Ka Lanakila, Volume I, Number 6, 19 August 1909 — KE AHIKANANA VERO ONEGA Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu [ARTICLE]

KE AHIKANANA VERO ONEGA

Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu

(Hoomauia)

MOKONA VIII Ke Ahikaimna—Nona Iho. 0 na huaolelo i kahakahaia maluna o ua apana pepa ? la ua kakau penikalaia; a ua kakauinoaia hoi me keia mau huapalapala "V.* 0 " Ma keia wa ua melia iho la na leo walaau o ua poe 'la, oiailakou e nana hoomau ana i na huaolelo i kahakahaia maluna o ua apana pepa 'la; ka apana pepa hoi i, nakiiia ma ka pu-panapnna, kā apana pepa no hoi nana i paila ae i na galani koko' o ko lakou mau kino, a lilo ae la i mau tona hau huihui. "Aole keia he hana, he hookalakupua maopopo na kek'ahi kupueu a lapu o ka po, wahi a kekahi o lakou i kamailio ae ai. ?> A ke manaoio nei au, ua loaa kakou i ka laāu kuēhu heu-panini a kelakanaka hookahi no nana i palaina, kipi, hooi a pulapu ma kela po aku nei." No ke aha oukou i nana pono ole ai a maopopo, o keia iapu paha, a i ole, o ke kaikamahine paha ka oukou i ike iho nei maloko o keia rumi, wahi a ke alakai o ua poe 'la. No ktl ninau a ke alaka}, ua hiki ole i keia mau kanaka ke pane akn, oiai, ua ike iho la lnua i ko lakou hoohokaia ana mamuli o ka nana 010 ana a maopopo ia lakou ke kino o ka moa e kukuli ana ma ka aoao o ka moe ma ka wa mua a lakou i pii mai ai. He manawa keia na kela ame keia e nauki ai no ko lakou epaia, a he mau eke huluhulU i piha me na olplo hoino ka i luia ilio maluna o ka papahele ma keia wa, no ka hoino ana i ka kakou l)hvahiwa ke kiu kaulana a kaeaea o ka hema. Ua loaa i na limakoko ka manawa ku]),otio loa no lakou e hoopaliu'a ai i ka ike ame ka nuikaukau o Vero Onega ma na minute i hala mamua iho, aka, no na hiohiona ui nohea o ke kaikamahine a lakou i koho wale ai i uhi mai ia lakou, a kohukohu papai

110 Honolulu, he poeleele ka lia-ha ana o ka loaa. Ma keia wa aia na manao hauoli ke kaomi malie 'la ma ka uinauma o ka kakou hiwahiwa, a* no ka rnea, ua holopono kana papahana i hoolala ai, a he hookahi mea i koe oia konai kaawale ana aku inai kela hale aku, a haalele iho i na powa e niilimili ana i ka hoka ame ka ho-a-a iloko o ko lakou ukiuki nui. E lioolohe mai e o'u mau hoa, wahi a ke alakai iko lakou poe. Ke ike nei au oka elua iho la keia o ko kakou hoopuhiliia ana e keia kanaka, a ke hoopaa aku nei au i ka'u olelo iniua o onkou, mai a mahope aku o keia manawa, aole oia e hanau 'ola hou ke halawai aku au me ia. E hanu aku kakou mahope o kona. meheu, aole oko kakou hoohala manawa wale iho no maanei, wahi a kekahi o ua poe powa la. Ua pono kela, a c hele aku kakou e uni iaia, a ke loaa aku ia kakou kekahi kino kanaka me ka nana ole aku owai la oia, alaila, e hanai huaale kepau aku iaia. E ka hoa heluhelu o na kuhinia o ke kaeaea Vero Onega, ke ike ae la kaua i na mea i hanaia i keia mau minute ma ka aoao o na powa, a e nana ae hoi kaua eia la i hea o Vero Oneg-a i keia manawa. Ma ka manawa a na powa i komo aku ai iloko 0 ka rumi elike me na mea i ikeia ae nei, ua komo aku la ka kakou hiwahiwa ma kekahi rumi okoa aku, a oiai, ua loaa iaia na noonoo ana aole he poq/ powa i koe mawaho o kela hale ia manawa, nolaila, ua wehe ae la oia i kekahi pukaaniani o ua rumi la a oili aku la no ka iho ana ilalo, no ka imi pu ana i kona palekana mai ka upena aku i kahihiia nona e na powa. I ka kakou hiwahiwa i hiki aku ai ilalo o ka honua paa, ua hele aku la oia no mua, a oiai he haneri kapuai wale no a oi kona kaawale mai ka hale aku, ua halawai aku ]a oia me elua mau k.anaka o ka puali powa, ame na pu-panapana pakahi ma ko laua mau lima, aia ke hulali la imua o na maka o kakou hiwahiwa. 'E hele ana oe i hea e ka malihini?" wahi a na, powa me ka leo koikoi. I hoounaia mai nei au no ka imi ana ia olua, wahi a ka makaikiu me ka leo olu e puhili ai nei mau kolohe. I hoounaia mai nei oe e huli ia maūa? Ae, o ka'u ia i hele mai la. Heaha ka makemake no maua? Aia o Vero Onega ka Makaikiu iloko o kela hale, a ua makemakeia kakou apau e ko kakou alakai no ka akoakoa ana aku no ka hoopuoi ana 1 kela hale a hopupio aku iaia. Alaila, aia o Vero Onega iloko o kela hale?

Ae, aia oia iloko ; aole i hapalua hora ae nei. Ma keia wa i loaa ai na lima o ua mau powa la i ka ihai-10-lo a hehee iho ilalo me na pu-pana-pana a laua, a me ka pane leo hou ole mai, ua haalele iho la laua i ko laua kulana ku kiai, a moe kololio aku la na wawae o ua mau kanaka la no ka hale o ke Kahunapule Kelemana ke awa hoomaha. E ka mea e heluhelu ana, elike me ka hikiwawe o ka haalele ana mai o ua mau kanaka la i ka kakou hiwahiwa, pela no ka hikiwawe o kona huli ana aku mahope o ua mau kanaka la, a no kona makemake ole e loaa he manawa e hui ai keia mau kanaka me ko lakou poe iloko o ka hale o'ka elemakule Kelemana, hanai ai aku la oia i ua mau kanaka la mahope o na poo o laua me ke kumu o kana pu-panapana, u oki oe e hananee ana kikala o ua mau kanaka la a waiho oni ole ana i ka honua. Ma keia manawa ua pau ka hana ka kakou hiwahiwa ma keia wahi, a no ka mea, ua wehe mala'ela'e aku oia ike ala no kona palekana, a o kana hana pono wale no i kela manawa, oia kona imi ana aku i wahi nona e nalowale ai ma keia koena po mai keia wahi aku, . oia ka ua kaeaea nei a kakou i paani oli-oli ae ai i kei'a tnau lalani: A hemo ke kaula kikala, A lio-lio na kaula rigini, A po-ho na pe'a i ka makani, A hao o Maleka ike hoa la lilo. Go.

MOKUNA X. Na Hololio iie Umi. Aole ka makaikiu i awala hou iho i na kalo paa o Waiahole maluna o ua mau kanaka la, aka, ua wehe koke mai la n<f oia i ka pili hooko-o a loko, a ahai aku la ka pupuhi he ia no ke kai lipolipo. E ka makamaka heluhelu, e ae mai me ka oluolu huhu ole, a e huli ae kaua a e nana aku i na powa no ka lakou hana ma ka hale o ka elemakule mahope iho o ko Vero haalele ana aku i ua wahi la. E na hoa, na keiki kaniu lae o na alahuna kuahiwi o Geogfia nei, e huli koke aku i na rumi, na poopoo ame na kuono apau o keia hale, a e anai aku i ke'ola o kela kanaka nana i hoohoka mau mai ia kakou, a e alai mau nei hoi " ke alahele o ka holopono o ka hana a kakou e hana nei^ No keia kauoha, oia ka kela ame keia i hooko aku ai, a i ka hala ana o ka hapalua hora, ua hiki mai la kela ame keia ma ke poo o lalo o ke alapii

o Ut * hale la, a he hookahi wale no eino pa-ko-li ma ko lakou mau pakahi, oia hoi aole ka lakou mea i manao nui ai e loaa. "Ua haalele mai la oia i keia hale," wahi a kekahi o na powa i kamailio ae ai, a no ka mea, ua loaa aku nei ia'u ka pukaaniani o kekahi rumi ua hamama, a oia wale no hoi ka pukaaniani o keia hale me ia iho 3a ke ano. Ina pela, alaila, aole e nele ana ka ike mai o na hoa o kakou i noho aku nei iwaho e kiai ai," wahi a ke alakai. Ke makaala laua, alaila, ke manaoio nei au, ua wali aku la ka auwae o keia makaikiu i na hoa 0 kakou, a no ka mea, o na topido aku la no ia o kakou i noho aku la e kiai ia waho," wahi a kekahi o na powa i keha ae ai. "E hele aku kakou e'hui me laua, a malia ua ike laua i kahi mea, elike me ka ia nei e olelo nei,' 7 wahi a kekahi o lakou. Nolaila, ua eleu like aku la lakou no ka hele ana i kahi a ko lakou mau hoa i kauohaia aku ai no ke kiai ana, a ma ko lakou alahele no ka halawai ana aku me laua/ua loaa aku la ua mau kanaka la ia lakou, e u momoe malie mai ana i ke kapu o ka haku o laua, Ma keia wa nohoi ua ho-aia ae la he kukui, a 1 ka nana ponoia ana iho o ua mau kaimfea- trar ikeia iho la ua kukonukonu no ka eha i kau aku maluna o laua. Mahope iho o ka hoi hou ana mai o na noonoo maikai iloko o ua mau kanal£a la, ua ninauia aku laua e ko lakpu alakai no keia mau palapu 1 loaa aku ia laua. E ke hoa puhenehene a puiliili o ka nanea aiwaiwa o ke ahika'nana Vero Onega, ua hala aku nei ka elima o na helu o k&puka .ana o Ka Lakakila, a iloko oia mau helu.aole i hoolauna aku ka mea kakau o keia nanea ika inoa o keia alakai o na limakoko, a ano e oluolu mai, ma keia wa ke hoolauna aku nei kou mea kakau i ua kanaka la nona ka inoa o leni, a o kekahi hoi o na kanaka i komo kuhohonu loa iloko o na hana puhi-waipna. Ua nui ke kamailioia nona ma ke ano he kanaka nui maoli oia o ke dala, a ua ike nuiia hoi ma na hana kalaiaina, a ua huipu oia me na luna aupuni kiekie ma keia hana o ke puhi-waiona ku-e kanawai. Mahope iho o ka maopopo ana ia leni na mea i handia aku e ka kakou hiwahiwa maluna o keia mau kanaka ona, ua k.amailio ae oia i ke kupanaha maoli o ka makaikiu, oiai, e ikeia ana oia ma o a maanei, a e hele lanakila mau ana mai ia- lak.ou aku.

"E.aha ana kakou maanei e hoopau wale nei i ka a kekahi o lakou. 4< Heaha aku auanei ka kakou mea e hana aku aiwahi a kekahi. 4< Aole i mamao loa o Vero Onega mai keia wahi aku, a ke manaoio nei au, mamua o ka malamalama ana mai o ka La e loaa ana oia ia kakou," wahi a kekahi. "E loaa ana no anei oia ia kakou," wahi a kekahi. "No ke aha mai kona mea e loaa ole aku ai," wahi a leni. <4 E na keonimana, e hoolohe hou mai ia'u. E haawi no au i bila kikoo dala o iwakalua tausani i ka mea e lawe mai ana imua o'u i ke poo o Vero Onega, a e kumau keia makana a hiki i ka manawa e hookoia ai elike me ka'u e olelo nei," wahi a leni. "Pehea ina he nui makou e lawe mai ana i ke poo o ua kanaka la imua ou?" wahi a kekahi. "O ke dala ka J u e haawi aku ia oukou, a na oukou no e mahele elike me ke kupono ika oukou mea e hana ai," wahi a leni. E ka hoaloha, a hoa uhaiaholo o keia nanea, e nana ae kaua i ka manao o leni ame keia puulu o na tiga omo-koko o na mokuaina o ka Hema, a e hoomanao iho, 'ua hala, ua pau ka noonoo no ke ko lakou makee i ke dala, mamua o nei mea he ola iloko o ke kanaka. O keia makana nui hewahewa, ua lilo ia i ipu uwila hoeueu iloko o ka noonoo o keia puali powa, aka, no ka kakou hiwahiwa, ua ike mua no oia i keia mea, oia hoi, aia no he puu dala nui ua hookaawale muaia no kona ola, a he tausani no hoi o na kanaka omokoko e ukali nei mahope o kona melieu, aka, ia mau mea apau, he waiauau wale no ia no ke kanaka, a no ka mea, me ka make e kau mau mai ana imua ona, ua hiki aku la no oia i waena o na powa ma ke <4 Awawa Maluoka Make" a hoolilo aku i ko lakou mau noonoo hiena ame ka lakou mau hana, i mau mea paani na kamalii. Ma keia mau mea apau, aia hoi, e nana ae kaua ma na meheu o ka kaua koa, a e imi aku, eia la oia i hea mahope iho o kona hamare ku'i hao ku'i aiana ana i na powa elike me ka kaua i ike aenei. lloko o ka manawa ana i haalele aku ai i keia mau kanaka e waiho ana maluna o ka ilihonua, ua hoomaka aku la kana huakai no ka imi ana i kahi e loaa ai he wahi nona e hooluolu ai, a oiai, e kau mau ana na hoomanao ana iloko ona no kelapowa i halawai ai me ia maloko o ka hale o ka elema-

kule mamua iho o ka hiki ana aku o ka puulu o na powa. Nolaila, ua hoomau aku la oia i ka hele ana ma ke kau wahi ala ololi iloko o ka pouli, a i ka hala ana o na inile he umi ua hoauheeia aku la ua pouli la e ka malamalama pumehana o ka La, a ma keia wahi ua hiki aku la oia ma kekahi wahi home maikai ma ke awawa. Mamua o ka hiki ana aku o ka kakou hiwahiwa ma kahi e ike ponoia mai ai keia e ka poe o ua wahi hale la, ua hoololiloli ae la oia iaia iho ma ke kulana o ke kahunapule kaahele o na kuaaina, a i keia wa, aia hoi, he kanaka opio ke hele nei me ka aahu kahunapule, a he kahunapule kaahele hoi e ko ana ke au no kahi home a kakou i ike ae nei. Elike me ke ano mau o na kanaka o ua wahi la, ke apo ohohia nui ana i na kahunapule ke maalo aku ma ko lakou mau ipuka hale, pela no ka haku o keia wahi papai-hale i hookipa aku ai ma keia wa o ka ike ana mai i kekahunapule opio, a mahope o ka hoomaha iki ana a kuu iho ka nae o kamahele, ua hookipaia aku la ua kahunapule la no ka rumi aina, a ilaila aku i hoomoeia aku ai ka pololi olohaka o loko, a ala mai la ka maona e ku kiai ma kona makalua. s 'Ua loihi maoli kou mau la o ka noho ana ma wahi a-ke kahunapule opio. •'Ae," wahi a ka haku hale. "Owai ke noho nei ma kela hale nani a maikai e hoopuniia ana e na laau paina loloa, a e ku nei hoi malalo iho o ke ahua he aneane e elua mile mai keia wahi aku?'' wahi a ke kahunapule. <k O ka hale anei oke kanaka Paniolo kau e ninau nei?" 4< Aole i maopopo ia'u, he Paniolo, a i ole, he Mo-hou-lo paha oia." "Ke manao nei anei oe i kela hale nona na pukaaniani nunui ame na puo'a halaoa lehulehu?" "Ae." {t O Mika Ateaga ke noho nei ilaila." "He Paniolo anei oia?'' "Ae/' "He keonimana oia i hoomaha mai ka lawelawe oihana ana?" "Pela ka hoomaopopo aku," "Pehea oe i olelo ai pela?" wahi a ke kahunapule opio. 4I A no ka mea, ua nui na wa olelo e pili ana no kona komo pu ana me ka poe kalepa w ; aiona, a i ka hooma,opopo aku ua nui ke dala i loaa iaia ma kela hana. (A hui hou aku me Ka Lanakila.)