Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 8, 18 February 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, FEBERUARI 18, 1875.

          UA olioli makou i ka hai ana'ku i na makaainana no ka maikai o ke ola o ka MOI; ua ane puipui kona kino me ka mohala maikai o na helehelena; a ua mahalo nui Oia no ka oluolu o Kana huakai makaikai. E haiolelo akea ana Oia ma ka Luakini o Kawaiahao, ke hiki aku i ka Poaono o keia hebedoma, i ka hora 12 awakea, imua o na makaainana.

          ILOKO o keia mau makahiki pokole hala hope ae nei, ua pae pinepine mai ka lono ia makou no kekahi o na kumu hoopoino ola lahui, oia hoi ka ulu ana iwaena o keia lahui o ke puhi opiuma. O keia mea o ke puhi opiuma, ua kue mau ia no ia mai na awai o na luakini, a ua kue ia no hoi e ka leo o na nupepa, me ka wehewehe nui ia o na poino e ulu mai ana ma ka wehe ia ana aku o kahi e komo mai ai keia mea inoino, oia hoi ma ka ae ia e kuai ia iwaena o kekahi o na lahui e i noho mai iwaena o kakou, aka, aole i paa mai ka ino, a aole no hoi i pani ia aku ka ipuka e waiho hamama ana a hiki wale mai i ke kau ahaolelo i hala iho nei. Iloko oia kau, ua hooholo ia he kanawai e hoopau ana i ke kuaiia ana o ka opiuma, koe aku ka laikini a na kauka lapaau, oiai he laau lapaau no ka opiuma ke lilo i ka mea i ike i ke kupono, ka mana o ka haawi ana. No keia hana a na Lunamakaainana—he mahalo piha ka makou e puana aku nei, no ka mea, o ka hahau ana aku i ke kumu o kekahi o na ino e hoopoino ana i ke ola o keia lahui, he mea ia e hoopomaikai mai ai ia kakou a e hoomau ai i ke ola o ka lahui; a e manaolana ai hoi e ulu ana no keia lahui. Aka hoi, aole wale o keia ke kumu e pau ai ka ino i kumu me kekahi poe he lehulehu e pu-a liilii mai nei, e lokahi ka poe a pau i ike i keia hewa e hoopuka ae i ke akea, a e hoike aku imua o ka poe nana ka hana ma ke kanawai, e hoopio i na ino a pau iwaena o kakou. E ku kela mea keia mea a hookanaka; e kapae i na manao hoopili wale ma ke ano he makamaka, no ka mea, he manao aloha ole ia i ka makamaka, ia oe hoi e ka hoa, a i ka pono o ka lehulehu holookoa. E aho ke oki ana o ke kanaka i ka lala i ino i pakele ai ke kino, mamua o kona paumaele ana ia ino; a pela hoi i ke kanaka, ua aloha ia i ka lahui ke hoike oia i ka hewa o kekahi lala hookahi i mea e pakele ai ka lahui holookoa.

          MA KA kakou pepa o ka pule i kaalo aku la, ua kamailio pokole aku makou me na huaolelo oiaio a kuoo no hoi, ma na mea e pili ana i ka noho'na palaualelo o kekahi poe mawaena o keia lahuikanaka, me ko makou poloai aku e "pelu i na kuli a e ulaa ae i na papalina o ka aina;" a ma keia pepa hoi, ke makemake nei makou e kamailio no ka poe i komohia e na aa-koko makemake hana, a he lehulehu wale o lakou.
          Ua makemake nui ia ke komo ana o na kanaka opio ma na oihana o kela a me keia ano, aole o na makua wale kai ake nui e loaa keia pomaikai i ka lakou mau pulapula, aka, o ke aupuni kekahi i paulehia iloko o ia haawina, no ka mea, o ka pomaikai ana o ke kanaka, he waiwai nui ia no ka lahui a me ke aupuni. Ua ike ia keia ma na aupuni nui, ma ke kukulu ana i na hale nui me ka hoolako pu i na lako o kela a me keia ano oihana, a hoopiha'ku la me na pulapula o ka lahui me ke ao ana ma na oihana a lakou i makemake ai; a ma ia mea, ua ulu mai ka pomaikai mawaena o na makaainana, a waiwai ke aupuni.
          A pehea la o Hawaii nei! Ke manao nei makou o kekahi keia o na ninau nui a kupono loa a ke aupuni e noonoo ai, aole no ka pomaikai wale no o ka noho 'na, aka no ka "Hooulu Lahui" kekahi. Aole loa e loaa mai ana kekahi wahi mahui o ka pomaikai me ka ulu o ka lahui ina o ka noho wale iho no ka kakou me ke kalakalai ana i na kumu me na kee o Hawaii a aohe lawelawe lima'ku; aole loa e neeu ana ka aumaka koikoi a kakou e haawe hoomanawanui nei ina o ke kani leo wale iho no; aka, ina kakou e lalau me ka hooko ana i na mea i kamailio nui ia, alaila, aole e nele ana ka hahai mai o ka meheu mamuli o na manaolana.
          E kukulu ke aupuni i mau hale hoohana, e hoolako me na pono oihana, a e hookuu akea ae i na ipuka no na opio Hawaii i makaukau ai lakou ma na oihana, a pomaikai ka lahui me ka waiwai o ke aupuni. O kekahi keia o na kumu e ola'i ka lahui, a me he 'la aia kona kulana mawaena o na makamua. A hooko ia keia mea, e ulu mai no auanei na pomaikai, a nalo aku ka noho'na palaualelo mai na ipuka'ku o na ohana o Hawaii.

Ko Makou Kulana.

          Mai ka hoomaka ia ana e panee aku imua o na makamaka ko kakou wahi waa "KA LAHUI HAWAII" a hiki mai i keia la, ua hooikaika nui makou e hooko e like me ka hiki i ka makemake o kela a me keia, me ke kaana like ana i ka pono o ka lehulehu. He keehina ia no ko makou kulana, aole no keia mau la wale no, aka, no na wa no a pau. A oiai makou e kalai olelo ana ma kekahi ninau, ke noi aku nei makou i na makamaka e hoomanao iho, he leo ko makou e kue ana i ka hewa, a aole i ke ano, a inoa paha o kekahi mea hookahi. Aole i hoala ia keia wahaolelo i mea hoino, a hoopilikia wale aku i kekahi, aka, o ka holoi ana i na ino, ka hoomaikai ana i ke kulana, a me ka hooikaika ana no ka pono o kela a me keia. Ma ka pono kaulike makou me ka hopo ole i na manawa a pau, a e loaa mau ana ko makou mau hooikaika ana e pale aku i na ino e kue ana ia mea.

Ke Kuikahi Panailike.

          Ma na lono hope loa mai nei, e hai ana na nupepa Amerika i ka apono ana o ke Komite o ka Hale Ahaolelo Senate o Amerika Huipuia i ke Kuikahi Panailike a ko kakou mau Komisina i imi aku nei, a ua haawi aku ua komite la i ka lakou hoike imua o ka Aha Senate e hooholoia. Ua hoala ae na ahahui wili ko o Kaleponi i kekahi olelo noi, a waiho aku imua o ka Senate, e hoole ia ka hooholo ana i ke Kuikahi Panailike, aka, ma ka olelo a na nupepa, me he la, e loaa mai ana ia kakou ka lono no ka holo lea ana o ka hana a ua Komisina Hawaii ma keia mau la iho. A ma na lono hope loa, ua kakau inoa aku ka Peresidena Kalani malalo o ka olelo hooholo, a i kali wale ia no a hiki i ka wa e waiho ia'i imua o ka ahaolelo nui.

Ka Moi ma Bosetona.

          Oiai ko kakou Moi me kona mau ukali ma Bosetona, ua haawi mai la na lala o ka Ahahui Misiona Misionari o na aina e i kekahi anaina hui aloha Iaia, a ua hoike ia ka pumehana o ke aloha Hawaii ma ka haiolelo ana o ka Moi, i panai ia mai e ke Kiaaina Kapena, mahope iho o ka haawiia ana mai o na olelo hoomaikai e ka Lunahoomalu o ua papa 'la. Ma na haiolelo ana a ka Moi me ke Kiaaina, ua hooia aku la laua i ka pomaikai nui i kau mai maluna o ka lahui Hawaii nei, ma ka hoouna ana mai a ia Papa i na elele o ka pono, oiai na kanaka iloko o ka pouli pegana, a kukulu iho la i na pou o ke ola pomaikai. Ua hooia pu aku no hoi laua i ka hoomaikai ana no na Makua Misionari,no ko lakou hooikaika pauaho ole ana ma ka haawi ana i na Hawaii i ka noonoo Karistiano, a mamuli o ia mau hana aloha e poina ole ia 'i lakou no ka loaa ana o ke kulana a Hawaii e kaena nei i keia la. Ua nui ka mahalo ia o na haiolelo a ka Moi me kona ukali, a ua hoopiha ia ke anaina me na manaolana e hoomau ia'ku ka holomua ana o na hana hoopomaikai a na Makua Misionari, a hiki i ka lanakila loa ana o ka pono. No ka piha loa o ka pepa o keia la, e kala ia mai makou no ka waiho ana i ka moolelo oia anaina.

Ka Moi hou o Sepania.

          O ke Alii Al fonso, ka Moi hou iho nei o Sepania, ua hanau ia oia i ka malama o Novemaba, 1857. O kona makuahine, ka Moiwahine Isabela II, ua haalele aku oia ia Sepania iloko o ka haunaele o ka makahiki 1868, a na ka Emepera o Farani ia i hookipa. Ia makahiki no, i ka malama o Sepatemaba, hoolaha ae la oia i kana olelo kuahaua e hoole ana i na mea i hanaia e ke aupuni kuikawa ma Sepania, oiai ua hoolaha ae lakou aole ona kuleana ma ka nohoalii. I ka la 25 o Iune, 1870, ua waiho aku oia i kona kuleana a pau iloko o ke karaunu o Sepania no kana keikikane, Alfonso. Ma ia hope ua noho keia mau alii ma Parisa, a ma Geneva. Ma ke koho ana i Moi ma ka ahaolelo o Sepania, ua kohoia ke alii o Asturias oia o Amadeus i Moi. Ia wa hoolaha koke ae la ka Moiwahine mai Farani ae, aole kuleana o Amadeus ma ia nohoalii, a e kue ana oia i kona noho ana ma ka nohoalii. Oiai keia wa e hana ia'na kela mau mea, e ao ia ana ke Alii Alfonso ma na mea a pau i maa i na'lii opio o Farani, a hiki i ka malama o Okatoba i hala ae nei, ia wa, ua hookomo ia oia i ke kula koa ma Enelani, malaila kahi i noho ai a hiki i kona wa i konoia mai ai e hele aku e ike i ka puali koa Sepania o ka akau. I ka la 22 o Dekemaba, loaa aku la iaia kekahi palapala hoomaikai no na alii aku o Sepania, e hai ana iaia o ke aupuni Moi wale no ka mea e malu ai ia aina, a ua lokahi ka manao o ka hapa nui o ko Sepania poe makaainana ma ka manao, "oia wale no ka mea i kuleana pono iloko o ka noho alii o Sepania."

No ke Kiaaina Jno. M. Kapena.

          He mau pule i hala ae nei, oiai i ka manawa makamaka o na mea hou mai Amerika mai e pili ana no ka huakai a ko kakou Moi me kona mau ukali, ua kamailio pokole aku makou ma na mea e pili ana i ke Kiaaina Jno. M. Kapena, no kekahi mau mea i paiia ma kekahi nupepa o Amerika e hai ana, ua hoopuka oia i kekahi mau huaolelo e kuhi ana i ka make o ka lahui Hawaii i na Kumu Misionari. Ma ia manao, ua hai akea ia ko makou hooia ole i kela mau mea, me ke kanalua loa i ke kuhi ana'ku ua hoopuka io ke Kiaaina ia mau huaolelo. Ua kanalua ole makou i ka hoole ana i ka oiaio o ia mea ia la, a pela no makou e kanalua ole nei i keia la, "aole i hoopuka ke Kiaaina Kapena ia mau huaolelo." Ke lawe nei makou i keia kulana, aole ma ke ano e kokua i ka  makamaka ina ua hoopuka io ia e like me ka mea i oleloia, aka, ma kona ano, kana mau hana, a ma ka makou mau mea no hoi i ike a i maa iaia. I kokua pololei no ko makou lawe ana i keia kulana, e lawe mai no makou i kekahi mea a makou e hoomanao nei, a o ka lehulehu pu no kekahi ina lakou i palaka ole.
          E hoomanao ia, mahope koke iho o ke kohoia ana o ka Moi KALAKAUA i makua no kakou, ua hoala ia kekahi halawai nui ma ka luakini Kawaiahao no ka noonoo ana i ka ninau nui Hooulu Lahui, a ua kono ia na makaainana o ka aina e hele nui mai a e kamailio me ka hoike ana i ko lakou manao ma ia mea. Ua piha pono o Kawaiahao ia la, a i ka hoomaka ana o ka halawai, ua kohoia iho la ke Kiaaina J. M. Kapena i Lunahoomalu. Ua kamailio ia na mea pili i ka ninau, a mawaena o na makaainana, ua ku ae kekahi poe a kamailio mai la, me ke kukala ae "o na Misionari ke kumu make o ka lahui." E hoomanao ia, ua ku koke ae la ke Kiaaina iluna, a ma kona ano Lunahoomalu, kauoha aku la i ka mea kamailio. "E noho ilalo, no ka mea, aole o makou makemake e lohe i na kamailio hupo o na ano e lawe ia mai maanei, a ke kue loa ia aku nei kou manao, a mai kamailio naaupo mai e like me ia."
          No keia mea, a no kekahi mau mea e ae no hoi a makou i manao ai he mau kumu kupono, ua kanalua makou i ka moni ana mai i na mea i kamailio ia no ke Kiaaina, a ke manao nei makou, aole i hoike ia kekahi kumu e kuleana ai ko makou hailuku ana'ku i na pohaku me ka pupuahulu. A nolaila, ua kali makou a hiki kino mai ke Kiaaina, alaila he mea hiki wale no ke hoomaopopo ia ka oiaio, me ka makaukau no nae e kue aku i kela mau huaolelo ina pela io. Ke manao nei no hoi makou he mea pono i ke Kiaaina ke hoakaka pololei mai i kona kulana ma keia mea e kamailio nuiia nei.

KE KULANA E PONO AI.

          He ake nui ko makou e ike i ka pii ana ae o na pono a me ka inoa maikai o ka poe e lawelawe nei ma na oihana iwaena o keia Lahuikanaka; no ka mea, o ka poe e lawelawe ana iloko o na oihana hoonaauao, a hoowaiwai, a hoopono iwaena o kekahi lahui, o  lakou no na alakai o ia lahui, aole hoi he alakai wale no, aka, he poe hoike lakou no ke ano o ka lahui, a e koho pololei ia no ke kulana o ka lahui kanaka ma o lakou la. E lawe kakou i ka oihana kumu kula a e noonoo iki malaila. Ua mahalo nui ia anei ia oihana, a ua makemake nui ia anei e ka poe naauao a me ka poe maikai iwaena o keia Lahuikanaka? Ke ole makou e kuhihewa, ua haalele ia keia oihana e ka hapa nui o ka poe i ao ia a makaukau. Ua kii aku ko kakou poe akamai ina oihana e ae, me ka hoowahawaha i ka hana a ke kumu kula. No keaha keia? Aole anei no ka ike ia aohe e ola pono ana ke kumu kula ma kana oihana? He mea maopopo loa, o ka hapa nui o na kumu ao kula la ma keia pae aina e noho nei, aole lakou i ola pono mamuli o ka lakou oihana. Ua hemahema loa, a e pololi ana lakou, ke ole e imi ia kekahi hana e ae mawaho ae o ka oihana ao kula. Nolaila, aohe oluolu ke kanaka naauao, e hooulu ana i ka ohana keiki ke hoopaa iaia iho iloko o ka oihana ao kula, no ka mea, ua ike oia aole ia e pii ana iloko o ia oihana. Pehea e pau ai keia hemahema? Ke manao nei makou o kekahi mea e pono ai, oia ka uku pono ia o na kumu kula me ka haawina e ola pono ai ke kanaka me kona ohana keiki, aole o ka hoohaahaa loa i ka uku o ke kumu kula malalo iho o na loaa o na paahana e hoolimalima nei ma ka la.
          Ina e ike ia ka oihana ao kula, he oihana ia e ola pono ai ke kanaka, alaila, e alakai hou ia ka noonoo o ka poe naauao a me ka poe maikai malaila. E nana nui ana ko kakou poe i ao ia i ka oihana kumu; a e hoomakaukau maoli ana kekahi poe ia lakou iho no ia hana. Alaila, lilo na ka Papa Hoonaauao ka wae, a e hiki ia lakou ke kapae i ka poe makaukau ole a me ka poe kupono ole no ia oihana, a e lawe ia mai ana ka poe i kupono maoli i ke ano o ke kumu ao. Pela e kahe mau ai na punawai o ka naauao iloko o ko kakou mau kula, aole hoi e hoowahawaha ia ko kakou mau kula la a me ke kulana o ke kumu kula.
          E kamailio hou ana no makou no keia mea, me ka hooikaika e hoaiai aku i na noonoo o ko makou poe makamaka heluhelu, i ike lakou i kahi i huna ia ai o ke ola a me ka pomaikai oiaio o keia Lahuikanaka.

          Minamina makou i ka hoike akea ana o kekahi makamaka Kiure i kona ano iho, ma ke kaka-olelo loihi ana no kekahi mea i maopopo ole ia ia, me ka ae ana e kau ia kona inoa, ma ke ano "oia ke kahu o ia mau huaolelo puahiohio." Ua hoao oia e palulu mai i na maka o ka "LAHUI HAWAII" aloha makaainana me ka pono lehulehu, ma kona kau ana mai i ke kino o ke Kuokoa me ka hooloio mai, aole loa ka no A. Maikai ka hihia a lakou i hoolohe ai ia la. Ina pela o ka hihia hea la ka ua mau Kiure noiau nei i hoolohe ai ia la? A mamuli hoi owai ka lakou olelo hooholo? Aole o Abigaila, aka o ka wahine a Maikai i hala e aku. Ua hooho pu mai oia me ka leo kalakala, "aohe ka he mana o ka Lunakanawai e hoole i ka olelo a na Kiure," o ka mea paha ia i hoole ia'i o ua olelo hooholo nei a na Kiure he umi. E ka makamaka o na Pali Hulilua, he mana ko ka Lunakanawai a me makou, ma ke ano wahaolelo, ke ku-e i na olelo hooholo ku i ka poino o ka lehulehu, i like me ka oukou, a aole loa e hiki ia oe a me ko palulu ke hookuemi hope mai ia makou ma ia kulana.

          Ma ke awakea o nehinei ua ike nui ia aku na makaainana aloha alii e hele ana e ike i ka Moi, me na makana.