Ka Lanakila, Volume I, Number 5, 29 July 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu ame na Awawa Kinikini o Anete. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu ame na Awawa Kinikini o Anete.

He Kaao Pategonia no ke Keneteuria Umikumamalua o ka A. D.

[Kakauia e Puuwai-ma'ema'e.] MOKUNA 11. Ma ka Apua ke Ola.

"Heaiia kou manao naaupo? Lapuwale, e like me ka manao o ke keiki moa liilii e piopio wale ana no i kona makuahine, me ka hiki ole iaia iho ke malama i kona ola. Lapnwale maoli oe e kena keiki naaupo, manao ole i kon ola iho Aole anei au i olelo ia oe, e lawe mai oe i kekalii luahine puouou, a oia wale no kou mea e pakele ai." Olelo aku la o llesisina-hesi-no ? f< Aole au i aa e lawe mai i ke ola o kekahi i mea e kuai ia ai 110 ko'u ola ponoi iho.' J Lapuwale! Lapuwale ]oa ia olelo au!! Aole au J m&nao iki pela. K kii oe i kela luahine. Oia wale jio ka mea hiki ole ia'u ke alapoho ae.'' Aole i hala iho he mau sekōna mahope iho o keia kamailio ana mai a ka pilikua, poha koke mai la he h'o uina o kekahi mea ma na paia pohaku mai o na pali, a ike ia aku la kekahi malamalamā olinolino loa e naholo kiki mai ana a hiki i ka pilikua, a hulali koke >e la ka pilikua a keokeo, a i ka lua o ka leo uiua, naka liaalulu ae la na kuli o ua pilikua nei me ka haukeke o na niho, me he mea la ua ]oaa i ke anu o Alika, a i ke kolu o ka leo uina, anapu mai la kekahi malamalama ano e loa, a helelei wale mai la no na paia pohaku manoanoa o kaupoku o ke ana; aia hoi! ike ia aku la ka Haku Alii Barona o na Feare, e hele mai ana maluna o kona hulu-peni nui i kauo ia e na uhane

ano opeapea he 24, a o ko lakou mau eheu, ua like no me ko ka moolele deragona, a hulali hoi ko lakou kapuai elike me ke keleawe melemele, Olelo mai la ia me ka leo kuio weliweii, ka pilikua hoomainoino nui wale i na kanaka, nau ponoi no i puana mai i kau mau huaolelo mai ka niole mai 0 kou puuwai, a nolaila, ua hiki mai nei au e hooko lua mau huaolelo la au. Ua hai oe imua oke keiki alii, e hookuu aku oe i kou poo e oki ia mai a kaawale, ina e hiki iaia ke lawe mai i kekahi mea hiki ole ia oe ke alapoho ae; ano, i keia manawa, ua hoole oe i ka ai ana i ka iala mea i lawe mai nei, oia lioi kona kino ponoi iho no; nolaila> i keia manawa, ua hiki mai kou hora." laia i hoopuka ae ai i keia mau huaolelo, uuulii ae la oia i ka pahikaua nui o ke kanawai, he 12 kapuai ka loa, a haawi mai la ia Ilesisina-hesi-no i ka i ana: U E ke keiki opiopio, e lawe oe i keia pahikaua me ka olioli, a e oki a kaawale i ke poo o keia pilikua i hoowahawahaia, a e haawi aku na na manu ai io o ka lewa, amo na ilio hae o ke kula ame na alopeka o na lua." Lalau aku la o Hesisina-hesi-no i ka pahikaua me ke kulou haahaa aku imua ona, a ooki iho la ia ekolu hahau ana, kaawale aku la ke poo mai na iwi hoehoe aku, a oia iho la ka hopena o Ugalemugimo. Mahope iho o ka make ana o ka pilikua Ugalemugimo, olelo hou mai la ka Haku Alii o Feare ia Hesisina-hesi-no, "Ua oli 7 olu au i ka maikai o kou ma-u manao ame kau mau hana apau, e laa ka haahaa 0 kou naau, eia nae, i hookahi wale no a'u mea e manao hou ai. E noonoo pono oe i kau mea e nonoi mai ai, a ina he mau mea e ae kekahi au i makemake ai, e puana koke mai oe imua o ka Aha Hooko i keia manawa, a e haawiia aku no ia ia oe me ka hakalia ale." Aole i hoopunana iho ka maka'u ame ka hohe wale maluna o ka kakou hiwahiwa, i ka wa i kamailio mai ai ka Haku Alii Barona o na Feare, oiai, ua maopopo lea koke iho no ia, aole ona enemi i koe e imi mai ana 1 kona ola e kaili aku mai keia ao, a o ka liele ana mai o keia mau ulia kupanaha mamuli ]io ia o ke ano he makamaka a lie hoola hoi nona. Nolaila pane koke aku la o lleshsina-he>si-no, £ 'Ua lako au i na mea apau, aohe o'u uiakemake i kekalii mau mea e aku no'u nei, aka, ina paha he hiki ia oe ke hooluolu aku i ka noho ana o kela luahine kolopupu pilikia, ka mea nana au i a'o mai i ka haawina o ke aloha ame ka pono, alaila, ua pomaikai nui loa au i kou lokoinaikai hemoleie." Ua pono, o like me kau noiioi pela no auanei e hooko ia aku ai, a ina oe helo, hou aku ana malaila, alaila, e ike koke no oe i ke ano e o na mea apau e waiho ana malaila. No kou nonoi lum ole ana mai i keka 1 : mea i keia manawa, nolaila, ke waiho nei ia haawina paakiki au e noke ai i ka lnili me ka nui o ka luh * o na makahiki ekolu, mahope aku o kou hoomanao ana ae i ua mea 'la.'' Mahope iho o keia manawa huli ae la ka Ilaku Alii

Barona a lele aku la iloko o na ao kaalelewa, me ka waiho mai i kona aloha ia Hcsisina-hesi-no; lalau iho la i poo oka pilikua Ugalemugimo, a olokaa aku la i ka pali me ka olioli nui; a huli ae la oia e nana pono i c waiho ana iloko o ke ana, a iaia e nana pono āna i ke ano o kekahi walii puoa iloko o ua ana ']a, nakeke e mai la na pani hao oloko o ke ana, a helelei mai la hoi ka pali pohaku me ka owe halulu o ka lipo. Holokiki mai la o Hesisina-hesi-no iwaho o ke ana e ku ai, a iaia no a hohi kona mau kapuai i na paepae poliaku o waho loa o ke ana, o ka manawa no ia i upoi iho ai ]ia lehelehe o ua ana nei, a kohu pali laumania o hiki ole ai i kekahi mea ke komo aku. A mai ia numawa mai a hiki i keia la, aole i owaka hou na lehelehe eueu hana lokoino o ua ana nei o ka hookalakupua nui wale. Hoi mai la o llesisina-hesi-no me ka hauoli no kona pakele ana ame ka make ana hoi o ka pilikua Ugalemugimo, ame na mea kino uhane ana i ike ai he 24, a o ka mea e noho ana iluna o ka ipu inika ame ka peni hulu, oia wale 110 ka mea kino like me ko ke kanaka, a i oi aku lioi ka pahee ame ka waliwali o kona kino i ko ke kaikamahine opiopio, o kona mau malea hoi ua like me ka mahina piha o Mahealani, i oi paumi aku hoi kona u'i i na u'i apau o Kaaimiia. 0 na helehelena oluolu o ua alii uhane 'la, ame kela. leo nahenahe i paneia mai ia Hesisina-hesi-no, na kumu i ake nui ai oia e liui kino hou aku ai laua i kekahi manawa e aku. Aole i poina iki na mea a ua alii uhane nei i pane mai ai i ka kakou alii opio, a iwaena hoi o kana mau olelo, hookahi o lakou nana i hoonaueue i kona noonoo ame kona uhane. Ua ano hoonaeikiia kona puuwai e ka iini, a o kona poo hoi, ua ane nalulu maoli i ka noke i ka noonoo no kela mea paakiki hookahi ana i noi ole aku ai imūa o ua alii 'la o na Feare. Ile nui wale na mea ana i koho iho ai, aole nae he maopopo o ka mea hea la. Manao iho la no ia o ka manu nunu paha, a ka luahine; a i ole ia, o ka pahikana *>aha ana i pepehi ai i ka pilikua—Oiai oia e hoi ana me ka noonoo'nui i kana mea i nonoi ole aku ai i ka Ilaku Alii Barona; owe mai la ka tiaheleliele ine ka nehe malie o ka lau laau, a hiki wale i ka lioea kino ana mai o kekahi dia. Iko līesisina-hesi-no ike ana aku i ke dia e nana lealea mai ana iaia nei, hoopuka aku la ia i koia mau lani melo: "()! o oe hoi e ke dia o na mauna; Ka hoa paani o na makani puahiohio, Ame na ulu-nahele o ka wao lipolipo, Mai oe no ke keiki a ke kanaka, No ka mea aohe ona ikaika ke ole ka pua i>ana, Aole hoi ona mama ke ole e kokua ka lio, 0 iia iliō hahai kona mau kokua, Nana e hopu a hoopaa ia oe, Aloha oe e ka holoholona pepeiao manamana, 1 like me na laau Kedera." u Aloha no oe, e Hesisina-hesj-n0, ,, wahi ake elia,

owau no tiei o kou hoaloha o Anejao 3 ka mea oe nana i hoopnnipnni inua. Ua hoounaia mai nei au e mihi aku imua ou i kuu hewa a'u i manao ai e hoopunipuni aku ia oe; a ma'muli o kou ahonui wale no e pakele ai au mai ka hoopaahaoia no na makahiki elima.' , 0 hoi me ka maluhia, a ke haawi aku nei au i ko'u aloha nui nou, a e hai pu aku no hoi oe i ko'u aloha no kou Haka, ,, wahi a Hesisina-hesi-no. £ 'I hookahi a'u mea e nonoi aku ai ia oe eke keiki alii Hesisina-hesi-no, e haawi mai oe i kekahi lauoho hookahi o kou poo ia'u," wahi a ke dia. I ka manawa a Anejao i pane mai ai, olelo aKu la ke keiki alii i ka pane ana aku: "Heaha la ke ano o kau mea e nonoi mai nei ? Aole no hoi he maopopo iki ia u ke kuleana o kou makemake ana i-kekahi oho nene ihikapu o kuu poo; ua laa ia amu lauoho i kuu manao, aohe no hoi he kupua nana e uhuki ae a e kiola wale aku me kuu ike ole, no ka mea o kou la lanakila keia mailoko mai o ka p'oino nui a'u i manao ai, aohe puu pale nana e alai ae, nolaila, ua lanakila na wahi apau o kuu kino, mai ka piko o kuu poo a hiki aku i ka manea o kuu wawae." Alia oe e wikiwiki i ka pane mai pela, aia a lohe maopopo aku oe i ke kumu o kuu makemake ana i ke~ kahi lauoho hookahi o kou pōo, M wahi a Anejao. "Heaha ia mau kumu," wahi ake Alii opio. u Ao na mea hea auanei kau e hai mai ai, i mea no'u e maliu aku ai i kau noi ? Aole anei ooe ka mea nana i pahele mua mai ia'u? Aole anei oe i hoahewaia mai no kau mau hana hoopunipuni ana mai i mea no'u e punihei ai? Aole anei o oe kai imi mai nei i kahi nana e kala aku i kou hewa; a mamuli hoi o ko'u ahonui e hoaponoia mai ai oe e kou Haku; a i ole oe e kalaia aku, e mau auanei kou hoopai maluna iho o kou poo, a hala ae ke au o na makahiki elima maluna ou? M I ko Anejao lohe ana i keia wela iho la kona huhu no Hesisina-hesi-no. a huli ae ja ia a hele aku la ma ke ala moowini no o lakou ka poe nhane kupua lele. Nana aku la o ITesi,sina-hesi-no ia Anejao a hiki i kona nalowale ana aku iloko o na ao polohiwa o ka lewa, alaila, huli ae la oia ma kona kuamoo ana e hele ana. īīa manao nui oia e ike i kela luahine kahiko nawaliwali, ana hoi i haalele aku ai e mauliawa wale ana no, e ike pu hoi kekahi i na mea i hanaia nona e ke Alii Uhane. Aole oia i hele mai ma kona alanui mua ana i pii aku ai, aka, x>ii ae la. oia ma na kapa o na kualono, no kona inakemake nui e ike aku i ka waiho papu mai a ka, aina mai o a o ame ke kulana hoi o ka hale o ke kaona, aia hoi, ike aku la ia i kekahi pa hale nui e ku ana i ke kula. la'i anoano. "0 kela mea kamahao a'u e ike nei, no luna mai no ia, M wahi a Hesisina-hesi-no; "a oleo'u manao nui no hoi ia o ka ike aku he alo a he alo, i na paia o kela hale kamahao ame -na kanaka e noho ana maloko; a aohe hoi he olelo ana, ina nau e ke Alii. lokomaikai o na Uhane kela hale i kukulu, *nQ ka pomaikai o kela luahine i hele a kolopupu,'*

Hoomaha iho la oia maiuna pono o ka piko o kokalii puu kiekie, a i ka hala ana o kekahi mau lninute pokole, ku ae la oia iluna a holokiki mai la e Tike me ka mama hiki i kona mau wawae ke lawe i kona kino. Aole oia i hoomaha iki a hiki i kona hooa ana mawaho o pa-hale ana i ike ai, ame he mea 'la, o Ku, o Ka, o Wahineomao ma ae 110 kekahi ilaila, i kaua mea o ka pakela paukiki i ka holo. laia i komo inai ai,„maloko o ka puka-pa, na ka inoani ala waianuhea 0 ka honesakala i kono inai iaia e puana ae i keia mau huaolelo: "He ala hoi keia e kaomi malie nei i kuu houpo? M Lohe e aku ia no nae keia i kekahi leo aloha 1 ka pane mai, "E ola kuu Ilaku, a o kuu Alii hoi, komo mai maloko nei, a e ike i kau kauwa haahaa loa, ua lanakila mai oia mai na pilikia a ka nele, hune ame ka ma'i." I kona komo ana aku iloko o ka hale, he wahine aoo kahiko ano lede hanohano ke noho ana iluna o kekahi noho hooluolu, a o kona aahu keokeo hoi e anapa ana na pohaku makamae, ka mea nana i hoike mai ia īlesisina-hesi-no, he wahine oia no ke kulana kiekie, nolaila, ninau aku la oia, "Owai oe e ka wahiiie hanohano? A mai hea mai hoi kou wahi i hele mai ai?" A lohe ka luahine no keia ninau a Hesisina-hesi-no, akaaka nuii la na wahine aoō nei, a pane mai la, "E ke keiki Alii, owau no hoi ka mea i kamailio pu me oe \ keia kakahiaka." <4 Auwe! 0 oe no anei ka luahine nana i ao niai ia'u no kekahi haawina niaikai loa o keia ola ana? Nani kuu lioohewahewa loa ia oe! E hai niai ia'n, peh('a la i liiki mai ai keia poniaikai nui maluna ou?" "0 ka oiaio, aole 110 au i hoomaopopo i ke kumu 0 ka hiki ana mai o keia mau mea apau; ua pau kuu hu'i ame kuu mau nia'i apau i ka hehee wale aku no; a no ka hale hoi ame na mea apau, me lie mea la i ulu wale niai no a ano hou ana. Aolo nae au i lohe iki aku i ka nakeke o ka hamare, aoli 1 no lioi au i launa iki īiii' kekalii mea kino, a liiki wale mai la no hoi oe; a ina palia wahi hoa noho opiopio ko'u e lawelawe mai ana na u, aole no au e hopo ke kaena a( k , owau okoa iho la no ka Moiwahine o Kasimia nei." Aole no hoi i pau pono ae na huaolelo a ka wahine aoo i ke kamailio ae, hemo inai la ke pani puka o ka nimi kuene; a puka mai la kekahi kaikamahine opiopio 1 kahikoia me ka lole nani keokeo, aole nae ia i kamailio mai, eia nae ke hoomakaukau m&i la oia i na mea ai inaluna o ke pakaukau a kau pono mai la i na pa awe na pola ti. Ninau aku la ka wahine aoo me ke ano pahaohao, Owai oe, a mai hea mai nei hoi oe e ke kaikamahine opiopio?" "Owau no hoi ka manu nunu oopa au i hanai hoomanawanui ai. ' Aole i loihi ae nei i halawai mai nei au kekahi kanaka uuku opiopio e noho ana iluna o ka īpumika lele- hoopa mai nei kela ia'u i kekahi

kookoo, a Ijlo koko ae la au iloko oko ajj(> au e ike mai ]a me ke kauoha pu ana inai nei īa'u e lioi mai e noho pu me oe, a e lawelawe aku hoi nau no ke koena aku o kou mau la, a e nialama aku hoi īa oe e like me kau malaina maikai ana ]a , u. ,, 1 ka lohe ana o llosisina-liesi-no i keia mau olelo apau, hoomaikai aku la oia i ka luahine, me ka mahalo pu ana ae i keia mau pomaikai a ka ilaku Alii Barona 0 na Feare i haawi mai ai. "Aole lie mea e ae nana i liaawi mai i keia uiau pomaikai ia oe, o kela Alii Uhane walo 110, ka mea no hoi nana i hoopakeki mai nei ia'u mai na linia mai o kela Nunui llgalemugimo." Hahai aku la o Ilesisina-hesi-no i ka moolelo o ka hiki ana mai o ua Alu Uhane 'la aine na olelo apau mai ka mua a ka hopo. Mahope iho o ko ka luahine lohe ana i keia mau olelo, kulou iho la oia ilalo nie ka luliluh ana o ke poo, a mahope ea ae la iluna a nana mai la la IJesisina-liesi-no, a olelo mai la, "Nani ke aloha o -koia _Vlii īa oe, a o kou niea paha auanoi ia o pakolo ai mai na pomo he nui e kakali mai nei ia oe. 0 kola mea hookahi ana 1 i niai ai ia oe; me ka luhi nni e loaa ai īa oe ke īnn, a oia no kou mea jo pilikia ai; aia no a mu kou ikaika, makau ole, alaila oe pakele mailoko mai o ka make. ,, "Heaha la auanei koia moa a'u huli ai?" wahi a llesisina-hesi-no. "He ninau nui koia, aolo i haawiia mai i ko poo o na mea eae apau, aia wale no ia oo; nau no e noonoo i ua mea 'la, aia oe a hoomaopopo īlio i ke ano o kau mea i kuko ai, alaila, e ikaika auanei kou manao no ua mea la ; aolo hoi ho mea liiki ke makaala, a kaohi mai i ka uilani ana o ka uwih iloko ou e ko Alii opio. 1 ' A pau lioi ka olelo ana a ka hoolale koke mai la ke kaikamahine me ko kahoa ana mai, makaukau na mea ai, i hakalia wale no ī ka lalau īho a hahao ae iloko o ka waha. 1 ' Nolio iho la laua ma ka papaaina, a i ka wa e lalau ana na lima i na mea ono e hookonio a.e i ka walia, puka mai la kekahi manao hou iloko o lltksisina-hesi-no, a waiho hou īho ia i ka niea ai ilnna o ke pa, a olelo aku la i ka lualune, kt Ka, ke hooinanao nei au i na inoa o kela poe au i hahai mai ;ii la'n i kakaliiaka noj, a. owai hoi lakou? Owai o \n<la, So<la anie Sidia Lamela?" "Akahi no anei oe a hoomanao hou i na moa o kela p,oe?" wahi a ka lualune. ''0 ko'u hoomanao ana ae la no īa," walii a IJesi-sina-hesi-no. Ue moolelo loilii loa ko lakou ina wau e hai aku ana ia oe mai ka mua a ka liope. Aole no hoi anei oe i ninau aku i ke Alii o na Uhane no ua poe 'la, a hooinahui īki aku la hoi i k<»kahi o lakou imua ona*" Aole no," walii a llesisina-hosi-no. [A Halawai līou me KA LANAKTLA.J