Ka Lanakila, Volume I, Number 10, 16 Kepakemapa 1909 — KA HALAWAI MAKAAINANA AKEA MA AALA PAKA. Oni Imua na Makaainana no ko Lakou Mau Pono---Na Palapala Hoopii me na Kumu Lehulehu. [ARTICLE]

KA HALAWAI MAKAAINANA AKEA MA AALA PAKA.

Oni Imua na Makaainana no ko Lakou Mau Pono---Na Palapala Hoopii me na Kumu Lehulehu.

Ma ka hora 8 ponoi o ka po Poalua nei i malamaia ae ai ma Aala Paka he halawaihmakaainana akea nā ka lehulehu, no ka noonoo ana i na kfcehina hana no ko Hawaii mau pono a waiho aku ma ka lima o na hoā hanohano kau i hiki mai.nei, mamua o ko lakou haalele ana mai ia Hawaii nei no ka Aina Makua . Elike me na palapala hoolaha i hoopukaia, ae no ka malamaia ana hte halawai, ua ikeia aku ka lehulehu e akoakoa ana ma kahi halawai elike me ka mau; a oiai, ua hiki kino ae ka Puali Puhiohe Lahui o Hawaii ma ua kahua la, nolaila ua lilo na hora mamua iho i manawa no ka lehulehu hoonanea airi na ieo mele mai nārhokeo like ōtermāt a na keiki puhiohe. I ka hiki ana i ka manawa e hoomaka ai na hana elike meka mea i hoolahaia, ua ku mai la ka Meia mua loa o na Ailana o ka Pakipika Jos. J» Fern, a nonoi mai la ika oluofe o J. M. Poepoe, ka lunahooponopono o "Ke Aloha Aina" no ka hoomaikai ana i ka Makua Lani, no ka maluhia a me ka holomua o na hana no ka pono ame na pomaikai o ka aina ame kona lahui. Mahope iho o ka pau ana o na leo kalokalo i na mana lani, ua ku mai la ka Meia a o ka lunahoomalu hoi o ka halawai, a hoakaka mai la i ka manao nui o ua halawai la, me keia: E na Lede ame na Keonimana, Aloha oukou: — Oiai, na kakou no ma o ko kakou Ahaolelo kuloko la, i hookaawale i haawina dala no na lild o ka holo ana mai o na hoa hanohano o ka Ahaolelo Nui o ka Aina Makua no ko kakou maukaiaulu nei, a oiai eia lakou me kakou, a ke kokoke mai nei na la o lakou e haalele mai ai ia Hawaii nei, nplaila, he hana kupono a mĀikai ia kakpu

waiho ana aku ma ko lakou mau lima i ka kakou mau mea i makemake ai i hiki ai ia lakou ke hana mai; nolaila, ina he mau palapala hoopii kekahi i makaukau no ka waiho ana aku ia lakou, ne mea pono o ka wa keia e waiho mai ai i na hoopii. Ma keia wa, ua ikeia aku kekahi mau lede opio ame kekahi poe makua Hawaii e pii ana no luna o ke kahua haiolelo me na palapala hoopiipakahf, a na ka Lunahooponopono Joseph Mokuohai Poepoe o "Ke Aloha Aina ,J i heluhelu mai i ua poe palapala hoopii la imua o ke anaina. A penei ua mau palapala hoopii la: I ka Ahaolelo Nui o Amekika Huipuia, na Senatoa AME NA LuNAMAKAA-INANA; O makou o ka poe no lakou na inoa malalo iho nei, he poe Hawaii maoli a poe koho balota hoi no loko o keia Teritori, ke waiho aku nei makou i keia palapala hoopii no na kumu i hoikeia malalo iho nei penei: Akahi. Ke noi nei makou e pnholaia mai na loina alakai o na Kanawai Aina o Amenka Huipuia ma ke Teritori o Hawaii nei, i hiki ai i na aina aupuni ke paa a ke hoohanaia no ka pomaikai o ka poe home hookuohoono mawaena o mg,kou o na kanaka Hawaii, a o na olelo no ka hiki ole ke malama i na Aina Kuleana ke loaa mai ia lakou, he hoino haahaa ia i ke kuleana hilinaiia o na Hawaii. Elua. Ke noi nei makou e hookaawaleia e ka Ahaolelo Lahui i haawina dala mahuahua a lawa kupono no ke kuai ana i na kai lawaiā konohiki no ka ponoj) na makaainana Amerika, elike me na- olelo o na Pauku 95 ame 96 o ke Kanawai Kumu. Akolu. Ke ku-e loa nei makou i ka hooholoia ana o ke Kanawai Helu 15,226 i hookomoia ai e Mr. Kalanianaole maloko o ka Hale o na Lunamakaainana, ma, ka la 19 o Aperila, 1904, ma ke Kau 2 o ka Ahaolelo Helu 58, e pili ana i ka hooki ana i ka hoohanaia ana o ka Olelo Hawaii maloko o na hana Ahaolelo o loko nei o ke Teritori i ka pau ana o na makahiki he umi mahope iho o ka hooholoia ana oia kanawai; a ina hoi ua hooholoia ua Bila Kanawai la, & he kanawai io ia e ku nei i keia wa, alaila, ke noi nei makou e hoopau lolaia ua kanawai la. Aha. Ke noi nei makou e loaa ka pono koho balota akea i na wahine Amerika maloko nei o ke Teritori, elike me ka loaa ana oia pono i na wahine Amerika maloko o na mokuaina o Waiomina, Kolorado, Idaho ame Uta, a no ia mea 7 e pono e hoololiia ka Pauku 62 o ke Kanawai Kumu. Elima. Ke noi nei makou e aeia ke Teritori o Hawaii nei e lilo i Aupuni Mokuaina no Amerika Huipuia. Kojjq» nonoi nei makou © ae Ahftol©lo

Lahui i ke koi a ko makou Moiwahiue mua Liliuokalani, no kona māu kuleana maloko o na Aina Leialii i lilo i mau aina no ka lehulehu i keia wa, elike me kana koi e waiho nei iloko o ka Ahaolelo Lahui. Ehiku. E hoololi ika Pauku 55 o ke Kanawai Kumu i hiki ai i ke Teritori o Hawaii ke kau i kanawai e hookaawale ana i waihona dala hoaie i kokuaia ai na poe mahiai liilii ame ka poe noho home haokuonoono, i hiki ai ia lakou ke hoowaiwai iko lakou mau kuleana aina, a kukulu hoi i na hale noho mamuli o ka aie ana i ke Aupuni. Ewalu. E hooki loa ia ka hookomo hou ana mai i na kane wale no mamuli o na kokua ana a ke Aupuni Kuloko ma ke ano limahana, oiai, i keia wa e ku nei ka heiuna lahui Hawaii maoli, ua aneane ekolu kane ia Hookahi wahine oo iloko nei o ka aina, a he kumu keia e hoemi hikiwawe loa ia aku ai ka lahui Hawaii a hiki i ka nalo loa ana. Eiwa. E kauohaia ka Elele Lahui o Hawaii ehoolako mai i na Auao Kalaiaina like ole o loko nei o ke Teritori, he mau Elele L ahui ka lakou, me na hoike o ke Aupuni Federala, na hoike Komite Ahaolelo, na kope o na Bila Kanawai, na Kanawai i hooholoia, kope o ka Congressional Record, a pela aku. Ma ka wa i pau ai ka heluheluia ana o na palapala hoopii, ua ikeia aku ka hauoli nui ana o ke anaina i na kumu apau i hoakakaia aku. Ma keia wa i haawi aku ai ka lunahoomalu i ka hanohano mua loa o ka wehe ana i na hana haioīelo iko Hawaii nei Bisimaka (the Grand 01dman,) ka Mea Hanohano D. Kalauokalani; a nana i hoakaka pakahi mai i na mahēle apau o ke kur ahana, a wahi a ua kakaolelo kaulana la, ua mahalo nui loa oia no keia mau kumu ae la, a he hana pono ī'ka lahui t ala, a e hana no ko lakou mau pono, oiai he mea pono e loaa ia kakou na home no ka noho ana. (Mahalo nuiia ka haiolelo me ka hauoli.) Ma ka pau ana o ka ka Mea Hanohano haiolelo ana, ua haawi aku ka lunohoomalu i ka mānawa haiolelo no kela ame keia mea e makemake ana e hoike i kona manao me ka nana ole ika aoao kalaiaina, oiai, o ka pono o ka lehulehu ka kakou apau e hana ai. Mahope aku o keia, ua ku mai ka Pohakuhau°li oka Pakipika (Joseph M. Poepoe), a iaia mai hoi weheia mai ana a pau pono na hiaai a ka makemake oka lahui; a o keia malalo iho nei kekahi mau mea e pili ana i ke kumuhana i laweia mai: 4< o ka pono koho ona wahine o keia Teritori oia keKahi 0 na kumw i hoaWkaia m k» kakou

hoopii elik'e me ka mea i heluheluia aku nei. Mamuli o ka ulu nui ana mai nei o na lahui e iloko 0 ka aina, e hiki ai ke ike maopopoia aia he manawa e hiki mai ana e lilo ai ka mana koho balota o na Hawaii i mea waiwai ole; a oiai ma na mokuaina o Kolorado, Idaho, Waiomina ame Ula, ua loaa keia momi makamae loa o ka pono koho o na wahine i ko lakou mau wahine, a no keaha e loaa ole ai ia mana hookahi ia oukou e na lede o Hawaii? 4, l\ra ke knnawai kumu o ke Teritori e ku nei 1 keia la, ua hoakaka maoliia ke ano o ka liīki ana e loaa ka mana koho, a oiai, he hana hiki ole ia ke hanaia e ko kakou Ahaolelo Kuloko, nolaila, e waiho kakou i keia hana ma ka lima o na hoa hanohano, a na lakou ka hana ma ka hoololi ana i ke kanawai kumu i mea e loaa ai o keia haawina kilakila a pookela ia oukou e ko Hawaii mau lede. He mea pono e loaa ia oukou ka mana o ke ka'ipuu like ana i na pono o ka mana koho balota no ke koho ana i ko oukou mau luna o ke Kalana ame ko ke Aupuni Kulanakauhale, (pa'ipa'i nuiia) i ku ai kakou apaii e kiai i ko kakou mau pono. "He hana no kakou e ai kē ku ana a nonoi aku i ka mana kaukanawai o ka Aina Makua nd ka nana ana mai i ko kakou mau pono ma na aina aupuni; a ke manaoio nei au, o ko kakou kanawai aina o 999 makahiki, aole ia i kupono no kakou a no ke kulana makaainana Amerika oiaio, a o ka oleloia ana aole e hiki ia kakou na Hawaii ke malama i ka aina, he hoohaahaa ino loa ia i ke ano o ko kakou nohona lahui ana. ( 4 Tololei." Mai ka lehulehu mai.) <{ 0 kekahi o na a kakou maloko o keia mau palapala, oia no kā mea e pili ana i ka hoopae limahana, a no ia kumu, ke ku-e loa nei au i ka laweia ana mai o na limahana wahine ole, oiai ua piha kane kakou; a ma ke ana lahui, eia i keia wa he ekolu kane na ka wahine hookahi, a hemea maopopo ina e mau mai ana ke komo ana maio na kane limahana wahine ole iloko nei o ka aina, alaila, ua kokoke loa mai ko kakou wa e ike hōu ole ai ia mea he maluhia. Heaha aku ka hopena no na pua hou\ kakou Hawaii? <4 Ke ku-e nei au i ke kanawai olelo Hawaii o umi makahiki i hookomoia iloko o ka Ahaolelo Nui e ka Elele Kalanianaole ma kela mau kauaku nei i hala, oiai, o ka manao maoli oia kanawai, oia ka hiki ole ana ma keia hope aku ma ka wa e mana ai ua kanawai la, ke holo kekahi i moho kaukanawai, ?v he moho hoi ia i lawa ole me ka makaukau i ka Olelo Beritania! Nolaib, e noonoo

mai oukou, ano ka wa no kakou apau e hana ai. v (Pa'ipa'i a mahalo nuiia). He mau olelo kekahi mai ia T. J. Ryan mai o Hilo no ka pono e loaa ona mau home no na Hawaii, a e ku-e loa ana hoi i ke kanawai aina o 999 makahiki e ku nei i keia wa. Wahi a Meia Jos. J. Fern: Ke hauoli siui nei au no ko kakou akoakoa ana mai a launa pu ma ka noonoo ana i ka hana a kakou e hana ai no ko kakou mau pono. Na kakou no ma o ko kakou Ahaolelo la, i kauoha aku nei i na malihini hanohano a kakou e hele mai, a ua ike kakou eia lakou me kakou i keia mau la. I hele mai nei lakou aole no ka nana wale ana no i na ea oluolu o ko kakou aina ame kona mau mea kupanaha, aka, i hele mai nei lakou e imi, e ninaninau, a e lohe maiia kakou aku ike ano 0 ko kakou mau pilikia o ka noho lahui ana. Owau kekahi ma ka lakou huakai aku nei i Kauai ame Hawaii, a ua ike i na mea a£au i halawai mai me na malihini ēlike me keia ke ano, a o keia ka mua loa o ke ala ana mai o oukou e ka lehulehu a ku maluna o ke kahua no ka imi ana i ko kakou mau pono, Oka iini nui a kuu puuwai oia ka loaa ana ia kakou o na aina aupuni me ka oluolu loa e hiki ai i kela ame keia ke loaa he home nona ame kona ohana. Ma Amerika Huipuia, ua haawi aku ke aupuni he mau eka aina iehulehu "no ka ohana hookahi me ka uku ole i na Ilikini, a pehea 1 hiki ole ai e hanaia mai ia mea hookahi no kakou. Aole e hiki ana e loaa he 160 eka no ka mea hookahi o kakou elike me ko Amerika, aka, ua hiki no nae e loaa he umi a oi 4ku eka no ka ohana hookahi o kakou ke loaa ona kanawai aina maikai. Ina ua loaa aku ina kupa kahiko o Amerika na eka aina lehulehu me ka uku ole, ke manao nei au ua hiki no e loaa ia kakou na pouo oia ano ma keia alahele a kakou e hana nei. O ka hana wale no i koe, oia ko makou na komite hooponopono ana i keia mau mea a waiho aku me na malihini hanohano a kakou. Me keia kc kuahaua aku nei au ua hookuuia ka halawai.