Ka Lanakila, Volume I, Number 15, 21 ʻOkakopa 1909 — HE MOOLELO NO SA NAITA VENOMETA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO SA NAITA VENOMETA

KA NENR AHIU 0 NA LOKOWAI HAUPAA O TKMORA —KE DIA KEOKEO ONA PAE MAUNA O SATOMI—KA MAKANI EUSEKALOPJfi 0 NA HILANA O WALE

Ka Hiwahiwa a na Setokia o ke Keneturia Umi o ka A. D.

(Mai ka peni hulu Nene Ahiu mai a ka Anela o Mekiko) BUKE I„ MOKUNA XIV Ulupaia na Naita o ka Moi Benitona —Lawe Pio ia Imua o ka Moi Venometa. Olelo mai la ua kilokilo Merelina nei ia laua, "Ina auanei kakou e kokoke aku ana e halawai i kahi hookahi, e pee iho olua, a e akahele loa olua o ikeia mai e lakou. Amaka wa auanei a olua e ike ai i ua Moi la e kaalo ana mamua pono o olua, alaila, me ke kali ole oia ko olua wa e lelelike aku ai i ka wa hookahi a pahu iaia me ka olua mau laau ihe. a lna oia e haiAe 'ilalo o ka' honua, alaila, mai nana hou aku olua iaia, e waiho no iaia pela e oni ana a e huli koke aku olua no ka paio ame ka luku ana ika puali holookoa. Amaka wa auanei eha awipio ole mai ai lakou imua o olua, alaila, e hoi mai olua a lele iho ma kahi e waiho ana o ua Moi la, a olelo iho me ka leo nui e hiki ai ke loheia e na poe apau o kona puali: "Ina aole oukeu e haawi pio mai ana imua o maua, alaila, e lawe koke ia ana e maua ke ola makamae o ko oukou Moi aloha. "Ua maopopo no ia olua i ka wa a olua e olelo ai pela, e lilo a'uanei ke ola o ko lakou Moi he mea nui loa ia lakou, a pela auanei lakou e ae koke mai ai e haawi pio me ka nui ole oka hana. Aka hol, ?na aole e ae mi kona pela, o

ka'u kauoha paa ia olua, e lawe koke i kona ola me ke kali ole." Ninau aku la hoi ka Naita Bolina iaia, "A pehea ina ma ia hana ana a maua ā i haawi pio mai no hoi oia i kona wa e haule ai ilalo i kela mau pahuna ihe mua a maua?" "He pono no ia," wahi a ua kilokilo nei, "aka nae, e lilo ana ia i mea e hoohaahaaia ai kaoihana Naita a olua e paa nei. Oiai ma ia hana ana a olua e akaka loa ai aole i loaa mai ia olua ia lanakila ma ke ano i paio maoli ia e olua, aka, e ikeia ana ua loaa mai ia ma ke ano powa. "A nolaila au e a'o aku ia olua, e waiho olua i ka Moi pela, a mai lawelawe hou aku olua i kekahi hana e pili ana nona. No ia mea e nalo ko olua hoohalua ana aole e ike wale ia m'ai, oiai, e ili ana no maluna o ua Moi la ka hoopai o kona hoohemahema ma o kona lawe ponoi ana ae i ke kulana alakai no kona puali. Aka, o kona kuleana no ia ma ke poo o ka puali, he mea pono no nae iaia e makaala i na lele kaua kimopo ia mai e na enemi." Ae aku la ua mau Naita la i ke a'o a ke kilokilo, a e malama ana laua ia mau olelo no ko laui, pono. Ke hele loa ae la ka malamalama o ka la ekiekie iluna, koe wale iho no ke kulana ano umalu o ke aka o na ululaau ia wa a ka pawa o ke ao i moku ae ai. Ake hookokoke'loa mai la hoi ua puali kaua la i ko laua wahKe ku nei a e pee ana hoi mahope o na ulunahele loloa, oiai oia ke alanui maalahi e hiki koke aku ai i kahi i makemakeia e lakou. Ia wa koke no i nalowale iho ai o Merelina m£ ko laua ike ole i kona wahi i hele aku ai, a ahuiho la ka hoka i kapakai. Hoomakaukau pono iho la laua ia laua iho, a o ka wa no ia a laua i lohe aku ai i ke pohapoha mai o na kapuai wawae lio o ka huakai alii wa kahi kokoke loa, a emoole kaalo ae la ua Moi» Benitona ala mamua pono o ko laua wahi e paa ana me na laau ihe. Elike me ka anapu ana a ka uwila i ka maka o ka opua, a i ole, elike me ka pua i kuu ia mai ke kakaka aku, pela no ka hikiwawe o ka oili ana aku o na ihe elua a ua mau hoahanau mahoe la mailoko a}cu o na lau laau, a alaa pu ia aku h ua Hoi

Benitona la mailuna aku o ka hokua o kona lio a pahu ana iluna o ka ilihOnua. Me ko Bolana ma nana ole aku i ua Moi la e waiho oni ole ana iluna o ka lepo, hopu like iho la laua i ka laua mau ko'i kāua a huli aku la e paio me ka puali holookoa. A oiai laua i lawe ae ai i keia kulana kaua a hoonee aku la imua o na enemi, ua hooho ae la laua me ka leo nui: "E ola! E oln! E ola mau loa ka Moi Venometa o Enelani! ,> O keia pualikaua o ka Moi Benitona, he puali keia i waeia mai waena mai o na poe naita o ka papa ekahi, a he kanaiwa ka nuio na poe a piha ikaika mamua loa o ke poo o ka puali, a o lakou keia e kaua nei me Bolina ma, no lakou na halulu kapuai lio e hoonei ana i ka honua me he hoonaue ola ? i la. 0 keia kulana kaua a kakou e ike ae la, he kulana puikaika loa ia o ka loaa o ka palekana i na mea elua e kue aku imua o kanaiwa poe e lele aluka mai ana ma kekahi aoao me ka makaukau i na mea kaua. 1 ko Bolina ike ana eia laua iloko o kahi makolukolu loa o ka hahana o ke kaua, ia wa oia i unuhi ae ai i kana pahikaua a ke kaikamahine opio hookaiakupua i lilo ai iaia, ame ia mea oia i haawi aku ai i kekahi luku weliweli maluna o ua poe la a hiki i ke koe ana he iwakaluakumamalima poe o lakou mamua o ka puali, oia nae ka wa i hoomaka mai ai ko laua mau aa-huki e anolaauapiha maloeloe, nolaila, manao iho la o Bolina ē hoao oia i ka apana hana hope a ke kilokilo i ao mai ai ia laua. Me ia manao iloko ona, oiai no o Bolana e hoomau ana i ka paio me ke koena aku i koe, holo mai la o Bolina a ma kahi a ka Moi e waiho ana iluna ke alo, a ike mai la nohoi o Bolana holo pu mai la oia m'a ia wahi, a pau pu mai la hoi me ka puali holookoa i koe iho. Oiai nae o Bolinā e hehi nei i kona wawae maluna o ka umauma o ka Moi Benitona ame kona lima akau e paa ana i kana pahikaua nona ka maka huini e kaupono ana i ka puuwai o ua Moi la, ua puana ae la oia me keia mau huaolelo moakaka e loheia ai e na mea apau: "Ma ka inoa o ka Moi Venometa o Enelani a me ka hanohano o ka oihana a'u e paa nei, ke noi nei au ia oukou e na naita o ka Moi Benitona ma o ka oi o kuu pahikaua, e haawi pio mai ia oukou ame ka oukou mau mea kaua, a ina aole pela, aiaila, ua makaukau ka maka o ka'u pahikaua e inu i ke koko o ka puuwai o ko oukou Moi aloha." E hoomaka mai ana ke koena o ko Benitona puali e* mai i ka hakaka 'ana rae Bolina

ma, a ua holo like mai la lakou imua me ka puahi nui me ko lakou manao kuhihewa ua lilo ke ola o ko lakou Moi, ka waiwai makamae a lakou i kaao mau ai a i mhiamina nui ai hoi. Aia holme _ko lakou hikilele nui, ua ike ae la lakou ika 0111 ana ae o ka Moi Benitona e hoao ana e hemo ae mai na umii wikani ana a na kapuai wawae o ka Naita Bolina, a aia hoi kona poe naita ke hookokoke loa mai la, a na ia me'A i hooi loa ae i kona kupaka ana* Mamuli o ka ike ana o ka Naita Bolina i ko laua kulana kupilikii imūa o keia mau menehune e pukalaki mai nei, i maopopo ole ka lakou mea e hana mai ?i, nolaila, ua kukala leo hou ae la oia no ka manawa: 4< E lohe oukou ena naita o ka Moi Benitona a enemi hoi o ka Moi Venometa o na Enelani, ke noi nei au ia oukou e haawi mai ia oukou i mau pio na ua Moi la, a ina e hooko ole ana oukou i keia leo ma ke ano hoaloha, alaila, no ka hanohano o ka inoa o kuu Moi k*e Alii Venometa, e hoohainu aku no au i ka oi o kuu pahikaua me ke koko walohia o ka puuwai o ko oukou Moi aloha. Ia manawa koke no i hookuene pono iho ai ua Naita Bolina la o ka Moi Puuwai Liona o Enelani, hooiho pololei iho la oia i ka huini o kana pahikaua ma ka puuwai o ua Moi la, me ka puana ana a*e: "Kē lawe nei au i kou ola, no kā lanakila mau o ka Moi Venometa o Ehelahi," a o ka wa koke no ia 1 poha mai ai o kekahi leo mai waena o na naita o ka Moi Benitona— "Alia, eka Naita hoaloha! E haawi mai i manawa pokole no ko makou-ku-ka ana, a e lilo no makou apau i poe pio malalo ou." I ka lohe ana © ua Naita Eolina la i keia leo, ua kaohi hou mai la oia i kona lima me ka huli ana mai imua oua poe la a pane mai la: "Ke makemake ole nei au i ka hoopaneenee wale i ka ma* nawa, aka, he mea pono no nae e loaa ia oukou he wa e ku-ka ai no ke ola o ko oukau Moi ame kona palekana, nolaila, ke ae nei au e haawi i manawa o elima minu^e." Kuka ae la ua poe naita la a hooholo iho la he mea pono ia lakou e haawipio aku i mea e pakele ai ke ola o ko lakou Ivloi i aloha nui ia, a malia, mamuli o kona lawe pio ia ana aku imua o ka Moi Venometa, e hookuu laelaeia mai ana no oia elike me ka rula maa mau mawaena o na poe poo aupuni, alaila, he pomaikai nui īa no lakou. Hoko o ka manawa pokole, hapai ae la ua poe naita la i ka lakou mau pahikaua a hōokuu iho la ilalo no ka haawi pio ana, a oia ka wa i hoounaia mai ai o kekahi naita no ka lawe ana mai e hai i ka lohe no ka haavyi pio ana smua oka naita lana*

kila, a oia kana i pane aku ai irn\ia o ka Naita 80, lina me keia mau olelo: E Sa Naita lanakila ! I hoea mai la au imua ou no ka hai ana aku ia oe i ka lono o ko makou haawi pio ana aku ia oe. A ke noi pu aku nei e aloha ia mai makou e oe ame k'o makou Moi. ,> Me ia mau huaolelo ua kukuli iho la ka lio o ua naita la ilalo, a oia ka wa o ua naita la i hoohuli mai ai i ke kumu o kana pahi a haawi aku la ma ka lima o ka Naita Bolina me ka haawi pu anaaku i na hoomaikai ma ka wehe ana ae i kona papale kila me ka hulu bolu o ka manu oserika e welo kakikepa ana. Oia ka wa o ka Naita Bolina i lalau mai ai i ka pahikaua a ka elele lawe kauoha a pane mai la; 4i No ka hanohano o ka Moi Venometa o Enelani ka mea nona ka puuwai i lapalapaia e ke ahi o ka wiwo ole, ke nei au e hoike mai oukou i ka oiaio o ka oukou mau olelo, ma o ko oukou hele ana mai imua o'u e haawi pio ai ia oukou ame ka oukou mau mea kaua ma ka inoa o ke aupuni mana nui 6 Enelani. O ka manawa no ia o ka lio o ua naita la i huli ae ai a holo aku la no ka halawai pu ana me kapuali e kali mai ana i ka pane a ka Naita nona ka la, a i ka lohe ana no o ua poe naita la i ka hoike a ka elele, oia no ko lakou wa i holo like mai ai a lele iho la mailuna iho o ko lakou mau Ho m*e ka hoolei pu ana iho i ka lakou mau mea kaua e muu mokaki i ka honua. Mamuli o keia ike ana o ua mau naita mahoe ? la i keia mau hiohiona o ka haawi pio a ua poe la e hoike nei imua o ko laua alo, no ia mea, ua hookuu ae la ka Naita Eolina i ka umii paa ana a kona mau kapuai wawae i ka Moi Benitona, me ka hopu ana iho ma na poohiwi a hooku ae la iluna me ka maikai. Aole no i iho aa Moi la i ke ku ana ae iluna, oia nae ka manawa a ka Naita Bolina i kauoha aku ai he elua kanaka no ka noho ana e kiai i na mea kaua, a o ke koena o ka puali ame ka Moi e nee aku lakou no ke Kakela Kamelota, kahi a ka Moi Venometa e lualai ana me kona haupu mua ole, he lono hauoli ke hoea aku ana imua ona mai ka najta mai ana i kipaku ino ai mai kona aloalii aku, anai hoi i moeuhane,mua ole ai pelaiho la e hanaia aku ai nona, E hoaui iki ae kakou ma keia, wahi i ka hoolele ana i na popo uwila hoomalamalama o ke ano hou loa e ahuwale ai na kua hao o ka papa nau o na wiliko ma ka wa e oni ai ka papa opiopi lawe wai ko, oiai o Bolina ma e $na i na kaula huki o Haleauau a oni aku maluna o kahokua o ko laua m?tu lio, a aia hoi o Merelina e hoopu ana

rrjahope o ke opu nahelehele, a iaia i ike mai ai i na mea apau e hana ia ana, oia no ka wa i pahemo ano e ae ai o ke pine omau o ka ipu uwila, niniu poahi ae la ka palai huila a maopopo ole ke ike aku i na mea hana. MOKUNA XV. Kilokilo Merelina Imua o ka Moi Venometa 6, Enelani—Hoēa katHuakai Pio me ka Naita Bolina ka Wiwo Ole. I' law*ajjo a ike ua kilokilo nei i ka haawi pio ana o na naita oka Moi Beiiitona, o ka wa iho la no ia i hiu ae ai o na kia o ka waa kaukahi o ua kaaka la, uu na pe'a poho i ka makani he lakaheke, mea ole na kakai pali, na nioniolo o na kuuhiwi mauna kiekie, owe ka lau laau, malo ka auhau i ke.kukulu kalaihi a ua kilo la e ahai ana i ka mea hou hauoli imua o ka.nohoali! o ka Mōi Venometa o Enelani. Me k# palamimo a ka launa ole oloio ana ua Kilokiio n6i nploko o ka Hale Kakela Kamelota kahi aka Moi Venometa e noho ana me t ka lualai ana iloko o ka nanea nui, a oia ka ke koa kiāi puka i ninau mai ai me ka leo nui: "Ēku! a haimai heaha ka hua?'' "Auhea ka Moi Venometa?" "O Venotfleta anei kau hua?'' c< Ae," wahi a ka pane. "Uoki! Aole oe e komo mai, n wahi ake koa kiai i pane mai ai. 4< l wa no'u e ike ai iaia me ka hoohakalia ole, oiai, he m.ea hou ano nui ka'u i hali mai la," wahi a Merelina. Oiai keia mau olelo e hookikina ana i ka> pahu lohe o na pepeiao o l&hi fcoa, ke kahukaena, ala na niaka o ua wahi koa la me ka hakilo pono ana mai ike kulana uahoa o keia malihini, a he wahi koa kiai ano.malihini nohoi keia aole i mappopo n® Merelina f aka, ninau mai la nae ua wahi »koa kiai nei: u Owai la kou inoa a'u e hai aku ai?" <( E hai aku, he elele." Hele awiwi aku la ua koa kiai la a kike,k< aku la mawaho o ka puka o ke alii, oiai ua Moi la e holoholo ana, e puili ana kona mau lima elua me ke kulou ana o kona poo ilalo, a i kona lohe ana, ua ninan mai la oia: 4< Owai kela?" c, Koa kiai/' wahi a ka pane. a Heaha kau mea hou makamaka ano nui o nei wa o kou kulana kiai?" (Hui hou me Ka Lanakila.)