Ka Lama Hawaii, Volume I, Number 3, 28 Pepeluali 1834 — NO NA KULA O MAUI. [ARTICLE]

NO NA KULA O MAUI.

I ka makahiki o ka Haku, 1823 ka pae ana mai o Keopuolani, me na Misionarimia Lahaina nei. la aole kula aole halekula, aole i makemake na kanaka ika palapala{ Ao no nae o Ke opuolani i ka Piapa, ame Nahienaena, ame Hoapili a me kekahi poe alii, a me kekahi poe kanaka 0 lakou. Hookahi paha haneri ka poe i ao. Aole mahuahua ka poe i ao ia makahiki. . A i ka makahiki 1824, kaua ma Kauai. A hoi mai na'lii mai Kauai mai, alaila, kukula nui. I kekahi hoike ana ma ia hope mai, ma ke Kula a ke alii— 50 haumana Na ohua o ke alii — 287 Lahaina a pau , 138 O na kula e 1,551 O maui nei apau 2,689 Pau ia hoike ana, alaila, hele nui na kumu i Hamakua, a i Kipahulu, a i Kaupo, a i Kula, a i Haliimaile, a i Lanai. Alaila mahuahua ke ao ana o na kanaka mai o a o. Aole nae i pono na kula, no ka naaupo o na kumu. Loihi ke ao ana ona haumana, aole i loaa ka hua. Nolaila molowa. A o kekahi poe loaa no ka hua, aole hiki ke hookui, nolaila he ano ole kana heluhelu ana, a molowa ia. Eia kekahi mea hewa loa i kela manawa, o ka puwalu ana; a paa naau ka Piapa. Aole i kuhikuhi aku ke kumu i na hua. No keia mau mea hemahema, aole i hiki wawe ka naauao o kanaka. Eia hoi kekahi mea i hewa'i na kula, o ke kamailio a me ka walaau nui.

No keia mau mea, a me na mea e kekahi, ua hapa ka poe ike i ka palapala i keia manawa. Eia ka papa e hoike ai i na haumana ma Maui nei, no keia mau makahiki i hala iho nei. Ka makahiki Ka poe ike. Ka poe ike ole. Pau loa. 1827 : 3.709 : 5.096 : 8,805 1828 : 5.764 : 3,034 : 8,698 1829 :5291: 6094: 19386 1830 : 6,420: 5,500 : 11,928 1831 6.369 4.801 1.170 1832 6,391 5,505 ,1,806 I keia manawa. aole i heluia ka poe ike ole, o ka poe ike wale no ka i heluia. I kela hoike ana mamua, i ka makahiki 1833 i ka malama o Maiaki, ia manawa akoakoa mai na haumana ike a pau, mai Oukumehame mai a hiki loa i Kahakuloa, a 1685 ka poe hiki ke heluhelu i ka palapala. A i ka hoike ana o ni kamalii, i ka malama o Sepetemaba (659 lakou. A i keia hoike ana iho nei, i ka malama o lanuari ma Kahakuloa 227, ka poe ike. Honolua 83, Honokahua 57. Kaanapali 83. Kahana 107 Honokawai 149 Lahaina 778 Oloalu 128 Oukumehame 125 Pau loa 1,742 Ua heluia keia poe a pau me ka poe i ike. Aole i maopopo ko lakou ike. O kekahi o lakou, i ka manawa e heluhelu ai, iluna no

ka maka, aole nana iki i ka pepa, a heluhelu mai no, no ka mea ua paa naau ka olelo. | I keia manawa ua pono ole na kula. No na kumu kekahi hewa, a no na haumana kekahi hewa. Ua molowa na kumu ke kuhikuhi aku i na haumana; he noho malie wale no ia ma kona wahi, a olelo aku i na h umana; aole hele aku a kuhikuhi pono. Kia ka mea pono i ke kumu ke hoomanawanui, a hele i ka poe ike ole e kuhikuhi i ka hua, a hooikaika loa pela, a ike ka haumana. Eia ka hewa o na haumana. Ua molowa lakou ke hele i ke kula. Kani ka pu aole lakou i hele. He mea pono ole ia. Eia ka pono, a kani ka pu, alaila, hele na haumana a pau a nohomalie maloko o ka hale kula a hiki ke kumu. alaila hooikaika loa i ke ao. Oia na mea e pono ai ke kula.