Ka Lama Hawaii, Volume I, Number 11, 25 ʻApelila 1834 — Page 4

LAMA HAWAII.

Ka hopena no ke kaiakahinalii.

            Alua mea nana i imi mai, o Kahiwakaapu kekahi, a he mau paoo kekahi, eia ke ano o Kahiwakaapu, he laau nui ia ua like ka loa me ka laula a me ke kiekie, ua nui loa na kanaka maloko o ua laau la, a ua nui loa na holoholona, a me na mea ai he nui loa.
            Mamua o ka ae kai na paoo e imi ai, a mawaena aku o ke kai o Kahiwakaapu a me kanaka iloko e nana i ua wahine nei, aole i loaa no ka mea ua kiekie loa na ohia, ua haahaa na kuahiwi, ua kokoke no na paoo ma ka puka o ka hale, aole no i loaa.
            A no ka loaa ole ana, alaila emi iho la ke kaiakahinalii, a ma ia hope mai, ono ae la o Hinaaimalama i ka mahina, a hoouna aku la i kana kane e kii oe i ka mahina i ai na'u, aia malalo o kuu wahi i ea mai ai, a i hoi mai oe ea, mai wehe oe.
            Kii aku la ua kane la i ka mahina, a haawi mai no ka makuahine o Hinaaimalama i ka mahina, hoi mai la ua kane la, a kahi i wehe malu ai, alaila lele ae la ka mahina iluna, ua pau kahi aoao i ka ai ia, pau keia olelo.
            Ke manao nei au ua oiaio ke kaiakahinalii, aka o na huaolelo ma keia mooolelo la, ea, he lapuwale no ia mau olelo.
 

Aloha oe e Aneru.

            Eia mai keia manao, e kakau iho iloko o ka Lama Hawaii. He manao hoopili aku i ko kela Misionari o Wailuku. He hopohopo. I ka wa kahiko o Hawaii nei, he hapa ka make i ke kaua; he nui ka make i ke umiia e na makua, o na kamalii mai Hawaii a Kauai. Ina he hune na makua, a i hanau ka laua mau keiki, he umi, a i koe hookahi e iwa e umi. Ina o ka poe loaa iki, a i umi paha a keu kana mau keiki, i na hoola kekahi, e umi ka nui.
            Eia wale no na keiki umi ole ia o ka na'lii. No ke aha la i hapa ai na'lii? A i keia manawa ua kapu i ke kanawai o ke Akua, a me ke Alii. No Hawaii kekahi kanaka i kauoha mai i kona manao e hai aku ia oukou, (no ka hewa, o ka noho ana.) Penei ka manao, ewalu ana keiki e noho la, i ka wa ia Kamehameha a hiki i nei manawa. Manao ia e umi i kekahi mau keiki, makau ia i ke Akua. Eia kona manao i inoino ai o na'lii, a me na konohiki, i ka wa e auhau ai na konohiki hoohui pu ia no me ua poe hune la pau no na wahi kapa i ua auhau la, noho wale na keiki, a me na makua o ua poe hune la. Moe wale lakou i ka po, aole wahi kapa, hele wale na keiki i ke ao, no ke kokua ole ia paha kekahi e na'lii.
 

            No ka haalele ana i na mea ona a me na mea awaawa o ke kino.
            Eia ke kumu o ko'u haalele ana ia mau mea, i kou ike ana i ka olelo a ke Akua, i ko'u lohe ana i kinohou, aole e pono ka rama, he mea inoino i keia aoao, nolaila, haalele aku au ia mea, hooikaika no i ka pono, inu awa no a mahuahua ae ka pono, haalele aku au ia mea, hoomau au i kekahi
mea awaawa ino hakaka i ka po a me ke ao, o ka baka; ina i puhi ke kane a pau ka baka, o ka hakaka iho la no ia me kana wahine, pela no kela mea keia mea me kona hoalauna, he mea inoino loa no no ka naau, ke puhi kekahi a pau kahi baka, o ka inoino koke aku la no ia o na maka akue no.
            Ua ike no hoi au i ke ino o ia mea, aole au i haalele aku, huli ipubaka no'u, a i ka la i paa'i o keia kala e puhi ana no au i ka baka ia la. A i ke ahiahi iho i ko'u hoi ana aku a ma kahawai, haule iho la kahi ipubaka iloko o ka wai a nalowale, o ka manao ae la no ia e haalele.
            Ia po no, ua nui no ka ono, aole au i lalau hou aku i ka baka ia mau la no ko'u ike ana i ka hewa a me ka ino o ia mea. A mahope mai hoomaopopo na kumu i ka hewa oia mea, a paiia iho nei ka olelo puhibaka o haalele na kanaka a pau ia mea.
 

No ka laau o ka nahelehele.

            I ko makou wa e noho naaupo ana, aole makou i manao he mea waiwai ka laau; i keia wa, ua maopopo ka waiwai o ka laau. Eia na laau i ike ia ka waiwai mamua; o ka waa, a ka hoe, o ka oo mahiai, o ka laau palau, o ke kuia, o ka laau hale, o ka laau kii, o ke olona, o ka mamaki, o ka wauke, o ka laau ipu, oia na laau i maopopo ka waiwai mamua mai ko makou poe kupuna mai, a hiki mai ia makou nei, o ka wahie kekaki, o ka aunaki a me ka aulima kekahi, pau na laau waiwai ma keia pae aina. Eia ka mea i waiwai ole ai ka nui o ka laau, no ka naaupo o kanaka, aole lakou i manao ua haawi mai ke Akua i ka laau i mea e pono ai ke kanaka hele no kekahi kanaka ma ka nahelehele, a puhi aku i ka laau a pau i ke ahi, nolaila i nele ai keia mau aina i ka laau ole; pela no na na kanaka o keia pae aina, mai Hawaii a Kauai; ina e malama ia ka laau, ina ua paapu ka laau ma keia pae aina, i na paha ua waiwai ka laau i keia manawa.
 

No ka pono o ka hoolohe.

            Eia ko'u lohe i lohe ai au i keia manawa iho nei i ka hiki ana mai o na kumu i keia manawa a kakou e ike nei. Lohe au o Helene, ke kumu i naauao ai na aina a pau, nolaila, ke kumu i ike ai o Italia, oia ke kumu o Europa a hiki i ka manawa o Kolona oia ka mea nana i imi ka ainapuniole hikina, mai Beritania mai kekahi mea nana i imi mai ko makou mau pae aina i ko'u manawa aole i hanau, ma ka lohe ana, a i keia manawa, hoike ia ae nei ma ka palapala ua maopopo, no ka naaupo o makou ia manawa, ua kapa ia ku e makou ka moku he anuu.
            O ka waapa he waa pelupelu, o ke kamaa he wawae molemole. O ke kanaka eleele i kapaia he nika ia makou, he negero, i ka haole. Ua kapaia'ku ia o Lonopele, o ka waapa ua kapaia'ku he keiki ia na ka moku, i ka wa i burumi ai ka moku. Ua kapaia'ku e makou ke ai mai la ke keiki i ka waiu, o ka lole o ka haole iia kula he ilialualu, o ka papale he poo kikihi, o ka bakatika ia i ka haole he baka o wili ia makou ua i aku makou penei ulaula mai la ke ahi.