Ka Lanakila, Volume I, Number 13, 7 October 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE

He Moolelo Pategonia no ke Keneturia Uiniknmamalua o ka A. D.

(Kakauia e Puuwai-mae'ma'e)

MOKUNA IV Hooko ke Keikialii Hksisina-hesi-no I NA Kauoha a kona Kahuhanai, Mamiona. "Na ke kino kanaka anei keia wahi a pau loa i hana?" "Aole! Aole loa!' , u Ma ka mana o na mea a pau loa iloko o kou poli i keia wa i hana ia ai lakou a ho&noe ia hoi me kau i makemake ai a hookoia ia mau upu ana au i ka imo ana a ka maka, aka, koe nae na mea a pau loa a Mamiona-i papa ai ia oe. "Ina oe i makemake e ike i kau kumu aloha, alaila, e kahea iho oe i na kauwa o ke pine au e paa la, a e hooko ia no auanei kou mau makemake a pau loa. Naiowale aku la ua kanaka liilii la a pela pu hoi me kona mau lehulehu, a noho hookahi iho la no o Hesisina-hesi-nOj a me neia mau luhiehu ana e ike nei. Hoomanao ae la oia i kela leo kauoha, a ia wa oia i kahea iho ai i na kauwa hoolohe o ke komo ame pine, a ku ana lakou i ka imo ana a ka maka. <(Heaha ka makemake a ko makou haku?" wahi a ka ninau. "Makemake nui au e ike i na hiohiona o kuu kumu Mamiona, 'Kainoa he olelo' ku oMamiona i ka imo ana a ka maka, kulou hoomaikai mai la ia me ka pane pu ana mai. "Eia au elike me kou makemake ke hoao pu aku nei hoi au elike me na hoike mua iho nei, ua hiki no w oe ma na mo apau i na wa a pau loa au

i makemake ai no'u. Nolaila, mai hopohopo iki no u, nolaila, o ka'u wale no e ake nei o kou hala hope ole i ka wa kupono. "Ke kauoha nei au ia oe e awiwi oe e pii i ka piko o ka mauna o Kirakisa, a e hoopuehu liilii aku i na nunui a pau loa me kou ikaika ponoi iho, aole me ke kokua ia aku e kou mau kiai, oiai 7 ua hoana okoaia ia apana hana nau ponoi e hana me kou ikaika ponoi iho. tf Mai hopohopo a maka'u oe, oiai, aia pu na kokua he lehulehu wale ma kou alahele, a na lakou auanei e kokua aku ia oe i ka apana hana i pau ole ia oe a i kupono na lakou e hana. u Aka, ua kokoke nae e po keia la, a ua hoomaopopo no oe o na hana nui apau aole ia e pau i ka hapa la, nolaila, e hoi oe i ka hale a e hooluolu i nei la. Apopo mahope oko na puali uhane ikaika malalo ou hoomaikai ana mai ia oe e hele aku ai oe no kahi o ka hana i makemake ia." Ia manawa i kukuli iho ai o Mamiona ilalo a leha ae la kona mau maka iluna a hoopuka mai la i keia mau huaolelo imua o Hesisina-hesi no: "E kuu hanai alii Hesisina-hesi-no, ka mea a Mamiona nei i hanai mailani ai, ka hooilina o ke ki kupua ona mea huna pohihihi. I kulike ai me ka na puali o na kupua i Sila ai, o ka mea a kuu waha e alana ai he mana ia, pela no au i nei hora e hooko nei. <c Ma ko lakou mau inoa ame kolakoumau mana kupua apau loa, ke hoauau nei au ia oe e Hesisina-hesi-no me ka waiwaiio o ka olelo mai ka piko o kou poo a hiki ilalo, e hooloihi ia kou mau la o kou noho hooponopono aupuni ana." Ia wa koke no i nalowale emoole iho ai o Mamiona. Lalelale ae la oia no ka hele ana aku iwaho e nana ai i ka lehulehu o kona puali elike me kana i makemake ai, iaia i oili aku ai iwaho ia wa no i hoea koke mai ai na kiai o ke komo ame ke pine, a kukuli hoomaikai mai la imua ona me ka olelo ana mai. "E ko makou haku ua makaukau makou e hoike aku imua ou i ka huina nui o kou mau anela kokua, nolaila, e huli aku oe i ke komohana a e ike no auanei oe ia lakou e hele mai nei." Huli aku la oia ma kahi oke kauoha, ike aku la oia he kanaha poe mamua loa, he poe nunui wale no, aole e hiki iaia ke ike i ko lakou mau kapuai wawae aia pu iloko o ka honua, a o ko lakou mau poo aia i ka lewa, kahi a na ao e holoholo ai, a i kolakou hiki ana mai ma kahi a Hesisina-hesi-no e ku ana, kukuhi iho la lakou a hoomaikai mai la iaia. laia e hoomau ana i ka nana ana ma ia wahi no ana i ike aku ai i keia poe me ke pahaohao nui, ike aku la oia i ka oili ana mai o kekahi mea eleele nui a uhi paapu ia ae la ka malamalaraa o ka La, a i ka

haule ana i ka honua ua lilo na kumulaau nunui i mea ole ia lakou, a ua like mo ka mauu .imua o ka waikahe. He oi loa aku lioi ko lakou nei weliweli i ko ka poe mua iloko o ke ana i hoike ik ai, oiai, o kekahi o keia poe he ihe wela ma na pukaihu, he liona ke kino he poo kanaka nae, a o ka lele ana he like me ko ka nalo, a he ku maoli i ka weliweli e hiki ole ai i kekahi mea aku imua o ko lakou alo. A o keia lelf&le\liUMipau loa a kakou e ike nei, ua lilo lakou a pau loa malalo o ka ikaika ume o ke komo ame ke pine, a aole hoi o Jakou wa i hemo ai mai ko lakou lilo ana malalo o laua a hiki iho la i keia la akahi no a hemo,*a he nui maoli no ko lakou hauoli i ka ike ana mai i ko lakou-haku alii opio. 0 ke kumu nui o kona ake e ike i ua poe kiai nei, i maopopo ai iaia ka nui o keia puali ana i lohe wale ai no i kana kumu, pela oia i ake nui ai, a i kona ike ana ua lilo ia i mea hoouilani i kona noonoo i ka wa i kuu iho ai o lakou i ka honua, aole e hiki ia Hesisma-hesi-no ke ike i kela ame keia aoao 0 ke kahua hoomoana i kau mea o ka nui hewahewa aka lawakua maoli. 1 ka maopopo ana iaia o na mea a pau, ua hookuu aku la oia, a ia wa nohoi i huli hoi ai oia no ka halealii. I ke kakahiaka ana ae a mahope o ka pau ana o kana hoomakaukau ana iaia iho no kahi o ka hana 1 kauoha ia mai ai iaia, hele aku la oia e hui a e kuka pu me kona makuakane, hahai aku la nohoi oia i ke ano ame ke kulana o kana huakai,, a he mea maikai noia iaia i kona lohe ana i na mea a pau loa me ka pololei mai kana keiki aku. Kanalua no oia i kinohi, no ka mea, aole oia i maa ia hana he hakaka, aka nae, i ka hoakaka pono ia ana aku, hoopau ae la oia ia ano hakanu ona a halii mai la na olino o ka hauoli, pela oia i ae mai ai me ka maikai i ka manao o kana keiki. Mamuli o na fioakaka maikai ana a Hesisina-hesi-no i ka makuakane ame kona olelo ana aku iaia ua ake nui loa oia e hiki mai ka wa kupono ana e hele aku ai ma keia huakai hele ana no keia hana ano nui e hiki mai ai ka hora ana e iini mai la e hookuu aku i na poe i hoopaapio wale ia e ka manao pakaha wale o na nunui Pela iho la i ae maikai mai ai ua makuakane Moi la iaia e hele a o hooko elike me kana i hoike mai ai iaia. Ua kahoahoa pu ae la nohoi ua moi ia 110 keia huakai hele a ke keiki me na huaolelo e i ana: a Na na uhane e hoopomaikai auanei a pau loa e kai mai i kau mau upu ana e holopono a na ouli laki hiki mua o ke au o ka manawa." A me keia mau olelo ae la a ma ka panina i haawi ae ai ]aua i na muki hope loa o ke aloha o ka

mftku£V nme keiki a hele aku la oia no kana huakai hele, laia i hiki jtku ai iloko o ka ululaau, a ma kekahi wahi kupono o ke alahele unuhi ae la oia i ke komo ame ke pine a kahea iho la i na kauwa lūli ole o ua maU mea paahana la ana. Ia wa i ku mai ai lakou ekolu a ninau mai la. "E ko makou haku, heaha k ka manao ano nui i hauoli ai oe e ae ia makou e hiki mai?" "Ke ake nui nei au e loaa i ala e hiki koke aku ai au i kahi o ka hatia i makemake ia." "Aole ia he manao nui e ko makou haku, aka, elike me kau i anoi ai, pela no auanei e hooko ia aku ai." Emoole ike aku la o Hesisina-hesi-no ua naha ae la ka honua mamua pono o kahi a lakou i ku ai a oili mai la he kanaka oiwi pilalahi o ke kulana ioena a kukuli iho la mamua ona, me ka pane pu ana mai. "E ko makou haku, iiii)ouna ia mai la au e kou mau pukaua ikaika, na kiai naueole o kau mau fnea mana kupua e kii mai ia oe a lawe aku i kahi o na nunui aikanaka no ka hoopokole ana i kou ala no kahi o ka hana, nolaila, e kau mai oe maluna o'u me ka weliweli ole," Pii aku la o Hesisina-hesi-no a noho kiihelei iho la iluna o kona hokua, a iloko o ka imo ana a ka maka i oni aku ai ua kauwa la a Hesisina-hesi-no iloko o ka poiuiu o ka lewa me kona haku alii, a hiki i ko laua komohia ana aku iloko o na ao kaale]ewa. Ke hopohopo la 0 Hesisina-hesi-no no keia kulana ona e hana ia nei, aole i maopopo iaia no ka pono paha keia e -hana ia nei aole paha. O keia kauwa e lawe nei ia Hesisina-hesi-no, o Dasona keia, kekahi o na kiai ikaika a mana hoi o ke pine ana e paa la. No keia hopohopo ona ninau iho la oi& i ua kauwa nei ana ? oiai no laua iloko oia iu ano. "E oluolu oe e hai mai ia'u owai la kou inoa e nd kanaka kupanaha a'u e ike nei, he hoaloha a i ole he enemi anei oe no'u, a i pulapn mai nei oe i wahi no'u e puni ai a hboko ia kau mau upu ana no ko'u poino?" <{ Aole au he enemi, aka, owau no kekahi o kau mau kauwa hoopono a hoolohe, a o kekahi hoi o na kiai'naue o]e o ke pine kupua au e paa la, a o ko J u home aloha ia," wahi a ua kauwa la. "He mana, he ikaika, a he kupanaha ko'u kulana, ua pau ia'u na wahi o ke ao $ei ame ko ka po, aole wahi i koe." Me keia mau pane iho la i hoopau ia ae ai kona mau manao kupilikii a hoi iho la ka wai a laila malie. "I ka wa hea kaua e hiki aku ai ika piko kua-

hiwi?" wahi a Hesteuia*he«i-no i oblo j]iq ai i kana kauwa. Oiai, ia inanawa a laua e kamailio nei, aole he ike ia aku o ke ao aina, aka, be aka wale no ka ua Hesi nei a kakou e ike la. u Pane ae la ua Dasona nei a kakou, eia kaua i ka piko ponoi o' ke kuahiwi Kaaimia nei, ma o keia pane i loaa ae iaia i paila ia ae ai kona puuwai i ka hauoli nui no keia nuhou maikai, p- ka imo ana a ka maka 5 ku ana laua nei i ka honua maluna ponoi 0 ka piko kuahiwi kahi hoi o ka puka o ke ana o ua mau nunui la e kii ia aku nei e Hesisina-hesi-no e ulupa." ' c Kupanaha maoli eia ka kaua i ka honua nei?'' Sk Ae, elike me kau kauoha e kuu haku pela no e hooko ia aku ai. Ina kaua i hele wawae mai nei, alaila, he elima la ka loihi o ka manawa hiki 1 keia wahi, a ina hoi ma ka lio he elua la, a ina hoi kaua ma keia alahele, alaila, aole i minute.' , Mahope iho o ka pau ana o keia mau kukai kamailio ana a laua, haawi aku la o Hesisina-hesi-no i kana mau hoomaikai kiekie ana ia Dasona. A kulou mai la hoi o Dasona imua ona no ka ekolu manawa, elike nohoi me na rula maa mau no ia apana hana ano nui. Emoole ia mio ana iho a ua Dasona nei a kakou, aia hoi e ku ana ma ia wahi o Hesisina-hesi-no wale no. Unuhi ae la oia i ka pahi kaua kupua a paa ae la ma kona lima akau a hele aku la ma kekahi pali pohaku paa kahi hoi i kuhikuhi ia mai ai iaia, oia ka puka o ua ana la. A iloko o kona nanea nui i hikilele ai oia i ka oili ana mai ma kekahi wahi kokoke i ua puka la ana e hele aku nei i kekahi moo*nui pilikua nona na, kapuai loa hiki ole iaia ke hoomaopopo aku. O kahi a ua moo nei i oili mai ai, ma kahi kokoke i ua ana la mai ka wekiu ae no ia o kekahi kumulaau nui, a ua lele aku ia a haule aku la i ka honua ? a o kona haule ana aku he mea weliweli loa ia, oiai, ua like loa ke kani oia haule ana aku ona elike me kekahi hekili kui pamalo. Na keia ne-i nakolo o keia pahu i hoolalelale aku i na nunui e hoomakaukaū, e hawele na lako no ka hooili kaua ana, a e ku kela ame keia e makaala nona iho. 0 keia holoholona a kakou e ike ae la he kupua no oia, a oia ke kiai naueole o ua mau pali pohaku paa la, a o kona wahi mau no ia e noho ai, a o kana hana ma ona la e akaka ai i na nunui he hoa hakaka eia mawaho nei. 1 ka wa a lakou e lohe ai i ke kani o kekahi mea mawaho, alaila, he hoolale ka manao oia mea e liuliu ina ka ino ma ka ipuka, a ke lohe lakou

p©la» alaila, he wa ia no ko lakou hawele i na lako kaua a hoomakaukau no ka wa o ka hana, A o ka keia moo hoi ina oia e ike ana he hoa paio, oiai, aole loa kekahi mea e hoea ana ilaila e nele ke ahuwale o kona mau manao iaia, ina no ka hiki mai no ke kaua a i ole ma kekahi mau makemake e aku paha. Ke oili no ka hakaka, alaila, pela iho la oia e hana ai elike ae nei mamua, a oia kani ka hoailona nana e kono aku i ko loko eia ma ka ipuka ka eu. Aole no nae oia e hookuukuu wale mai ana i na poe e hiki aku ana, aka, e aa mai ana no oia e paio pu me ka enemi. Nolaila, i keiaike ai>a o Hesisina-hesi-no eia no ka hoi keia kupua ma ka ipuka, ia wa no oia i kalele paa iho ai i kana pahi no ka makaukau no ka paio ia mai, a pela nohoi ka moo i huli hou mai ai i hope ma ka ia nei wahi eku aku ana. Hamama ae la ka waha o ua moo la, o ke a-lalo 'iloko o ka honua, a o ke a-luna aia ke oni la iloko o ka lewa. Ke nana nei o Hesisina-hesi-no i keia mea kupanaha a ka lua ole ana i ike ai i ka nui maoli o ka waha o keia holoholona, a ma kana hoomaopopo aku, he hiki no ke ale holookoa ia kekahi moknpuni. Me keia kulana ana e ike nei i hoomakaukau aku ai oia e oki aku i ka waha o ua kumu ino la, aka, ua hala ka wa pono nona, oiai, iaia e makaukau ana pela o ka wa no ia ona i poholo aku ai iloko o kjji waha o ua holoholona la, a ikonakomo ana aku ua moana a-u maoli o loko, a i hui pu ia iho me kona a-u maoli ana iloko o ka wale, na ia mea i hai okoa mai i ke kulana kupilikii maoli, e nele ole ai ke ku a pilikia maoli o kekahi mea kino ola. Ma keia ano kupilikii i loaa iaia, oiai, ua upoi iho la ka waha o ua kupuino la, a oiai oia e hakaka ana me keia hopena weliweli i ili iho maluna ona, hoomanao ae la oia i na olelo ao a kana kumu Mamiona iaia no na ano e hoohana ai i ka pahi ke komo oia iloko o na wahi kupilikii loa o na enemi. Nolaila, me ia ike i ao ia mai ai i hoohana aku ai oia i ua pahi kupua nei ana e paa ana, oiai oia i opa iho ai ma kahi o kela mau hua palapala i kakau ia ma ke kuau o ua pahi la LANAKILA, ia wa koke no i olapa ae ai ka uwila a papaa kapakahi ana ia aoao o ua moo nei, a ia wa koke no i komo mai ai na kokua o ke komo ame ke pine a weluwelu liilii ae la ua moo nei me ke koe ole iho i wahi hunahuna, a ia wa koke no i iho mai ai na lima lauahi o Dasonaa lilo akula o Hesisina-hesino. A hui hou kakou me Ka Lanakila!