihi a kulana, hikaka no hoi a hilahila ole, o keia mau aluna ahiahi iho nei.

          Ma kekahi leta no Maui ua hai ia mai, "ke maauauwa ia nei ka wai ona okolehao ma na alanui o ia Mokupuni. Ma Makawao, e loaa ana no na omole rama no ka hapaha a me ka hapalua dala iloko o ka hale kuai, a ua lawe ia i kauhale e maauauwa ai."

          Ma ka hapa nui o na hihia i lawe ia ae imua o na Kiure Hawaii o keia kau, ua ike iho makou i ka lokahi o ka manao ma ka olelo hooholo. Me he la, ua hoala ia kekahi kumu nana i hoeueu ka manao hoopono a kuokoa ma ia oihana, a ke hoikeia mai nei ka hua oia mea.

          He mau makahiki pokole, ke holopono na hana, a ulu maikai na laau, e lilo ana kela kula panoa o na kau i hala i waonahele paoa i ke ala" i hele wale a "ulumahiehie i na lau laau." A hiki mai ia manawa, o Puowina ke kia hoomanao o ke au Hooulu Lahui o ka MOI KALAKAUA.

          Oiai makou e hoomaka ana e pai, ua hoea mai la ka lono lauahea, ua holo malu aku la ke Kapena o ke kuna Ka Moi, oia o Capt. Powers (Kapena Paoa) ma ka auina la o nehinei, ma ke kialua J. B. Ford no Kapalakiko, a haalele iho la i kana wahine mare me na keiki.

          Aohe o kana mai o ke ino o ke awa o Kahului, wahi a ko ke kuna Moi poe. Weliweli ka ke kai koo, a pii ke kai ma na palekai o ka moku a aneane hiki ole i na luina ke malama i ko lakou hale lana. Me he la he ino ko ka moana ma ka akau nei o kakou, ke nunui la ka ale iloko o ka pohu makani ole.

          Maloko o kekahi leta no Kona, Hawaii, i ike iho ai makou ua koi aku ka poe hoomana Kaona i ka luakini i kapa ia o Lanakila e mahele ia me lakou. He poe kela i haalele i ko lakou manaoio, a ua uhai i ka lakou hoohiki Ekalesia. Ina iloko o ia hele auwana ana mai ka pono aku, ua oki ia lakou mai ka Ekalesia aku; alaila, aohe o lakou kuleana e koi ai i ka hale, a waiwai o ka Ekalesia. Aohe o lakou leo ma na mea o ia Ekalesia.

          Ua oluolu loa makou i ka lohe ana mai i ka mahalo nui ia o ka hoike Kula Sabati o Kaumakapili i ka la 18 iho nei o keia mahina. Ua mahalo piha ia ka lakou hana. O ka Papa Kula o ke Kahu o ia Ekalesia, oia ka oi loa. Wahi a kekahi, "ua pa kanaha ka ka oi o ka maikai o ia hoike mamua o na hoike e ae i ike ia." Heaha mai nei keia o Kaumakapili? He hoihoi paha i ke kahu hou. Ua pono. E hoomau aku me ke ahonui.

          Ua palapala mai o Holoua o Kau ia makou. "Eia ma Punaluu nei kekahi kanaka o Hewahewa ka inoa, he hiki loa iaia ke lapaau i na mai pake a ola, me kona lawe ole i ka uku." O ke kanaka kupanaha hookahi paha keia o ka honua nei, aole makou i lohe i kona lua. Aole no hoi i ike mua ia he kanaka ua akamai i ka lapaau mai a ola me ka lawe ole mai i ka uku a ka poe mai e haawi ai. He pono e hele koke mai ia kauka e ike i ka Papa Ola, aole paha lakou e hoo-"hewahewa" iaia.

Hoike a ke Komite no ka Ona.

          No ka mea hoi, ke palahalaha nui nei no ka ona ana, a ke kulana mau nei no ia iwaena o ko Hawaii nei mau kaiaulu uliuli, a me kona mau ae kahakai panoanoa. Ma keia mea ka ulu paapu ana mai o kou mau pilikia e poino aioe e Hawaii. Nolaila mai kou ilihune, kou palaualelo, kou hooulu hakaka, kou namu haole kawalawala kohu ole, kou noho hoohaunaele ana, kou noho pelapela haukae ana, kou helehelena daimonio, kou nawaliwali mai ana a me ka holo ana o ka make iwaena o kakou e Hawaii holookoa. Nolaila, ke hooholo nei ko oukou komite i keia mau mea penei:
          1 Hooholo ia.—He mea pono i na Kahu a me na Luna Ekalesia o keia Ahahui Mokupuni, ke kupaa me ka naueue ole, e hoohiki paa kakou aole e inu i na mea e ona ai, aole hoi e kokua i ka inu ana a ko kakou mau ohana ponoi a me hai.
          2 Hooholo ia.—I ka hoi ana aku o kela Kahu keia Kahu iwaena o ko lakou mau kihapai, a hui pu me ko lakou mau hoa lawe hana, oia hoi na Luna o ka Ekalesia. He pono ia lakou ke hoohiki he poe Hui Hoole Waiona lakou ponoi iho. O lakou na alakai o ko lakou mau ohana ponoi iho, a me hai aku.
          3 Hooholo ia.—He mea pono ia kakou na hoa kauwa hana o ko ke Akua mau kihapai, ke makaala loa i ka ona ana o ka pa hipa o ke Akua, a me kekahi poe hipa e ae mawaho o kona pa, i ole e poino lakou a me kakou pu.
          4 Hooholo ia.—He pono ia kakou na hoa luhi ke hoomanawanui loa me ka paupauaho ole e kinai loa i ka ona iwaena o keia lahui holookoa, aole me ka inaina a me ka huhu wela, aka, me ka menemene a me aloha nui i na kino me na uhane o ka Lahuikanaka o Hawaii nei, no ka mea, he au Hooulu Lahui keia; oi aku ka maikai e lanakila ka pono.
          5 Hooholo ia.—He mea pono ia kakou na Kahu me na Luna, a me na ohua o ke Akua ke kulou haahaa aku imua o Iesu ka mea Mana Loa, me ke noi nui loa ana Iaia e kokua mai i ko kakou nawaliwali ana, ma ke kinai ana i keia mea ino he ona.
          O keia ka manao a ko oukou Komite.
J. N. PAIKULI.
Waialua, Oahu.

Huakai ma Kaleponi.
HELU 9.

          Ia po a makou i hiki hou ai i Kapalakiko mai Napa ae, he po nui ia no ua kulanakauhale nei; o ka po ia mamua o ka la 25 o Dekemaba. Ua wehe ia na halepule o ka aoao Pope, a o ka lakou mau hana he oia mau no e like me ka mea a kakou e ike nei maanei. O na hale kuai nae, aole he nani aku a koe! Me he mea la ua waiho ia na mea maikai loa i mea hoikeike no ia po. He palua paha ka maikai o ka a o na kukui o na hale kuai mamua o na po e ae, hui pu ia hoi me ka nani o na waiwai kuai, aohe o kana mai o ka hulali. Eia kekahi mea kamahao, o ka nui loa o na kanaka ma na alanui ia po; pela no hoi maloko o na hale kuai me na hale ai, me na hale hotele. Piha na alanui piha na hale kuai a hookeke kanaka, o kane, ka wahine me kamalii, no kela lahui a me keia lahui. Ua hele no hoi lakou a piha i ka lealea, e akaaka ana, e paani ana a e namu ana ma kela a ma keia olelo.
          Hele aku la makou ekolu a hiki paha i ka hora ewalu, komo aku la iloko o ka hale ai, malaila makou i hooluolu ai, inu ki a pau hele i ka holoholo. No na hale hoikeike kii keia hele ana. Elima a eono paha hale o ia ano i komo ia e makou ia po. Ina ua piha au me ka mahalo no na hale kuai i ka po o ka la Christmas, heaha la ia i na hale hoikeike kii. Ua ane lelele ka oili i ka ike ana aku, nui no hoi ka mahalo i ka ike maka ana i kela mau mea nani a'u i ike ole ai mamua. E ike ana oe i na kii o na ano a pau, o ko ke kanaka, a me ka aina, na kuahiwi, na kahawai, na wailele, na kai malino a me na kai ino, a pela aku. Mai ka umi dala ka haahaa a hiki aku i na tausani dala o ke kumukuai o ke kii hookahi. Aohe no e koe ana ia mau mea i ke kuai ia. Ua pau paha na hora elua ia makou iloko o na hale hoikeike kii. Alaila, hoihoi aku la maua i ke kolu o makou a noho i kona wahi. Hele hou aku la maua ia po a hiki i ka hora akahi a elua paha. Komo ia aku la na hale inu rama, a me na hale hula, a me na hale pili waiwai, me na keaka o na pake.
          Ma kekahi hale pake a maua i koma ai, he hale ai malalo, a he hale kuai maluna ae, a maluna aku na rumi puhi opiuma. I ko maua komo ana maloko o ia wahi, aia ma kekahi aoao na pake kane e puhi ana i ka opiuma, a ua ona kekahi, a ma kekahi aoao mai o ka rumi he mau pake wahine e mele ana a e hookani ana i ka lakou mau mea kani, he kohu ole ke hoolohe ia na mele a lakou. Ia po no, ua komo maua i ka hale keaka pake. Ua piha ka hale, he tausani paha a oi na pake i akoakoa malaila. He kohu ole nae ka hana. Aole like ke kuleana o na pake ma Kaleponi me ka mea i ike ia ma Hawaii nei. Ma Kaleponi, me he mea la ua hookaawale ia lakou aole e launa me na mea e ae. Mawaena o kakou ua oi loa ka pomaikai o na pake, ua launa ia aku e na lahui e ae; aole pela ma o.
          O na hale inu rama a me na hale hula, kekahi mea ino loa ma Kapalakiko. Ua komo au iloko o kekahi o ia mau hale. Malaila kahi i powa ia na kanaka naaupo; malaila lilo ke dala, lilo ka inoa maikai a lilo pu me ka uhane. Ua hooikaika ke aupuni e pani ia mau hale aole nae hiki. E noho mau ana na makai e kiai ia lakou.
          Eia kekahi mea ano e ma ia kulanakauhale, he poe keiki lapuwale i kapaia he poe hoodlum. Me he poe la keia i haalele loa ia e ka pono a me na makua. Ma na uwapo e noho ai a e moe ai i na po. He poe opio lakou ma ka heluna o na makahiki, mai ka umi a i ka umikumamawalu makahiki, aka, ua oo iloko o na hana kolohe. I kekahi wa ua pepehi ia ka makai e lakou, a pakele mai make. Ua kii aku kekahi mau keiki o keia ano i kekahi elemakule, me ka manao e hoonaukiuki iaia, a e hoopilikia. Aka, i ka ike ana o ua elemakule nei e pii mai ana lakou ma ke alapii o kona hale, papa aku la kela aole make pii mai. Aka, hele aku la no lakou. Alaila, olelo mai la kela, ina e pii hou mai oukou, e make ana kekahi o oukou. Aole nae lakou makau iki, pii aku la no. Alaila, wehe mai ana ua kanaka nei i ka puka o kona hale, kau mai la i ka pu a ki koke mai la; ku kekahi keiki i ka poka, a hina ilalo a holo aku la na keiki a pau. Pakele kela kanaka.
          I kekahi po, ua kii ia poe keiki i kekahi hale kuai, hopu ia aku la ka mea hale kuai a kauo ia iwaho, a i kahi kaawale pepehi mainoino ia, alaila, hao ia ua mea o ka hale kuai. I ka wa i kii mai ai ka makai e kokua i ka mea hale kuai, pepehiia ua makai nei a mai make. He poe keiki minamina ole kela i ke ola. Ua ike maka au i kahi poe o lakou. He ano e na helehelena. He lapuwale loa ke nana aku. E lilo ana lakou i poe hoopoino nui i ke kulanakauhale ma keia hope, ke hoohuli ole ia lakou i ka pono.  (Aole i pau.)

E NANA PONO I KEIA.

          Ma ka la 15 o Mei ae nei, e hoopaa ai ka Puuku o ka Papa Hawaii i kona mau buke hoike makahiki no na lulu dala o na Ekalesia o keia Paeaina. Nolaila, o na dala i hookomo ia mai i kona lima mamua iho o ua la 15 nei, e komo ana ia iloko o ka hoike o keia makahiki, a ina hala ka la i olelo ia, a komo mahope, e haule ana aole komo i keia hoike. E eleu mai na mea a pau i manao e komo ko lakou mau kokua o ka hoike o keia makahiki. Mai hookaulua. Mai palaka.

I KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
          Ua minamina loa ia wau i kuu ike ana iho i ke kii o ka Makua o ka lahui, oia o Kamehameha Nui, ma kuu nana ana a hoomaopopo ana, aole ia o ke kii o ko kakou Makua; ma ka hoohalike ana, me he la o kekahi o na'lii o ka aina aikanaka oia o Fiji, a ke lana nei kuu manao a me lakou 'la ae, e hoohewahewa mai ana i ke kii o ko lakou Makua. Me ka mahalo.  J. KAHANAU.
Honolulu, Aperila —, 1875.

MA RE.

Ape r. 6.—Ma Wailuku, Maui, mare ia e Rev. D. Puhi o Rev. W. P. Kahale (k) me Luka (w.)
Ape r. 17.—Ma Honolulu, Oahu, mare ia e Rev. H. H. Pareka o Iokia (k) me Opunui (w.)

LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)

MEA KUAI PAPA A LAKO KUKULU HALE o na ano a pau.
AIA MA KE
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
Pani Puka,
Puka Aniani,
Olepelepe,
Laka,
Ami Liilii,
Ami Loloa, & c.
PENA o na ano a pau,
Aila Pena,
Vaniki, &c.
NA BALAKI me PUNA
NA PEPA HALE me na LIPINE HALE.
O na mea a pau maluna ae, e kaui makepono loa
14]   ia aku no ke DALA KUIKE.  [1y