Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 9, 25 February 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII

          MA KA Poaono, la 20 o Feberuari, ua hoike ae ko kakou Moi, i Kana Olelo Alii e pili ana i Kana Huakai ma na Mokuaina Hui o Amerika, a ua hoolohe aku no hoi makou mai ka mua a ka hope, me ka hoolono pono aku i ka puana ana mai o na huaolelo mai Kona waha mai, a ua piha makou i ka mahalo no Kana mau olelo. Ua hahai aku la makou i Kana Huakai, ma Kana olelo ana, a hiki i keia mau pauku, eia iho.
          "Ma Ko'u hoomaopopo ana i ke kumu waiwai nui o ia Aupuni, ua puka mai no ia mai ka noho'na palaualelo ole o Kona Lahui Kanaka. E hana ana ma ka po a me ke ao. O ka mahiai, a me na mea hana lima, oia na kumu waiwai o na Aupuni nui i ike ia mai kinohi mai o ka noho Aupuni ana o na Aupuni e a i keia wa. Ma keia mau kumu nui kakou e hooikaika ai, i hiki ai ia Kakou ke ume mai i na oihana kalepa o na aina e a komo i ko Kakou mau awa, a mai ko Kakou mau awa aku nei na waiwai o ko Kakou Aupuni.
          "Ke nana ae Kakou i hope, a hoomanao ae ma ka ike ana i na hoopalaleha ana i ka ikaika o ke kino me na lima, e hoomaopopo ana no Kakou, oia no kekahi o na kumu nanae lumai nei i ko Kakou lahui. O ka palaualelo oia no ke kumu nana e wehe ae i ka ipuka e haule ai ke kino o ke kanaka iloko o na paulehia lua ana, a e hoomimino ai hoi i ke ola o ka lahui holookoa. A ke alawa ae Kakou i hope, he kowa loihi, he mawae nui a akea, mawaena o ko Kakou kulana i ko ke au o Kamehameha I., o ka poe i pau aku nei a hiki mai i keia au."
          A pau Kana heluhelu ana, huli hou aku la ko makou manao i keia mau pauku elua, a hoomaopopo iho, oiai, ua pa mai la ko makou manao i ka pololei o Kana ike a hoomakaualii ana iloko o ka nui o na mea hou Ana i ike ai ma ia aina, a me ka nani o Kana mau olelo wehewehe a hoopili ma ka pauku elua no Kana mea i hoomaopopo ai, ua makaala no Oia i ke ano nui o Kana mau mea i ike ai. He mau olelo waiwai loa keia a ka puuwai Hawaii e lawe aku ai a hiipoi. Aia no hoi ma keia mau huaolelo, "ke kumu waiwai nui o ia aupuni ua puka mai no ia ma ka noho palaualelo ole o Kona Lahui," he mau olelo paipai ia ia kakou e hooikaika aole e palaualelo, oiai, ua ike no hoi ke 'Lii ka Moi, o ka palaualelo kekahi kumu nui e alai ana i ka holomua a me ka pii hou ana ae o keia lahui, "a e hoomimino ai i ke ola o ka lahui holookoa."
          Ke hoomaopopo iho kakou he oiaio he mai nui keia iwaena o keia lahui i keia manawa, o ka palaualelo, a na keia palaualelo i wehe aku i ka ipuka e komo mai ai na hana a pau e kaomi ai i ka pono. Na keia kumu hookahi i kono ae i ke kanaka e imi i kahi e pono ai a e hala ai ka la me ka lawelawe ole o ka lima a me ke kahe ole o ka hou i ka hana e loaa ai ke ola kupono no ke kino; na keia kina no hoi, i kono aku iaia e pili wale aku me na makamaka i loaa mai kahi o, me ka hoohiki a hoopilikia aku i ka pono o ka mea hooikaika,—he nui keia poe e noho nei iloko o keia kulanakauhale, a ma na apana e aku o keia pae aina, o ka oi loa nae ma keia ano oia no hoi ka poe opio e ulu ae nei a ua kanaka makua hoi i keia wa,—wahi no hoi a ke 'Lii, "he kowa loihi, he mawae nui a akea, mawaena o ko kakou kulana i ko ka poe e noho'na i ke au o Kamehameha I.," a he oiaio no hoi ia, no ka mea o ke ano o na kanaka o ia manawa he poe mikiala ma na hana a pau e pomaikai ai ke ola o ke kino,—aole o ka palaualelo.
          Nolaila e na makamaka heluhelu o keia nupepa, a ia oukou aku hoi i ka lehulehu, e hui like kakou a e ko ma ke au o ka pono a me na hana e loaa ai ia kakou na pomaikai e hoopio ai i na ino a pau e loohia ana ia kakou ma ka hoopalaualelo ana, a e hoike aku kakou ia kakou iho i ko kakou mau makamaka he hiki no i keia lahui ke hookanaka, a ke hoohalike aku ma ka mikiala ana ma na hana a pau e lilo ai ka inoa palaualelo i mea ole. Mai kaukai wale kakou e loaa ana ka pomaikai i ka leina hookahi, aole, he alaloa he nui na anuu, aia no ka loaa o ke poo o ia ala ma ka hoomaka ana aku ma ke anuu ilalo loa, a ma ka hoomau a hoomanawanui e hiki ai.

Kumumanao.
NA REV. S. WAIWAIOLE.

          Heaha na ipu i hoomakaukauia no ka luku, i hoike ia ma Roma 9:22. Eia ka heluhelu ana nona mai ka ninau?
          Heaha hoi, ina e manao ana ke Akua, e hoomaopopo i kona mana, ua hoomanawanui mai ia me ke ahonui loa i na ipu i huhu ia, i hoomakaukauia no ka luku. Ua loaa mai ka ninau no ka welau hope o ka pauku, "Heaha na ipu i hoomakaukauia no ka luku." E hoike aku no au. O ka poe hana hewa a pau, o lakou no na ipu i hoomakaukauia no ka luku ana.
          Penei ka mea i ike ia ma Io ba 21: 20, 30, E ike no kona maka i kona popilikia, e inu no ia i ka huhu o ka mea mana. (30) No ka mea, ua waiho ia ka poe hewa no ka la popilikia, a e lawe ia mai lakou no ka la e inainaia ai.
          Halelu 119:115, E hele aku oukou e ka poe hana hewa, mai o'u aku nei. Halelu 39:19, E pepehi io mai no oe i ka poe hewa, e ke Akua; e na kanaka koko, e hele aku oukou mai o'u aku nei. Hal. 6:8, E hele aku mai o'u aku nei e ka poe hana ino a pau.
          Eia ka Solomona i olelo ai, "Hana iho la o Iehova i na mea a pau, nona iho; i ka mea hewa hoi kekahi no ka la e poino ai. Sol. 16:4.
          Eia ka Ieho va kauoha ia Ieremia, nana e wanana aku, "No ka mea, ke olelo mai nei o Iehova ke Akua o ka Iseraela ia'u penei; e lawe oe i ke kiaha waina o keia ukiuki ma kuu lima, a e hoohainu aku ia i na lahuikanaka a pau a'u e hoouna aku ai ia oe i o lakou la. Ielem. 25:15.
          A penei hoi ma ka Mokuna 18: 4, 6, 7 a me 10, A o ka ipu ana i hana'i no ka lepo, ino iho la no ia iloko o ka lima o ka potera, alaila, hana hou iho la oia i ipu e, e like me ka makemake o ka potera e hana. (6) E ko ka hale o ka Iseraela, aole anei e hiki ia'u ke hana e like me keia potera, wahi a Iehova. Aia hoi, e like me ka lepo iloko o ka lima o ka potera, pela no oukou iloko o ko'u lima e ko ka hale o ka Iseraela. (7) I ka wa a'u e olelo ai no kekahi lahuikanaka a no kekahi aupuni, e uhuki, e wawahi, a e luku iho. (10) Ina e haNa hewa ia imua o ko'u alo, a e hoolohe ole i ko'u leo, alaila e mihi no au i ka maikai a'u i olelo ai e hoopomaikai aku ia lakou.
          Eia hoi ka Paulo i olelo ai i ko Korineto, "Ua makaukau hoi makou e hoopai aku i ka hookuli a pau." 2 Kor. 10:16.
          A penei hoi ka Petero hoike ana mai, "Ua hiki no i ka Haku ke hoopakele ae i ka poe haipule mai ka hoowalewale ae, a e hoana e hoi i ka poe hewa no ka la hookolokolo i hoopaiia mai lakou." 2 Pet. 2:9.
          Eia ka Iesu i hoike akaka lea mai ai ma ke kauoha hou, "E ka poe i ahewa ia e haele oukou pela mai o'u aku nei iloko o ke ahi mau loa, i hoomakaukauia no ka Diabolo a me kona poe anela." Mat. 25:41.
          Ma taio 7:23, "Aole au i ike ia oukou, e haele oukou pela mai o'u aku nei e ka poe hana ino a pau." Pela no ma Luk. 13:27.
          Ma ka ike maopopo ana i na pauku i kuhikuhi ia ua maopopo lea, o ka poe hana hewa a pau he mau ipu lakou i hoomakaukauia no ka luku mau loa ia. A o ko lakou hopena, aia pu me ke Diabolo a me kona poe anela.
          Eia ka mea hoike hou aku, o ka manawa e luku ia'i keia mau ipu. O ka manawa no a ke Akua, i manao paa mai ai e luku, oia iho la no ka wa no ka luku ana, e like me ka mea i palapala ia. A no ka la e ola'i, a no ka la e make ai.
          O ka la hookolokolo o ke Keikihipa a ke Akua, oia kona la e ulupa mai ai i na ipu mimino a pau ana i makemake ole ai. Nolaila, e noho me ka makaala mau a hiki i ka hopena.
          Kaena hewa e Paulina, aole i oo ka puniu.
          Ma ka nupepa Kuokoa o ka la 13 o keia mahina, ua ike ia kou mau manao i kukulu ia ma ke kahua o ka ole, a he ole loa no. Nolaila, aole he kulana naauao iki iloko ou a me na hoa kiure, no ka hihia e pili ana i ke 'lii kue ia Apigaila, oiai aole he mau kumu pale i ikeia maloko o kou kukulu manao, e kulai ana i na kumu hewa e pili paa ana maluna o ka mea i hoopiiia. Eia wale iho no ka oukou i hilinai ai, oia keia, no ka hana ole ana o Apigaila i ka waiona, ma ia kumu i hookuu ia'i ka mea i hoopiiia. Ea! lalau loa oukou, o ka hewa ka i ike maopopo loa ia, aole iho la ka ia he hewa, ea, mai hoohilahila ia oukou maloko o ka nupepa, e hoomaikeike ai i na wahi kukulu manao ano ole.
          Eia na kumu hewa maopopo loa, ua hai pololei o Keoki ka hoike o ka aoao o ke 'lii, na Apigaila no i kauoha iaia e hana i ka waiona, he hewa ia nona; eia ka lua, kona haawi ana i ka waiona i kanaka; a eia ke kolu, ua hele kino oia a hoike maopopo loa kona ae ana'ku imua o ka Aha Hoomalu. Aole anei keia o ka hewa io a moakaka lea imua ou a me na hoa kiure nana i hookahuli i ka pono, a hooholo iho la maluna o ke kahua o ka nele, a me ka palulu ana ae a pale i ka mana o ke kanawai i mea ole.
          Eia na kumu hoohalike e pili paa ai ka hewa maopopo loa. Kauoha o A ia K e inu i ka laau make iloko o kekahi omole, me ka ike no nae o A he laau make ia, i ka inu ana a mahope make o K, eia ka ninau, owai ka i hewa? o ka mea anei nana i kauoha, a o ka mea paha i inu? Eia ka haina, o ka mea nana i kauoha. Eia ka lua, na K i hoopiha i ka pu i ka pauda a me ka poka, ua manao ia i mea ki puaa, eia nae kii o A i ka pu a ki i ke kanaka a make, eia ka ninau, owai o laua ka i hewa, o ka mea anei nana i hoopiha i ka pu, a o ka mea paha nana i ki i ke kanaka a make? Eia ka haina, o ka mea nana i ki, oia o A. Aia la, ua pili paa ka hewa maluna o ka mea i hoopiiia, nolaila, ua mahalo piha au i ka Lunakanawai Hoomalu, a me ka Lunakanawai Kiekie Kokua Alua i ke kapae ana i ka olelo hooholo olalau a ua poe kiure nei, a me he la, aia oukou a pau iloko o ka hihio moeuhane i waiho mai ai i ka olelo hooholo iluna o ke akea i mea henehene ia.
          E Paulino, ma ko kukulu manao mua, eia na wahi olelo ano ole au, penei:
          "I hewa no i ka lele mua,
          Eia ko eha ia nei,
          A puka aku hoi loha oe."
          Eia ka ninau, mahea iho la e eha ai, a e loha ai? ole wale. Ea, no ka piha hapa o kou noonoo, ike ole ai oe i kau mea e kamailio nei, ua like pu no oukou me kekahi pahu barela i piha hapa i ka wai, kii aku kekahi a ke poo o ka pahu, hooluliluli ae, nakeke wale no ka wai, no ka piha hapa, ina e piha pono, aole e nakeke, pela no oe e Paulina, kakani wale no kou waha a wikiwiki e hoolaha koke ma ka nupepa, nolaila, e noho malie oe e hoohaahaa i kou wahi naauao iki, i pii ae i ke kulana hohonu o ka naauao, e nana ae i ka poe naauao i hele a piha, he poe noho malie lakou. Ua oki au, me ke aloha i ka nupepa Ka Lahui Hawaii.  I. WILIAMA.
Manamana, Feb. —, 1875.

          Ke hooko aku nei makou i ka mea i oleloia ma ka pepa o kela pule, a eia mai ka "Pepa Panai no ka LAHUI HAWAII," ma ke ano he makana manawalea i ko makou poe makamaka.

          Mai ia H. Kahanu mai, o Kalihi, i lohe ai makou no ka hele ana o kekahi mau mea elua, he kane me ka wahine, mai Honolulu aku a i Koolau, a i ka hiki ana aku i Kahaluu i ka Poakahi iho nei, haule aku la ka wahine mai luna aku o kona lio a make loa; aole i hai ia mai ka inoa.
          Ke waiho aku nei makou i na kolamu aho loa eha me na huaolelo hakukole hoino a H. N. Kahulu na ko makou mea kakau e hukihuki mai. Ua oi pakela'ku la kona pakika ma na "kiko" a pela'ku, a ina paha he hulu ko makou ina la paha me keia ua olohelohe i na mokuna me na pauku Kanawai a ua makamaka nei.

          Ua hoike ia mai ia makou ka oiaio o na mea e pili ana i ke Kanikela Hawaii ma Kapalakiko, a ua hoomaopopo makou no ka pololei o kana mau hana, a ke noi aku nei makou e hoihoi hou ia mai na mea i hoopuka ia nona ma ka pepa o kela pule. Ua loaa mai ia mau mea mai kekahi Hawaii i hoi mai nei mai ia wahi mai, a ua pai ia e makou mamuli o kana mau olelo hooiaio.

          He ekolu poe hui puhi leo mele o keia mau po. O ka poe puhi ohe o ka manuwa Adimarala, he "lana malie" ko lakou, na keiki Hawaii hoi o ka Bana, he "lipolipo" hoi ko lakou, a o na iwa hoi o ke ano ahiahi o "Makika" ma, he "hooniponipo" maoli hoi ka lakou; nana'ku oe, nanea ka hoonuu ana i na momona o ka "LAHUI HAWAII" i keia mau po, wahi a Bone, ko makou wiliki.

          Ma ka la a ko kakou Moi i ku mai ai, no ka uluaoa loa o na kanaka ua hina iho la kekahi wahi keiki iwaena o ka huakai, a e ole kekahi wahine i holo aku a moe iho la maluna o kahi opio, ina ua pepe liilii. E malama e na makua i ka oukou mau keiki aole o ka hookuukuu wale. Ua hoike aku no makou i kekahi kumumanao e pili ana i keia mea, no ka hoohemahema o na makua i ka lakou mau keiki.

          Ma ka po Sabati iho nei, i ka pau ana ae o ka halawai ma Kawaiahao, a hoi ka lehulehu, ua auwana aku kekahi mau opio Hawaii a hoohaunaele aku la i ka maluhia o ke kula hanai, aka ua kipaku ia mai lakou e ko makou makamaka maikai o ka moku Hoku Ao. E na opio, mai hoomahui i na hana kolohe o pilikia auanei na kino, eia no makou ke ao hou aku nei, me ke kahea nui aku i na lima o ke Aupuni e makaala, oiai aole i akaka ka manawa o ka enemi e hiki mai ai. E ala e na makai.

HUNAHUNA O NA AINA E.

          Ua hapai ia ka noonoo ana i ke kuikahi panailike mawaena o Kana da me Amerika Huipuia e ka aha Senate ma Wasinetona, a ua hoole loa ia.
          Ua pau ka mokuahi Iapana i ke ahi ma ka moana, a he 400 a oi na ohua pake i pau i ke poholo ma ka moana.
          Ua loaa'ku i ka Moiwahine Vitoria o Beritania Nui he palapala mai ka Moi hou o Sepania, o Alfonso, e hai aku ana i kona lilo ana i Moi no ia aupuni, a me ka lawe ana i ke kulana noho'na aupuni maluna o ke kahua kumukanawai.
          Ua make o T'Oung-Chi, ka Emepera o Kina. Ua kau oia maluna o ka noho Emepera i ka M. H. 1861, i ka 5 o kona mau makahiki, a make iloko o ka 19. O kona hope ma ke ano kuleana i ka noho Emepera, he wahi keiki he 5 no makahiki. Ua kaawe ka wahine no ka pilihua i ke kaumaha no ka make o kana kane.
          Ma Parisa la 1 o Feb. ua waiho ia mai kekahi bila imua o ka hale ahaolelo e hoole ana i ka mana o ka Peresidena o ke aupuni e noho alihikaua nui maluna o na puali koa kaua. Ua ku mai la ke Kuhina Kalaiaina a hai mai la, ua kauoha ia mai oia e hai aku, ua paa ka manao o ke alihikaua Makamehona e haalele i ka noho Peresidena ina oia e papa ia'na mai ka unuhi ana'e i kana pahikaua no ke kokua ana i kona aupuni. Ua kapae loa ia ua bila nei.