Ka Lanakila, Volume I, Number 3, 15 Iulai 1909 — HUAKAI KAAHELE I KA PAPAKU O KA HOHONU Kona mau Hiohiona ame ko Laila Kini Lehulehu KA MEA HUNA O NA MEA HUNA. [ARTICLE]

HUAKAI KAAHELE I KA PAPAKU O KA HOHONU

Kona mau Hiohiona ame ko Laila Kini Lehulehu

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA.

[Kakauia o ka Anela o Mekiko.l

MOKUNA 111

Hoopaa Ana i Ku'u Manao

Maluna ae o keia mau mea apau, oia ka ikaika maikai o kona ola kino ame ka paakiki o kona mau io huki; aole nae he mau olona ikaika; a he molaelae hoi kona ike. He kanakolu makahiki o keia keiki. A ke hoohalike ia kona mau makahiki me kona haku, ua like ia me ka 15 i ka 20. Aka, hookahi wahi kina o Cosila, aole oia e kamailio mai ana ia/u, ke ole he kanaka e ae kekahi, a i kekahi wa nae, ua ano hooinaina au nona. <4 E Cosila!" I kahea hou aku ai au me ka hoomaka ana e hoomakaukau i na mea no ka holo ana, me ku'u mau lima i hoowela ia. Ua akaka ia'u ke ano o ka'u kauwa, aka, ma ke ano he rula mau no na haku, aole loa au i ninau aku no kona manao, ke makemake oia a makemake ole paha e hele pu me a'u ma ka'u mau huakai hele; aka, i keia wa, he huakai ino paha keia, aole paha, a he huakai paha i oi ae ka weliweli, no ka mea i ke alualu ana i keia holoholona, he hiki loa i ua iwikani la o ka moana ke hoopiho i ka moku manuwa, me ka hiki ana e hoopo-ha i ka hua. līeaha la ka Cosila e olelo mai ai? "E Cosila, M i kahea hou aku ai au no ke kolu o na manawa. Komo maila oia me ka ninau mai, "0 oe anei kai kahea ae nei?" "Ae, e ku'u keiki, e hoomakaukau koke i na mea apau no'u ame o(* pu. lloko o na hora elua i koe, e haalele ai kaua i keia wahi." "E like me kou makemake," i pane mai ai oia. <c Ae, hoomaunauna wale i ka manawa, e hookomo iloko o ku'u pahu i na mea hana apau no ka hele ana; i ku'u mau kuka, palule ame na kakini—me ka helu ole—a e like hoi me ka hiki ia oe. E wiki." "A pehea na mea i hoiliiliia e oo?" wahi a Cosila. "Mahope kaua e noonoo ai no ia—ma ka hotele nei e malaina ai ia mau mea no keia wa."

"Pehea ko Babirousa ola? M Na lakou no e hanai i ko kaua-wa e hala ai,.aka, e kauona ana au e hoouna mua aku i na holoholona apau i Farani, no 4 ka mea, aole e holo, pololei ana ka moku ilaila. E kāu aku ana kaua maluna o ka moku Manuwa Aberahama"Linekona.'' Pane mai o Cosila, "Ua pono e like me kou manao. M "E ku'u hoaloha," wahi a'u, "he huakai huli keia i ka pilikua o ke kai, i ke A-u kaulana. E hele ana kakou e anai iaia mai ke kai aku. O ka mea nana i kakau na Buke, "No na mea huna o ka papaku o ka Moana," aole hiki iaia ke hookaulua no ka holo pu ana aku me Kapena Faraguta, he huakai hanohano keia, he poino nae! Aole kakou i ike i kahi-e hele aku ai; no ka mea, he holoholx3na ano e keia. Ua like ko kakou holo ana me he mea ala aole, aka, hekapena makaala mau nae ko kakou." Me keia mau olelo i huli ae ai au e kamailio pono no ka malama ana i ku'u Babirousa, i ka mea nona ka hotele, a kau aku la iluna o ke kaa me-Cosila. Aole i emo, ua hiki koke mai la ko maua mau ukana iluna o ka moku. Awiwi aku la o kk moku, me ka ninau ana no ke Kapena Faraguta. Alakai aku la kekahi luina ia'u mahope o ka moku, a ku ana au imua o kekahi Alli manuwa ui o na helehelena, me ka pahola mai i kona lima ia'u, a ninau mai la hoi, "0 Mr. Arouaxa anei oe?" Ae aku la au me ku'u ninau pu aku, 4< o oe anei ke Kapena Faraguta?" Kunou oluolu mai la kela, me ka i mai, "Ke hookipa aloha mai nei au ia oe me ka pumehana nui, ua makaukau kou keena." Kunou aku la au a nonoi aku la, e alakai ia aku au i ke keena i hookaawaleia no'u. Ua kupono loa i ka wae ana i ka moku Aberahama Linekona no keia huakai, no ka mea, he moku manuwa oi loa oia o ka holo, ua hoolakoia me na enegini i oi aku ka ikaika, e hiki ai ke kaomi i na ea ehiku. Malalo o keia mahu, e hiki no ia Aberahama Lin*rkona ke holo no na mile he 18Vk i ka hora hookahi—he lua ole kona holo, aka hoi, hc mea ole ia ke alualu aku mahope o ke kohola nui. 0 na keena i hoomakaukauia o ua moku nei, ua nani maoli, a ua kupono hoi i ka holo ana i ke kai. Ua oluolu loa au no ko'u keena mahope o ka moku, a e hamama ana ka puka o ke keena o na pu. Haalele iho la au ia Cosila, e hoonohonoho pono i ko maua mau pahu. pii ae la au iluna o hope o ka moku. i ike aku ai i ka hoomakaukau ana no ka haalele iho i ka aina. Ma keia manawa i kauoha ae ai ke Kapena Faraguta, e hookuu i ke kaula i paa ai ka Aberahama Linekona i ka uwapo o Burukalina. «No ia mea,.in'a e lohi iki au a hala he hapaha hora, ina ua hala'ka moku, a haule au i ka hope waa. Hoouna aku la oia i ka Wiliki e pii mai. "Ua piha anoi ka niahu?" i ninau aku ai oia. Ae

mai la ka Wiliki. Pane aku la ke Kapena "E hookuu hou aku." 0 ka uwapo Burukalina ame na wahi apau o Nu Ka, e pili ana i ka muliwai hikina, ua ia mau wahi a piha a i na kanaka. Pa-e mai la na leo huro ekolu mailoko mai o na kani-a-i o elima haneri tausani; a he mau tausani hainaka i pulelo ae la maluna o na poo o ka lehulehu, no ka haawi ana mai i ke aloha i ka moku Aberahama Linekona; a ua hoomauia na kowelo ana a hiki wale i ko makou komo ana i na wai o Hudesona. Ma kahi oololi o na ane moku i hookumuia ai kauhale o Nu Ioka. Alaila, huli ae la ka moku ma na kapakai o Nu Ierese, ma ka aoao akau o ua muliwai nani nei, i uhi paapu ia e na kauhale, a holo aku la hoi mawaena o na papu, na mea hoi nana i haawi mai ke aloha hikilele, me ka leo o na pu nui. Ua haawi aku la makou i ke aloha, ma ka huki ana ae i ka hae Amerika, no na manawa ekolu, ka mea nona na hoku lilelile he kanakolu-kumamaiwa, i pulelo haaheo ae ma ke kia hope; alaila, ua hookualiiliiia iho la ka holo o ka moku, oiai e au ana i na nuku ololi, i hoailona ia me na mouo ma ke kuono maloko e pili ana me ka lae Kidou One, a holo pili aku la makou ma na kapakai o ua lae one ala a he mau tausani na makaikai i huro mai la ia makou mai na kahakai one luakaha mai olaila. Aole i haalele mai na waa pailata ia makou, ke ukali nei no, a hiki i- ke kau like ana me na ipukukui awa elua i ka nuku, e komo ai i ke kowa o Nu Ioka. I ke kani ana o na bele eono (hora 3), kau aku la ke pailaka iluna o ka waapa, a holo aku la i kona moku kuna e ukali mai ana iaia, ia wa i ho-a ia ae ai ke ahi, hoomaka ae la ka noine powahi ana o na huila iluna o na ale, a he manawa ole, ua maalo ae la ke kahakai lena haahaa o Mokupuni Loihi; i ke kani ana o na bele ewalu (hora 4), ua nalo aku la na.ipukukui o Mokupuni Ahi, ma ko makou aoao komohana akau, a e holo ana ka moku me ke kuupau piha ia o kona mahu i na waiuliuli o ka Atelanika. MOKUNA IV. Nede Lana. Ile kapena akamai o Faraguta i ka holo moana, a he hilinai hoi i ka moku ana o hookele nei. 0 kona moku me īa, hookahi laua. Oia ka uhane o ua moku nei, aohe ona wahi kanalua iki no "iwi-kani" o ka aole ia mea, e like me ka manaoio ana o kekahi poe wahine pono i ka leviatana—ma ka manaoio wale no, aole ma ka ike maopopo lea ana. Ile pylikua io no e ola ana iloko o ke kai, a ua hoohiki paa oia e alualu iaia a loaa ir;ai ke kai aku.

Ua like oia me ka Naita Rod€, a he Diadone elua o Gozona, ka mea i hele aku e halawai me ka m<io n&na i hooneoneo ina kanaka oka Mokupuni. E hele ana ke Kapena Faraguta e pepehi i ke a-u lele kai a make, a i ole, o ua Kapena nei paha ke make mai i ke a-u. Aole he manao e ae. 0 na 'lii apau o ka moku ua like wale no ko lakou manao me ko lakou poo. 0 ka lakou mea wale no ia e kamailio ai, kukakuka, a noonoo hoi i ke ano o na mea apau e loaa ai ia lakou ka ulia pomaikai o ka halawai pu aku me ua pilikua 'la; a e makaala mau ana lakou i ka hakilo aku i ka ili akea o ka Moana. 0 na hooluolu ame na hiolani ana maluna o ko lakou mau ahamaka, a iloko o ko lakou mau lumi liilii, ua haalele ia—no ka pinana iluna o na kia, na i-a, ame na rigini o ka moku. I ka wa e mawehewehe mai ai ke alaula o ka wanaao o kela la keia la, ia wa e lehau ai na rigini o ka moku i na luina, me he mea ala he maka'u ko lakou mau wawae i ka oneki o ka moku; oiai aia no ka moku e holo ana no i na ale o ka Atelanita me ka hiki ole aku i na wai o ka Pakipika, kahi i lohe ia mai ai, aia ilaila ka pilikua. Aohe mea eaea na poe apau o ka moku i manao ai, o ka halawai wale no me ke a-u nui, o ke o iaia, a hiu halaka ae iluna o ka moku, hoihoi aku iaia i Amerika. Ua kiai mau lakou i ka ili o ka moana me ka hiaai ana ole. Ua uluku mai la paha keia makaala mau o lakou no ko Kapena Faraguta olelo ana, e haawi no oia i elua tausani dala i ka mea e ike mua i ka pilikua, ina he kapena poe, he luina, a he 'lii moku paha. Ke waiho aku nei au na oukou e noonoo, ehia la ka nui o na maka o ka moku Aberahama Linekona. No'u iho aole au i haule mahope o na poe e ae, aole hoi i hoohala i ko'u hakilo ana i kela ame keia la. Ile pono paha e kapa ia ua moku nei o Agusa, ka pilikua nona na maka he haneri. Hookahi wale no mea i manao ole no ua pilikua 'la, a i hiaai ole e hakilo i ka moana, oia o Cosila, ku'u kauwa, no ka mea, oia hookahi ka mea i hoopohala mau no na mea apau i pili i ke a-u. Ua olelo mua aku au, ua hoolako ia ka moku me na mea apau no ke o ana, a no ka hopu ana i na kohola nunui. Ae, aole he moku okohola i oi a» kona lako pono i na mea lawaia apau e like me keia. Ua lako pono ka moku rne na mikini pepehi ia apau i ike ia. Mai na hapuna o lima, a i na o i hoolei ia me ka pauela hoopahu, a liiki i ka pukuniahi ki kohola, no lakou na poka i like ke ano me ka puoa, a hiki hoi ke kiola me ka pololei loa no na mile he umi ke kaawale. A°le o keia mau mea wale no, aka, aia iluna o ka moku, o Nede Lana kekahi ke kilohana pookela o na, poe oia apau, a i ole, o ka moi ona poe hapuna. No Kanada o Nede Lana, aohe ona lua e like ai ma kana oihana ike, me na lima i oi ae ka palamimo mamua o ka amo ana a ka maka, i ka wa e pahu ana a e hoolei ai i kona peahi lima i o a i anei.

He kanaha ka nui o kona mau makahiki, eono kapuai a oi ae kona kiekie, he mau lala ikaika, a he kino oolea, hē huhu hikiwawe,' a he mau helehelena hiehie; aka, ae o na mea apau, oia 110 ke,koa o kona mau maka. Ina e liea ia aku he kanaka oia no Kanada, e i koke auanei kela he kanaka Farani oia; he haaheo loa oia ke kapa ia aku aia he kanaka Farani, a ma ia ano, a ma ko'u lahui hoi, i makemake loa mai ai oia ia'u. Ua pipili loa mai oia ia'u, ua kamailio, a ua olioli loa hoi au i ka hoolohe ana i kana olelo Farani. 0 ka ohana o Nede Lana, no loko o kekahi poe lawaia o Kueheka, a no loko mai hoi o ka poe Farani i noho mua loa ai malaila. Ua kamailio mau mai kela no kona moolelo o kona hele ana i na kai anu .0 ,ka Akau, kona mau hakaka pu ana me na i-a, me ke ano 0 kana mau hana hihiu ma ka lawaia ana; a 0 kona mau puana ana me he ala he mau oki na mele, a 0 ko'u ano ia wa, me he ala e hoolohe ana au i ke mele ana 0 kekahi ITomera 0 Kanada no ka iliada 0 ka welelau akau. I keia wa i lilo ae ai maua me he mau hoa'loha kahiko 'la, i hoohui ia ae iloko 0 na pulama pumehana 0 ka au ana iloko 0 na poino. A! e Nede wiwo ole! a'u mea e ae e nonoi aku ai ma ka'u pule ana, 0 hooloihi wale ia mai no 0 ke ola ana no na makahiki he haneri hou aku i kuluma pono iho ai kou mau hoomanao ana iloko o'u. Heaha la ko Nede manao no ua pilikua nei 0 ke kai? Aole au i ike mua, aka, i ko maua wa i lilo ae ai he mau hoa'loha pumehana, ia wa i maopopo ai ia'u, aol£ loa ona manao io no ke a-u, a he pono au ke olelo ae, oia ka lua 0 na kanaka maluna 0 ka moku, i rrjanaoio ole no na mea, e hele ia nei e imi. Ekolu heh<idoma i hala ae la, mahope 0 ko makou haalele ana 1 ka aina, e au ana ka umauma o ka moku mawaho ae 0 ka lae Balaneko, a he kanakolu mile ke kaawale mai na kapakai mai o Patagonia, ma ka aoao hema. Ua hala hope ae la ia makou ka poai olu hema, a 0 ke kowa 0 Magelana, ke waiho mai la ia no na mile ehiku haneri ka mamao .ma ka hema 0 makou. He ewalu la holo i koe, alaila, au aku ka Aberahama Linekona i na kai o ka Pakipika. I kekahi ahiahi kalae o ka la 25 0 lune, e noho ana au mahope 0 ka moku, a 0 Nede Lana kekahi me a'u; hoohaili kamailio aku la nae au iaia nona e pili ana i a-11 nui, rne ka hoakaka i ke ano 0 ka„potnaikai 0 ka makou huakai ame ka ole. A no ko Nede Lana akeukeu ole mai, nolaila, ua hoorpaopopo aku la au i kona manao. Ninau aku la nae au iaia, Nede, aole io anei 011 hoomaopopo, he a-u nui kekahi e holo nei iloko 0 ka moana? a heaha hoi ke kumu 0 kou kanalua ana?" Nana pono mai la oia ia'u no kekahi manawa, a paipai ae la i ka lae, (0 kona ano mau ia) me he ala,

e hooala ana i kona noonoo, a, i mai la, "ES Mr. Arouaka, he kumu paha ko'u o ke kanalua ana.' Pajie hou aku la au, "E Nede, ma Kau oihana he 0 kohola oe, ua kamaaina ia oe na i-a nui apau o ke kai, nolaila o oe ka mea,kupono c lilo i makamua no ka apono ana i keia mea i manao malalo hoi o na kumu hea i kanalua ai oe?" "Oia kou kuhihewa, e Mr. Professor, n (Kumu), i pane mai ai o Nede. U E hiki anei ika mea i hoonaauao pono ole ia ke manaoio, ua aui ae ka hele ana o na hoku welowelo, mai ko lakou kuamoo pololei mai? A pela no hoi e hiki ole ai ia'u ke manaoio, he mau i-a nunui loa kekahi e ola nei ma keia poepoe, i oi aku i ko na kohola ona kaei anu. Ua alualu ia e a'u na kohola he nui, a ua hoopuni ia e a'u na poe he nui o lakou; a e like me ka nui o ko lakou aole e hiki i ko lakou hiu, a i kekahi mea ikaika e ae o lakou, kē hoo~ mahinu i na papaahao o ka mokuahi. Pane aku la nae au iaia, "A! e Nede, aole anei oe 1 lohe, a i ike hoi, he nui walē na moku..i hou ia a puka me ka nuku oioi o ke a-u?" I mai la o Nede, "He oiaio ia, nom moku laau'WU'le no, aka, aole nae au i ike iki i ka puka ana o na moku hao ia lakou, a ke paa nei ko'u manao pela, a hiki i ko'u ike maka ana'; he hiki i ke kohola, i ka naia, i ke a-u ame na i-a e ae i loaa ia lakou na kui paakiki ke hou i ka hao." Pane hou aku la no au, "E Nede, ke hoopuka hou aku nei no au i ko'u manao i hookahua ai maluna o na kumu maopopo; he manaoio kapekepeke ole ko'u, ke ola nei no kekahi ohana i-a nunui e like me ke kohola a naia paha, a i ole ona mea e like me ia; aua haawi ia mai ia lakou na hao kiwi oi ikaika." Luliluli ijho la kona poo me na hiohiona o ka hoomalau maluna ona. I hou aku la au, "E ku'u makamaka, he pono oe e nana i kekahi mea nui e maopopo ai ia oe; ina he holoholona kekahi e ola nei oia ano, ina aia iloko o ka hohonu lipolipo kona wahi m%u, e hiamoe ana malalo iho o na mjle he eono ke kiekie mai ka ili iho o ka moana. Ke i aku nei au, oia ka holoholona oi aku o ka ikaika, aole hoi he mea like e hiki ai ke hoohalike ma kc ao nei e like me lakou. Ninau mai la o Nede, wPehea i maopopo ai ia oe ko lakou ikaika nui? M "E hoolohe mai, no ka mea, me kona ikaika nui palena ole i hiki ai iaia ke moe malalo o ka hohonu o ka moana, me ke kaniuhu ole no ke kaumaha o ke kaomi ana a ka Wai ame ka ea maluna iho ona. E nana kaua, o ke kaomi ana a ka ea, ua hoike ia mai ia ma ke kaumaha, o ka wai nona na kapuai he 32 ke kiekie, aka, o na wai maoli, he papau mai ia i ko kekahi, no ka mea, ke kamailio nei kaua no ke kai, kajii n vw hohonu i hiki ole ke ana ia ma ke kauwahi. [A halawai hou me KA LANAKILA]