Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 9, 25 February 1875 — Page 6

"KE KANAKA O KA HEWA."

          ["Ua heluhelu ia keia pepa imua o ka Aha Euanelio o Oahu, a mamuli o ko lakou kauoha keia hoolaha ia'na."]
          Owai la ua kanaka la i olelo ia ma ka palapala elua o Paulo i ko Tesalonika, Mok. 2:3?
          Ma keia olelo a me na pauku e pili mai ka pauku ekolu a hiki i ka pauku umikumamalua e wanana ana o Paulo imua o na hoahanau a e hoike e ana no kekahi mea e hiki mai ana iwaena o na ekalesia ma ia hope mai.
          Eia ke kumu o keia wanana. Ua manao na hoahanau e hiki koke mai ana "ka la o Kristo." Oia hoi, e hoi koke mai ana o Iesu Kristo mai ka lani mai a i ka honua nei e noho ai, a e hookolokolo i ko ke ao nei. Nolaila olelo mai o Paulo ia lakou, aole pela. "Mai pihoihoi oukou me he mea la e hiki koke mai ana ka la o Kristo." Mai puni oukou, no ka mea, e hiki e mai ana no mamua ka haule ana, a e hoike ia ae hoi ua kanaka la o ka hewa. Mamua ka haule ana alaila hoike ia "Ua kanaka la o ka hewa."
          Ma na pauku e pili pu ana me ke kumumanao, ua hai maopopo mai o Paulo i na ano o ke kanaka, o ka hewa a me kana mau hana. Ua kapa ia oia, "ke keiki o ka make—o ka mea kue mai—Hookiekie ae la iaia iho maluna o na mea a pau i kapa ia he Akua, a me ka mea i hoomana ia; me he Haku la oia e noho ana iloko o ka luakini o ke Akua, e hoike ana iaia iho, oia ke Akua. O ka hiki ana mai o ua mea la, mamuli no o ka satana hana ana me ka mana a me na hoailona, a me kela mea kupanaha a me keia mea kupanaha hoopunipuni, a me kela hoowalewale ana keia hoowale ana a pau ma ka hewa, iwaena o ka poe e make ana;" na mea aole i loaa ia lakou ka makemake oiaio, e ola ai. Owai la ka mea iaia, a ia lakou paha e pili pono ai keia mau olelo? "kanaka o ka hewa, keiki o ka make, kue mai, hookiekie ae la iaia iho," a pela aku.
          Aole like pu ka wehewehe o ka poe imi i ke ano o keia mau olelo a Paulo. Ua manao kekahi, ua kapa ia na 'lii "o ke aupuni" o Roma "ua kanaka la o ka hewa." He oiaio no, he mau alii hewa loa kekahi o na 'lii o Roma. Aka aole e pili pono keia mau ano, a me keia mau hana a pau a Paulo i hai mai ai ma ka wanana, i kekahi o na 'lii o Roma. Ua manao kekahi poe o Mahometa ke kaula wahahee o Arabia, oia ua kanaka la o ka hewa. He nui loa na mea i hoakaka ia mai e ka poe imi, a hoike mai i ko lakou manao, oia no, a oia no i ko lakou manao, ua kanaka la o ka hewa a Paulo i wanana ai e hiki mai ana. Aole hiki ke kii aku a hookomo iloko o keia palapala na hoakaka ana a pau o keia manawa.
          Aka pehea la e maopopo ai ka oiaio? Owai la ka mea a Paulo i wanana ai ma keia mau olelo? He 1800 mau makahiki i hala mai ka wa i kakau ai o Paulo i keia mau pauku a hiki ia nei. Ina huli kakou i keia mau makahiki 1800 a loaa kekahi kanaka, a mau kanaka paha, ua like ke ano, a ua like ka hana me ka Paulo i hoike mai ai "ua kanaka la o ka hewa," oia ka mea e maopopo ai ua loaa ke kanaka o ka hewa. E huli kakou.
          EIA KA MUA.—Ua olelo mai o Paulo ma ka palapala elua o Tesalonika mok. 2:3. "E hiki e mai ana mamua ka haule ana." Heaha keia haule ana? Oia ka haalele ana o kanaka i ua mea oiaio nei o ka euanelio i hoike ia mai e Kristo a me na lunaolelo, a o na mea i haalele i keia mau oiaio nui ua haule lakou iloko o ka pouli a me ka hewa. Ua wanana na lunaolelo no keia haule ana a no ka haalele ana i ka oiaio. 1 Tim. 4:1. "Ke olelo paka mai nei ka uhane, a i na manawa mahope, e haalele kekahi poe i ka manaoio, oia hoi na oiaio o ka euanelio, e malama ana i na uhane, (na kumu) hoopunipuni." II. Pet. 3:3. "E ike mua oukou i kela; i na la mahope e hiki mai ana no ka poe hoowahawaha hilahila ole, a e hele ana mamuli o ko lakou kuko iho." I Ioane 2: 18. "Hiki ana mai o Ani Kristo." Oia hoi ka mea kue ia Kristo a me kona pono. Aole anei e kupono keia mau olelo i ka Pope a i na Pope a me na hana o ka aoao Pope? No ka mea maloko o ka ekalesia lakou mamua, a ua haule. Ua haalele i na oiaio nui a Iesu a me na lunaolelo i ao mai ai. Ua hoomaka ia ka haalele ana i ka wa a na lunaolelo i kakau ai i ka lakou mau palapala, aole nae i ikea koke mai ia manawa ke kanaka o ka hewa, he mea alalai, e keakea aku ana, a lawe ia aku ka mea keakea. Alaila, e hoike ia mai ua hewa la. E nana II Tes. 2: 6—8. Ina keneturia mua mahope mai o na lunaolelo ua haalele liilii kekahi poe kahunapule a me kekahi hapa o ka ekalesia i na oiaio nui o ka euanelio, ua haule mai ka oiaio aku. A ua ulu ka aoao Pope mailoko ae o ka haalele ana i ka pono oiaio o ke Akua.
          2 E nana pokole kakou i ke ano o "ua kanaka la o ka hewa." Ua olelo mai o Paulo nona, he kue mai, hookiekie iaia iho me he Akua la e noho ana iloko o ka luakini o ke Akua. Aole anei kupono keia mau ano a me keia mau hana i na Pope i noho ma Roma? Ua kue loa lakou i ka euanelio. Ua hoomaau ka aoao Pope i na haipule, i na mea kupaa i na oiaio a Iesu a me na lunaolelo i ao mai ai. Ua hookahe lakou i ke koko o na haipule he nui wale ma Enelani a ma Farani a me na aupuni e ae o Europa. Ua hookiekie ae la na Pope ia lakou iho maluna o na 'lii, maluna o na Moi a maluna o na Emepera. Ua hookauwa i na 'lii, ua kipaku i na 'lii mai ko lakou noho 'lii ana. Ma ia mau hana ua lawe wale na Pope i ko ke Akua wahi. Ua olelo kekahi o lakou aia i ka Pope ka hoonoho i na 'lii a na ka Pope e hoopau i na'lii.
          3 Ua hana na Pope i na hana e ulu nui ai ka hewa. Ua kapae lakou i na kanawai o ke Akua. Ua papa lakou i ka mare a na kahuna Pope. Aka, ua olelo mai ke Akua, "E mahalo ia ka mare no na mea a pau," Heb. 13:4. Ua kukulu lakou i na hale moneka a me na kula nunera. Nui loa na wahine Pope i kapa ia he virigini. Ua papa na Pope i ka olelo a ke Akua, aole e hoolaha ia, aole e heluhelu ia. Ua puhi ia i ke ahi na Baibala a me na Kauoha Hou he nui wale. No keia mau hana a na Pope ua ulu nui loa ka hewa, ka pouli, ka hoomana kii, a me na hana e ae iwaena o na kanaka a me na lahuikanaka. Ua pili pono na olelo a Paulo i na Pope, "kanaka o ka hewa—keiki o ka make." No ka mea, ua hooulu nui lakou i na hewa, a ua alakai lakou i na kanaka he nui wale i ka make.
          "E noho ana iloko o ka luakini o ke Akua"—Oia kekahi olelo a Paulo no "ua kanaka la o ka hewa." Heaha ke ano o ia olelo? Ma na palapala ana ua kapa aku o Paulo o ka ekalesia ka luakini o ke Akua. I Kor. 3: 16, 17. "O oukou ka luakini o ke Akua—Ua loaa hoi ka luakini o ke Akua, oia hoi oukou." Pela no hoi ma Korineto elua mok. 6:16. "O oukou ka luakini o ke Akua ola." Pela no hoi ma Eposo 2:21, "Lilo ae la ia (ka ekalesia) i luakini laa no ka Haku." O ka Pope ke poo o ka ekalesia Roma, ua noho oia iloko o ka luakini (ka ekalesia) o ke Akua, e hoike ana iaia iho oia ke Akua. Ua lawe wale ka Pope i ko ke Akua wahi. Ma kana olelo nona iho, ua hala ole, ua hala ole kana olelo, kana mau hana, kana mau olele hooholo, ua hala ole. Nana a me kona poe kahuna e kala i ka hewa o ka poe lawehala. Nana no e haawi i na kanawai no ka ekalesia. Ua lawe wale ka Pope i na inoa o ke Akua. Ua ae no oia i ka poe e hookokoke aku iaia e olelo penei: "Ko makou haku, ko makou akua ka Pope, ke alii o na 'lii ka haku o na haku." "He akua hou ma ka honua nei, ua like pu ko ka Pope alii ana me ko ke Akua alii ana. Ua oi aku ka mana o ka Pope mamua o na mea a pau i hana ia, a ua pili i na mea ma ka lani a ma ka honua a ma ka po. Ua hana ka Pope e like me kona makemake iho. Ua hana i na mea i papa ia ma ke kanawai, a ua oi aku ia mamua o ke Akua."
          Oia kekahi ano o "ua kanaka la o ka hewa," ma II Tes. 2:9. "O ka hiki ana mai o ua mea la, mamuli no ia o ka satana hana ana, me ka mana a me na hoailona, a me kela mea kupaianaha a me keia mea kupaianaha hoopunipuni, a me kela hoowalewale ana a me keia hoowalewale ana a pau ma ka hewa." Ma keia mau olelo a Paulo, ua hoike maopopo ia ke ano o ka aoao Pope. O na mea ike i ka moolelo o ka hoomana Pope no na makahiki he nui i hala, aole lakou kanalua iki, ua kupono keia mau olelo a Paulo i ka aoao Pope. Malalo o ka satana alakai ana, nana no e kokua ikaika i kela aoao, "Me ka mana." He oiaio no, he aoao ikaika loa ka aoao Pope. Ua makau na lahuikanaka o ka honua nei i kela aoao. Ua hooulu na lahuikanaka a me na 'lii maluna o ko lakou noho 'lii, i ka huhu o ka Pope. "Kela mea kupaianaha a me keia mea kupaianaha." Ua kaulana loa ka aoao Pope no ka hana i na mea kupaianaha hoopunipuni. Ke hoike mai nei na Pope i ke koko o kekahi kanaka haipule i pepehi ia i ke keneturia eha. Elua mau omole i hoopiha ia i kona koko i kona wa i make ai a me ia koko ua hana na kahuna Pope i na hana mana hoopunipuni. Ua hoike ia ma Roma ka lole a Iesu a me kahi mau mea no Iesu a me na lunaolelo. Ke hoolilo nei na kahuna Pope i ka barena a me ka waina i io maoli a i koko maoli. He mau hana kupaianaha hoopunipuni keia, e pili mau ana i ka hoomana Pope.
          I ka nana aku ua kupono a ua pili keia mau ano, a me keia mau hana a Paulo i hoike ai no "ke kanaka o ka hewa" i na Pope, a me na kahuna Pope, a me ka hoomana Pope mai ke keneturia ehiku a hiki loa mai i keia keneturia umikumamaiwa e noho nei kakou. Aole kanaka e ae, aole he lalani kanaka, aole he hoomana e ae iloko o keia mau makahiki he tausani a keu aku i pili pono ai keia mau olelo a Paulo e like me ka pili i na Pope.
          E ninau mai paha kekahi, o ke ano hookahi no anei ia o ka aoao Pope i keia wa e noho nei kakou? oia ano hookahi no. Ua like pu me mamua loa. Mamua iki ae nei ua hoolaha ia mai Roma mai, ua hala ole ka Pope. Ua like kona ano me ko ke Akua ma ia mea. Ke hookiekie nei ka Pope iaia iho. Ke hakaka nei oia me na 'lii o kekahi mau aupuni o Europa. No keaha? No ka mea ua hoole na 'lii i kona mana a me kona hooponopono ana i ko lakou aupuni a me na kanawai o ko lakou aupuni. Mamua iho nei, ua hoao kekahi kauwa o ka Pope e kipu ia Bisimaka ke kuhina nui kaulana loa o Perusia, a i ka hookolokolo ana i ua kanaka kipu la, ua hai mai oia, "No ko Bisimaka kue i ka aoao Pope a me na kahuna Pope, ua manao oia e kipu a make ua kuhina nui la." A pela no hoi ma Italia. Ua lohe pinepine kakou no ka paio o ka Pope me ke 'lii o ke aupuni o Italia. No ka mea, ua hoole o Vitoa Emanuela ke alii, i ko ka Pope mana maluna o kona aupuni. A i keia manawa he nui loa ka manao a me ka olelo iwaena o kekahi hapa nui o na kanaka ma Enelani, ke aupuni o ka mea kaulana o Vitoria, no ka hana o ka aoao Pope ma kela aupuni. Ua hoopuka mai kekahi kuhina kaulana loa o Mr. Gladstone he palapala. Ma kela palapala ua wehewehe nuiia no na olelo hooholo o ka Pope. Ua kue ka kela mau olelo hooholo i ka pono o na aupuni a i ka maluhia o na lahuikanaka. He mau olelo e makau ai na 'lii, ina e malama ia kela mau olelo e na makaainana. He mau olelo hoala kipi a me ka haunaele iwaena o kanaka. Ua hai maopopo mai o Mr. Gladstone ma keia palapala, ua like ke ano o ka aoao Pope i keia manawa me kona ano i na keneturia mamua loa aku. Ua i mai oia, ina lilo kekahi kanaka mamuli o ka Pope, aole no e hiki i ua kanaka la e noho hoolohe me ke kipi ole i ke alii o ke aupuni. Ua pai ia kea palapala e Mr. Gladstone a he nui na tausani oia palapala i hoolaha ia ma Enelani a ma na aina e no hoi. E lilo ana keia i kumu e makaala nui ai na 'lii a me na lahui, a pela i na hana hookiekie wale a ka Pope.
          E hai aku au ia oukou, e ka poe e heluhelu ana i keia palapaia, i kekahi mau mea i hana ia ma Mesiko i keia makahiki i kaa hope ae nei. He hana keia e maopopo ai he ano like ko ka aoao Pope i keia wa me kona ano i na keneturia mamua loa aku. He lahuikanaka mamuli o ka aoao Pope ko Mesiko. Ekolu mau makahiki i hala ae nei ua hoouna ka Papa Misionari Amerika elua misionari e hele e hoolaha i ka euanelio iwaena o ia lahui. No ke kula kahunapule ma Kapalakiko laua. Ua hele laua, a hoomaka i ka laua hana ma kekahi mau kulanakauhale ma Mesiko. Ua haiolelo laua i na la Sabati, ua ao aku la no hoi. Ua hoolaha na Baibala, na Kauoha Hou a me na buke e ae. Ua hoopuka laua he nupepa. Ua holomua ka laua hana. Ua hele mai kekahi poe i na kula a i na halawai. Ua haalele kekahi mau kane a me na wahine i ka hoomana Pope, a ua huli mai ma ka olelo a Iesu a hoomana i ke Akua. No ka holo pono o ka hana a na misionari, ua ala huhu mai na kahuna Pope. Ua huhu loa lakou no ka makemake o na kamaaina i na halawai, na kula a me na palapala a na misionari. I ka la 2 o Maraki o ka makahiki i hala ae nei, ua hele mai i ka hale o ka misionari he poe powa 200 paha ka nui, e uwa ana, penei ka lakou olelo—"E ola na kahuna Pope, e make ka hoolepope." Ua wahi lakou a naha ka pani puka a komo aku iloko o ka hale o ka misionari. Ua wawahi a aihue i na mea a pau o loko o ka hale. Ua pepehi lakou ia Mr. Stephens (Kiwini) ka misionari a make loa. Ua wehe ae a lawe ia aku la ka lole a pau e paa ana i kona kino. Ua lawe ia aku ka waiwai a pau o kona hale. Ua lawe ia kana mau buke a puhi i ke ahi, a me kana Baibala e paa ana ma kona lima i ka wa i pepehi ia a ua puhi ia keia Baibala i ke ahi. A pau keia mau hana mainoino, ua hele kekahi o kela poe powa iloko o ka halepule Pope a hookani lealea i na bele. Ua manao lakou e pepehi i ka lua o na misionari, oia o Mr. Watkins ma ia manawa hookahi no, ua hoonoho ia ke kanaka nana e pepehi a make loa, a ua hele ua kanaka la i ka hale o Mr. Watkins e hoomake iaia. Aka, ua holo aku oia mai ka hale aku a pakele kona ola. Ua pepehi no hoi na kanaka Pope i kekahi haumana a na misionari a make loa ma ke alanui. Ua pepehi me ke kuhihewa i kekahi kanaka. Ua kuhi lakou oia ka mea hooponopono i ka nupepo o na misionari. Ua oki ia i ka pahi a kokoke make kekahi kanaka opiopio he haumana ia na na misionari. Ua hoouna ia i kekahi haumana he mea ai, he ono ua kawili pu ia me ka mea awaawa e make ai ke ai ia. Aka, no kona makaala loa a no kona manao ua hana kolohe ia keia mea ono, aole ia i ai a make, ua pakele kona ola.
          Ua olelo ia eia ke kumu o keia mau hana, o na kahuna Pope no ke kumu. I ka la hookahi mamua ae o ka make ana o Mr. Kiwini ka misionari ua haawi ke kahuna Pope ma ia kulanakauhale he haiao e hoala ana i ka manao ino, ka manao huhu iloko o na naau o kona anaina kanaka i akoakoa mai e lohe i kana mau olelo, penei kekahi olelo a ua kahuna la: "O ka laau i hoohua mai i ka hua ino, he pono e oki ia a hiki ilalo i ka mole. A na oukou e noonoo a e hoomaopopo i keia olelo e like me ko oukou makemake iho." He olelo nane ea—Aka i ka nana aku ia olelo a me na hana e hahai koke ana mamuli o kela mau olelo ua hoomaopopo ke anaina, ua kapa aku ke kahuna Pope, o na misionari ka laau ino, ina manao oukou e pepehi ia a make loa pono. Ua hopu ia a paa kekahi o kela poe nana i pepehi ia Mr. Kivini, a ua paa no hoi ke kahuna Pope nana kela haiao.
          He oiaio no aole hana pela ka aoao Pope ma na aupuni a pau. No keaha? No ka mea, aole hiki. Ua malamalama loa kekahi aupuni. Ua hoolaha ia ka euanelio. Aia ma na aina pouli, iwaena o na lahui hoomana Pope i hana ia ai na hana e like me keia mau hana ma Mesiko. Aka o ke ano o ka Pope, ua like pu no i na kau a pau a ma na wahi a pau loa. "Ua kanaka hewa la" no ia.