Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 13, 25 March 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Mar., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

7 Mahina hou ..... 9 49 AM
14 Hapaha mua ..... 2 34.2 "
21 Mahina piha ..... 1 20.3 PM
29 Hapaha hope ..... 5 33.7 "
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...6 24.5 AM. ..... Napoo la...6 0.5 PM
8 Puka la...6 18.5 AM ..... Napoo la...6 03.5 PM
15 Puka la...6 12. AM ..... Napoo la...6 6. PM
22 Puka la...6 7. AM ..... Napoo la...6 7. PM
29 Puka la...6 00. AM ..... Napoo la...6 10. PM
31 Puka la...5 58. AM ..... Napoo la...6 10.5 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          Ua nele kakou i ke mele a "Hawaii" i keia pule, aole i hiki mai.

          Ke maumaua nei no ka helelei ana mai a na pakaua ma ke kulanakauhale nei, me ke ano omaimai o na ea ikiiki.

          Ma keia huakai aku nei a Kilauea, ua loaa aku kekahi kiamoku i pae ae ma Hawaii, he aneane 70 kapuai ka loihi.

          NA NINAU ME NA PANE.—Ua hoopanee ia a keia pule ae no ka piha e o keia pepa.

          E wehewehe ia na mamala olelo pohihihi a James Hanuwela ma ka pepa o keia pule ae.

          E malama ia'na ka huina hapaha o na Kula Sabati o Kawaiahao i keia Sabati ae, Mar. 28, i ka hora 10½ A. M.

          I Honolulu iho nei ka Hon. G. W. D. Halemanu, a ua huli hoi aku nei no maluna o Kilauea.

          Ua lilo ke kiapa Queen Emma i holoholo iho nei mawaena o kakou nei, a me Kapalakiko, no ke kumukuai he $14,000, ma Sidane.

          Lehulehu na mai o keia mau la mawaena o na makamaka. No ka hoomaumaua loa mai no paha o ka ua me ka makani.

          Ma keia Kilauea iho nei i hiki mai ai ka pepehi kanaka o Hawaii, malalo o ka malama a na Luna Aupuni, a ua hoihoi loa ia aku oia ma Kawa.

          Ma keia mau la iho nei i pae mai ai kekahi kaikamahine Alii o Samoa, a ua luana iho oia me kakou no kahi mau la. Ua huli hoi aku oia ma ka Poalua iho nei, no kona home.

          Aia ma ke alanui Maunakea ma kai o ke ala Moi, ke ike nei makou i ka muimuia ia o kekahi hale e na puu-aheahe, he wai paha, he———paha. He leo aloha keia.

          Hilahila ka ike ana aku i kekahi kanaka ma ka Poaono iho nei, mawaho iho o ka hale hoomaikai hao o Ulakoheo, e haa ana me ka hula imua o kekahi anaina. He pupule ke ano.

          I ka Poaha me ka Poalima o kela pule ka hoike ia'na o ke kula o Kapunahou. Ilaila nui ae na makua a me na makamaka o na haumana kahi i makaikai ai i na hana o ia mau la.

          Ua lohe mai makou e holo mai ana o Gen. S. C. Armstrong, oia o Kamuela a Limaikaika i Kaleponi iloko ae o keia mau mahina, me kana huakai himeni.

          Ma ka Poaono, la 27 o Mar., e hookuku paumawai ana ka Helu 1 me ka Helu 4 ma ka hora 4½ o ke ahiahi, a aia o ka mea ikaika a oi mamua o kekahi, oia ka mea e lanakila.

          Ma ke ahiahi Poaono iho nei, ua ulu ae kekahi hakaka mawaena o kekahi kanaka Hawaii me kekahi mau pake, ma ke alanui Nuuanu, a iloko o ka huhu, ua hoonou ia mai la ka Hawaii me kekahi poka paupaona, a puka pu ka lae.

          Ua lohe mai makou, ua haiolelo ke Kiaaina Kapena o Maui imua o kona mau makamaka ma Lahaina a me Wailuku, no ka mea e pili ana i ka Huakai Alii ma Amerika. He anaina ka i akoakoa ae ma Wailuku, a he elua hora a oi ka haiolelo ana malaila.

          E malama e na makua i ka oukou mau opio, aole o kana mai o ka mai i keia mau la, a aole no hoi oia wale, ka hoohemahema no hoi kahi, a pau i ke ahi. Ua lohe mai makou, ua wela ke keiki a Maikai o Koolau i ke ahi, a ua make loa iho la. Aloha wale na mamo o ka lahui Hawaii.

          Ua lohe mai makou he uluaoa ma ka hale lanai puni e ku la ma ke kihi Ewa o na alanui Puowina a me Moiwahine. Me he la, akahi no a mikomiko iho la na pakeke wai he 21, i hui ia me na pakeke malakeke he elua, a me ka hapaha paona hope, a makou i lohe ai mamua aku nei.

          I ka Poaha o ka pule i hala, oiai e ho-a ia'na na bipi a Keoni Kamaki o Waimanalo, mawaho ae o ka hale hana kopa o Lolena ma Leleo, hemo aku la kekahi bipi hae mai loko aku o ia pu-a, a hou ia'ku la kekahi lio a puka ka opu, make loa; he pomaikai ka pakele o ke ola o ke kanaka.

          Ua lohe mai makou no ke poholo ana o kekahi wahi kaikamahine uuku ma Lahaina, iloko o ka muliwai. E auau ana ka makuahine a poina i ke keiki, a i ka pau ana, haupu ae la nona, a i ka huli ana aku e lana mai ana kona kino kupapau. Ahea la hoopau i ka hoohemahema ana i na keiki, a laa ka ulia poino. Aloha wale no ka hoi.

          He elua o na moku okohola o kahi kikina uuku i hoea mai i keia pule. O Mt. Wollaston, 110 barela spama i ka Poakahi iho nei, a o ka Onward i ka Poalua mai, me 140 barela aila spama. Ua ku ae ma Hilo ke Java, a o James Allen ma Kawaihae. Mawaena o 12 me 15 mau moku e ku mai ana i keia kikina uuku.

          I kekahi mau luina o ka moku kuna Fanny e hauoli ana ma ka uwapo i ke ahiahi Poakahi iho nei, a oiai hoi ka wai ikaika e hoolealea ana ia laua, ua ala ae la kekahi wahi kuee mawaena o laua, a no ka piha huhu o kekahi, ua wehe ae la ia i ka pahi a hou aku la i kona hoa aukai me ke aloha ole, a holo aku la iluna o ka moku. Pomaikai no nae aole i kukonukonu loa ka moku, a aole pilikia. Menemene ole no hoi.

          Oiai ke Kilauea e ku ana ma ke awa o Lahaina i keia pule iho nei, ua ala ae la kekahi haunaele mawaena o na keiki alo waapa o ia awa, a haule aku la mailuna aku o ka moku a pa i ka waapa. No ka waiho malie loa me ke ano lolo, ua manao ia ua make, aka, i ka wikiwiki ana aku o kahi poe e kokua, ua ala hou ae la kela, a makemake hou e hakaka. I ka hoomaopopo ia ana aku, eia ka ua malule i ka wai make a ka ona.

          "Ke ku malie nei na mea a pau," wahi a kekahi palapala i loaa mai, mai Makawao, Maui, "koe nae ka halulu o na kaa kauo a ke keiki lalawai o W. H. C., ke hooikaika nei no oia ma ka hana e like me kona ano mau,—ka hauwawa o ka poe inu waiona kekahi mea nui. Aole o kana mai ka ona, a ke au nei i kahi o ke kanawai, aole nae he loaa. Ua nalo ka maluhia, a nalo pu me na makai." Heaha mai nei keia?

          Ua minamina makou i ka ike ana aku i kekahi kanaka i keia mau la iho nei, e hele ana ma na alanui o ke kaona nei me kana mau hana ano e, a i ka ninau ana aku i na makamaka i ke ano o kana mau hana, ua hai ia mai makou, "o Kahananui ka o Hana, Maui, a ua loohia oia me ka mai pupule." Kekahi keia o ko kakou mau Hawaii hanohano i na la i au aku la, a ua minamina makou nona. Heaha la kona mea hoihoi ole ia i ka hale i hoomakaukau ia no na ano pilikia o ia ano?

          Kaumaha makou i ka ike pinepine ana i na "Olelo Hoolaha," hoohilahila a na kane me na wahine mare e noho kue ana. E hoolaha ana kekahi no ka haalele wale o kana wahine iaia, a o ka wahine hoi, e hoolaha ana i na kumu o kona haalele ana i kana kane. Ua manao paha keia poe makamaka he mea maikai, a he pomaikai paha kekahi e loaa mai ana ia lakou ma ka hoike akea ana i ke ano o ko lakou mau noho'na, aka, ua kuhihewa loa. He hoohilahila ia hana a aohe wahi pomaikai e loaa mai ana.

          Ua hai ia mai makou no kekahi kanaka i noho iloko o ka ehaeha o ka mai poino hiki ole ke hele no kekahi mau makahiki, a i keia mau la iho nei ua ola loa, a ke noho nei me ka oluolu. "Pehea ka loaa ana o keia maalahi ia oe?" wahi a ka ninau, "I maalahi au i ka laau Linimeni o ka halekuai o Kilinahama ma, ma alanui Moi!" wahi a ka pane. E naue ae e na makamaka i loaa'i ona omole Bishop Soule's Liniment, ma ka halekuai o Dillingham & Co.

          Ua loaa aku ke kino kupapau o kekahi Paniolo e waiho ana ma kekahi awawa ua make, ma Makawao, Maui Hikina. O kona ike hope loa ia ana, e holo ana maluna o ka lio, ua hele a kupouli iloko o ka pauhia ona. Ua manao wale ia ua haule aku oia mai luna aku o ka lio, oiai oia e iho makapo ana ilalo o ua awaawa nei, a make loa. Me he la he mau la kona make ana, a loaa aku ke kino kupapau. "Auwe ka rama, i ka weliweli o kana mau hana."

          Ke hele nei kekahi poe ma na po, a ke hana ino nei i na laau me na mea kanu. Ma keia po Poaono iho nei, ua pii ae keia poe hele po hoohaunaele ma ke alanui Emma, me ka hakihaki ana i na laau opio e ku ana mawaho o na pa, a me ke kau kamoe ia ana o kekahi laau loihi ma ke alanui, me ka manao paha, e hookui aku kekahi kaa a lio paha, a loaa ka poino. E imi ikaika ia keia poe, a e ao aku ia lakou, aole lakou i nalo loa, ua ike ia no e kahi poe.

          Eia iho ka Papa Hoike no na kokua o na Ekalesia o ka Aha Euanelio o Hawaii Akau no na mahina eono i hala ae nei, me ka avarika no kela me keia o na lala.
Huina kokua.  Na Lala.  Averika.
Hamakua Hik...$   73.85...  198...  .37
" W...  93.70...  155...  .84
" Kom.  51.70...  118...  .43
Waimea.....   97.12...  78...  1.25
Kohala Hema...  93.25...  112...  .83
" Kom...  56.75...  118...  .48
" Akau...  544.34...  402...  1.35
Huina okoa...$1,010.71...   1181...  .85

          No kekahi mau mahina i hala iho nei, ua hoohanohano ia ko kakou mau paemoku nei e kekahi o na oihana noeau o ke ao nei, a ma ka Poaono iho nei ma ka manuwa Beritania Reindeer, ua haalele mai la ke koena o ka Hui Kilo Hoku Loa ia Hawaii nei, a huli hoi aku la, me ka lakou mau olelo hoike imua o na luna nui o ia oihana ma Greenwich, Beritania Nui. Ke lana nei ko makou manao, ua lawa pono ka holomua ana o ka lakou mea i imi mai nei ma na aekai o ko kakou mau paemoku, a e maalahi ka lakou huakai huli hoi, a e loaa ka pomaikai nui mamuli o ko lakou hooikaika ana, no na lahui o ka honua nei.

          Ma na lono hope mai Kaleponi mai, ua haiia mai ka huliamahi ana o ko San Jose a me ko Kapalakiko poe i ka pono. Ua piha na halepule a hu iwaho. Ua ike ia ka hua o keia hana iwaena o na ano kanaka a pau, mai na kamalii iloko o na Kula Sabati a hiki aku i ka poe kahiko. O ka poe i hele ole i na halepule no na makahiki he umi a oi ae, ke hele nei i keia wa. He mea hou keia i ko laila poe kamaaina, aole i ikea mamua. Ua hoomakaia keia hana maikai malalo o ke alakai ana o Mr. Hammond, kekahi o na paahana a ka Haku, mai na mokuaina hikina mai. Ua hoopomaikai nui ia ka hana iloko o kona lima. Ma keia pule ae e hoopuka ana makou i ka moolelo a pau o keia ala hou ana o ko Kaleponi ma ka pono.

          KA LUNA MAKAI O KOOLAUPOKO.—I ke kaapuni ana iho nei o ka Hon A. F. Judd i keia mokupuni no ka lawelawe ana i na hana o ka Aha Kaapuni, ua hoopai ia iloko o ia aha, kekahi kanaka o Kaaiawaawa, he kanalima dala no ka hookomo ana i kekahi lio iloko o ka mahina ko ma Kaalaea. Ma ia hope hele o J. Kamai, ka Luna Makai a ia Kaaiawaawa, koi aku la oia i $25 no ke poho, o Ainoa ka mea lio, (poho aha la?) Hoole o Kaaiawaawa, aole dala. Hele hou aku no ua Kamai nei a i ka makuakane o Kaaiwaawa, he elemakule ia a ua nawaliwali i ka mai, o Nahaalu kona inoa. Hooweliweli aku la iaia me ke noi aku i $25. I mai la kela me ka makau, "Aole i lawa ka $25, he $15 wale no i loaa." a haawi aku la oia ia mau wahi dala a pau i mea e oluolu ai ka makai. Ua lawe o Kamai ia mau dala, alaila hele aku la a hoopii ia Kaaiawaawa ke keiki no ke poho. Aole o makou kanalua i ke kapa aku i keia hana he kolohe; aka, he imi loaa ma ka hoopunipuni, a me ka hookaumaha wale aku i ka mea ilihune hala ole. Minamina makou i keia kanaka i kona hoolapuwale iaia iho.

          I ka po o ka Polima iho nei, he haunaele ona rama ma ka hale o Abigaila Maikai, a iloko o ia wa i nahu ai o Keoni Miki opio i ka a-i o kana wahine. Ua kahea ia na makai, a ua hopu ia o K. Miki opio, a ua hookolokolo ia i ka Poaono imua o ka Aha Hoomalu. E na kiure, eia keia hana aloha a oukou, e makaala aku i ka pilikia a ke kanawai e hana nei no ka poe hookuli. He puka hoona ka, ka rumi kiure no ka mea hewa, wahi a ka mea hookahi o na kiure he umi.

          Eia ke waiho nei maluna o ko makou pakaukau ke kino o ka nupepa Islander, a ke mahalo piha nei makou i ka nani lipolipo o kona mau manao. He malihini hou oia imua o ka lehulehu, a ua aneane ka nui o kona kino e like me ko ka kakou milimili nei. He mea hiki ole ia mkou ke hookaulua iho i ka mahalo piha i ka hoomaopopo ana aia kana mau kalakalai ana ma ka olelo Beritania, aka, o ka ikaika o kona leo, no kakou no, a ua lawe oia ia Hawaii i ukana nana e hapai ae, a e hooikaika hoi no kona pono.

          Ma ka poloai ana aku a ka Hon. A. S. Cleghorn a me ke Kama'lii Likelike, ua akoakoa ae na maka hanohano kane a wahine, ma ka laua ahaaina o ka pule i hala, ma Likelike Home, ko laua home ehukai o Ulukou. Ua hiki ae ka Moi a me ka Moiwahine, na Kama'lii Liliulolokulani, Keanolani, Pauahi, na Lii kane J. O. Dominis me C. R. Bishop. Iwaena o ka poe i poloai ia, ua ikea ke Kuhina Amerika, ka Adimarala Almy, Kapena Tupman o ka Puali Kilo Hoku, Kapena Anson o ka Reindeer, ke Kanikela o Amerika Huipuia a me kana lede, a me na 'Lii manuwa. Mamua o ka paina ana ua hoonanea iho ke anaina ma na lealea—koroke, a me ka hula, a me na honehone o ka Bana o ka Pensacola, a me ka kakou Bana no hoi. Ma ka hiohiona o ka poe i hiki ae malaila, ke puana aku nei makou, ua piha lakou i na mahalo no na haku nana ka ahaaina. Kekahi keia o na ahaaina i ikea ka awili like o na ili lua me ka nene ole o kekahi i kekahi.

          Ma keia mokuahi ae mai Kapalakiko, ua manao ia e huli hoi mai ana kekahi Komisina hooikaika kuikahi panailike o kakou oia hoi ka Hon. H. A. P. Carter (Hanale Kaaka.) Ua lohe nui ia, a ua ike lea ia no hoi ka hooikaika o keia makamaka ma ka oihana i haawi ia aku iaia, a no ka hooko ana ia mea, ua haalele iho ia i kana oihana ponoi mahopo nei, a hele aku la e huli pomaikai no kakou a pau. Ke manao nei makou, he mea kupono loa ka haawi ia ana aku o ka hookipa pumehana iaia mai na makaainana aku ke hiki aku i ka la e hoea mai ai, no kona hooikaika pauaho ole ana no ka pomaikai o Hawaii, ka aina hoi ana i aloha ai, a e koho ia i mau komite no ka hooko ana ia mea. Ina no oia e hoi nele mai ana, ke manao nei makou, ua oi aku kona pilihua no ia mea mamua o ka hapanui o kakou, oiai, ua hooikaika oia no ka holomua o kana hana i hoouna ia aku e ko kakou aupuni. O ko kakou hookipa ana mai iaia ma kekahi ano, o ka hoike ana aku ia i ko kakou manao hui no kana mau hooikaika ana, me ka poina ole i kona hoomanawanui.

          Ua lohe mai makou no ka hana hoohaunaele a kekahi kanaka lima hookahi o Kohala, Hawaii, nona ka inoa o Naia. He paahana oia no ka Wiliko o ia wahi malalo o na hooponopono ana a Mr. Williams. Ua hopu ia, a ua hoopai ia keia Naia no ka hewa moekolohe, a oiai oia e lawe ia ana i ka halepaahao, ua hemo, ma ia po iho ua komo kolohe ia mai la ka hale kuai o ka wili-ko, a he mau dala $10.00 mailoko aku o kekahi pahu hao i wawahi ia, ka i lawe ia. Ua komo pu ia ka rumi o ka wiliki, he pu, he pauda, a he mau poka ka i aihue ia. I kekahi la ae ua hele aku la oia i ka hale paahao a haawi pio mai la iaia. Ua hele aku la ke kiai hale paahao e wehe i kekahi rumi no ka hoopaa ana iaia, a iloko o ia manawa, ua hahai aku la ke kolohe mahope, a lalau ae la i ka pu ana i huna ae ai ma ke kua o ka hale, a ki aku la i ke kiei. Elua kani ana o ka pu, aole nae i ku a holo hou aku la a nalowale. He kanaka keia i noho loihi he mau makahiki ma keia wili-ko, a ua mahalo ia oia no kona maluhia, a he mea kahaha loa imua o na kamaaina keia hana ana. Ua makaukau ke kanawai nona, a me he la he mau makahiki kona e hooikaika ai malalo o ka mana maluhia no keia hewa ona.