Ka Lanakila, Volume I, Number 3, 15 Iulai 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu ame na Awawa Kinikini o Anete. [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu ame na Awawa Kinikini o Anete.

He Kaao Pategonia no ke Keneteuria Umikumamalua o ka A. D.

[Kakauia e Puuwai-ma'ema'e.]

MOKUNA 11. Ma ka Apua ke Ola

Nolaila, hele aku la ia i na hale puhi palaoa apau, a lawe maa la i na mea ono, na palaoa apau o ke kulanakauhale i hoomoa ia i ke kakahiaka nui, na hua ono apau, ame na puaa hame o kela ame keia ano, ame ua pipi kupa, a he oi loa aku ka nui o keia mau mea ana i hoomakaukau ai mamua o na mea mua, anie ua mau mea la oia i hiki hou aku ai i ka puka <> ko ana o ka pilikua. I ka wa i ike mai ai ka pilikua i keia mau mea, kihekiho ae la kona ihu a puoho mai la kona leo uwo i ka i ana. Pehea oe i manao ai e lawe mai i keia mau opala hoopailua imua o'u* O ka ai kupono auei keia na ka pilikua keonimaiia e lik« 111« a'u? K lawe koke oe i keia manawa mai o'u aku. līele pela! Uoki aole ia 0 ke kumu e pakeie ai oe. Mai kuhihewa oe he hiki ole maoli ia'u ke ai, aka, ke ao aku nei au ia oe, mai lawe hou mai oe i kekahi o keia mau mea. K ai ana au." Olelo hou mai la ka pilikua, 44 K nalinali oJa ia ana oe e a u ke lawe hou mai oe e like me keia ano, a e kakia ia hoi oe e a'u ma ka waha 0 keia ana me keia kui oioi, n Lena ae la kona mau maka i o a ia nei, me ka uwi 0 na niho, alaila, hoopa ae la i ka ihu me na mariamana lima elua, a hoopipili iho la i na maka .ona; kiola ae la kekahi lima i ke ope mea ai

mawaena oua papa niho nunui ona; ahe knho ana ka Hesisina-hesi-no i lohe iloko o ka opu o ka pilikua, me he kani ana la a ka wai i ka mea lele kawa iamo. "Ho! Ho! aohe wahi mikokohu iki o 4 keia poe opala piha welu. E pii hou mai oe ika la apopo me ka lawe hou ole mai i keia io.au mea.'' Iko Hesisina-hesi-no ike maka ana aku i keia mau mea a ka pilikua i alapoho ai me he wahi nalo la; i iho ia ia, 14 Aole no i kāna mai ka opu o keia pupuka, akahi ka ua mea luhi o ka hoapaapa a keia ino ia'u." Hoi mai la oia me ke ano luuluu o ka manao, a hiki maluna o kekahi ahua, he puu oioina hoi ia no na kanaka hele malihini, a ma ka aoao akau o ua puu nei e ku ana he wahi hale kuai lapaau. Hoomanao ae la ia i na la opiopio ona a ka makuahine e kii pinepine ai i laau naha nona maloko o ua wahi hale nei, kipa ae la oia iloko o ua wahi hale kuai nei, a nana aku la i na omole laau, ame na poho huale, ame ka rubaba e kakau mai ana ma na papa kuai oloko. Ilaila i loaa hou mai ai kekahi manao iaia. XJa nahu ia paha ka opu 0 ka pilikua i na ope palaoa, ame na laulau moo ana i ni mua ai, nolaila, o kana mea pono ke lawe hou aku 1 kekahi awakea aku i laau hoonaha, me keia manao 0 ua keiki nei i hoi olioli aku ai oia i ka hale, a ia po no ua kauoha aku oia e lawe ia mai na rubaba a pau> ha aila naha, na ialapa (Jalap) ame na tisena oloko o ke kulanakauhale; a i keia wa i lohe ia aku ai keia kauoha i ke kulanakauhale, o ka manawa k'oke no ia 1 laweia mai ai na laau naha apau iloko o ka pa Alii, a i ke ao ana ae aole loa e loaa kekahi laau naha ma ke kulanakauhale. Hoohui ia iho la ua mau mea nei apau maloko o ke kapu, a lawe ae la ua keiki Alii nei i ua labu nei i kahi o ka pilikua me ka olioli nui. L manao ana oia aole e hiki ana i ka pilikua Ugalemugimo ke ai, aole no hoi e hiki ina no he 'umi piliku& ke ai i ua apu koheoheo 'la. A o kona manaolana Apau no ke ola, ua ili iho no ia maluna o keia apu ana e lawe hope nei. A i kona kikeke ana aku mawaho o ka puka o ka pilikua īna ka liora 12 o ke awakea, aia hoi, hoea mai ]<i. ka pilikna me na maka powehiwehi i ka hiamoe, a mahope iho o kona waele malie ana ao i na kauna kehan liu o Alika, a haka pono iho la kona mau maka 'maluna o ke tabu a Īlesi t sina-heNi~no i lawe aku ai; n i lawa tio a ike i na mea apau i hoohui ia maloko, o kona manawa no ia i wala ae ai i ke la,bu liolookoa, ma he inu ana 1a i ke kiaha wai lemona, a muka ae la ka waha aiai o ua lapuwale nei me ka palu ana ae i na lehelehe, ame ke koena iho iloko'o ke tabu " Olelo mai la ua nei, "Ilo! Ilo! Mai kulou iho paha kou maka ilalo me ka luuluu, no ka mea, hookahi no au hoao ana i koe, e imi ikaika oe a loaa ia oc kekahi mea hiki ole ia'u ke ai. No keaha la ka mea hiki ole ia oe ke lawe mai i kekahi luahine puouou i hele a haumakaiole, malia paha aole ia; mea e hiki ia'u ke ai. Ho! Ho!"

Alaila lo'ulo'ū iho la ua piliKua nei i ka akaaka, a mahope o kona akaaka ana, lelele ae la oia iluna me ka hilala aku i na pou o na laau e kuku ana mawaho iho o ke ana, a iaia i lulu ae ai i kona mau lima me ke kaka pu ae i o a-ia nei, ua kulai pu ia aku la na knmu laau nunui 'eono i ka pa ana. aku i ka welelau o ka manamana lima. I ko ke Keikialii Hesisina-hesi-no manawa e ku nei me ka heluhelu pu aku i na helehelena o ka Pilikua, ua hookupouli ia mai kona mau noonoo kanaka e ka ikaika launa ole mai o keia pilikua, ame he nalo la oia e ku aku nei imua o ko ka pilikua mau maka. Ua poho kona manaolana ana i lia nui ai, e eo ana ka pilikua iaia, a o ka apu koheoheo ana i lawe hope aku ai, oia la kona puuhonua e pakele ai mai ka make mai. Olelo hou mai la ka pilikua, "E ike oe e ke keiki naaupo, o makou o na hanauna pilikua apau loa, aole makou he poe kakaolelo, aole hoi he poe hoopanee wale i ka nianawa no kekahi inea liilii, e like me ko'u haawi aloha ana aku ia oe i manawa nou e imi ai i kekahi mea e pakele ai kou ola. E hiki anei ia oukou ka poe i like me he menehune (pigmy) la imua o ko makou Inau maka, ke hookuu hou aku i kekahi i'a maikai i hei iloko o ka upena a ka lawaia, e holo hou oia iloko o ka naele o ka hohonu e paani hou ai me kona mau hoa auau kai ? Pela no hoi me a'u, aole au i makemake nui e hookuu hou aku ia oe, no ka mea, ua ike aku no au aole e hiki ia oe ke lawe mai i kekahi mea hiki ole ia'u ke ai, aka, mamuli o ko'u aloha ia oe ame ka paulele nui hoi i kou hoohiki ana mai, nolaila au i hookuu hou aku ai ia oe mailoko o ka'u upena.'' Mahope iho o kona kamailio ana mai, huli ae la ia ma ka paia o ke ana, a lalau aku la i ka mea ohiuhiu niho ona, a hilinai aku la iluna o kekahi ohuku pohaku, a haule hou aku la oia iloko o ka hiamoe kupouli; a nonolo ae la ka ihu e like me ka leo ho o ka ekake lawe ukana o na Kona. Iloko o keia wa hiamoe o ka pilikua, manao iho la o Hesisina-hesi-no e hoi i ka hale, a iaia i huli hoi mai ai alawa ae la oia maluna o ka waha o ke ana, a ike aku la oia i kekahi kaikamahine opiopio ua &atfu ia i ka'lole kanikau, e ku mai ana me na lima i kupeeia i ka hao, a o kona mau papalina, ua lawe ia na io momona mailaila aku, a ua omali kona mu helehelena ke nana aku, aka o kona rnau hiohioua kino i ka llesisina-hesi-no nana aku, o kekahi no ia o na helu ekahi o ka ke Akua mea i hana ai maluna o ka ili honua, ua lohia kona mau lala a maikai, aole oia i loihi loa, aole hoi i ka poupou pahaahaa, aka iwaena konu o ke kiekifc kupono o na wahine, e like me ka ka haku mele i i mai ai penei: <f rwaena o na wahine apau Aole e loaa kona lua ke huli ia, Aole no oia i loihi a pipio Aole hoi i. poupou a pahaahaa." A o kona ili hoi, ua like aku kona lilelile me ka

ajaj ona kuahiwi o Lebanona, e kuuwelu ana hoi kona mau lauoho poni aeae ma kona mau ki-poohiwi; oiai ka kakou hiwahiwa e nanea ana i ka ono ā. kona mau maka i keia mea hoopahaohao imua o kona alo, ame he imo ana la hoi na ka maka ua' nalowale 'honua iho la ua ui hookalakupu'a nei mai iaia aku, a lia ae la ke kino holookoa o ke Keikialii Hesisina-hesi-no no ka piha pahaohao no kekahi mau minute, a i ka mao ana ae o kona ano kunahihi, puana ae la oia, "Aole no anei au i ike mua he ana eehia keia i piha me na uhane lapu o ka po, a no keaha la wau i hookuio iho nei he wahine kanaka kela i ku mai nei?" Lohe aku la o Hesisina~hesi-no i ka halulu mai a ka laau e lauwili ia ana e kekahi puahiohio, a hoholo mai la ua makani nei maloko mai o ka ululaau, a hiki maluna pono ae o o ke ana, me ka hoopakaawili pn ae me na apana laau liilii, ame ka hune one puehu. Iloko o keia wa, palulu ae la o Hesisina-hesi-no i kona mau maka me kona mau lima, a o ka pilikua hoi, puoho ino mai la oia me ka uwo ana i ka, wa a kekahi mau apanapana laau ipa ai maia ihu o ua kuPueu nei. A ike ae la ua pilikua nei ika wili okai oka leP°, ame ka lele liilii o na mamala: laau i ka puahiohio, ua oki pu koke ia iho la kona kunahihi; "Eia no ka oe!" wahi a ua pilikua nei, u e lawe mai oe i kekahi luahine kolopupu i ka la apopo, malia aole e hiki ia'u ke ai ia mea. M Olelo aku la o Hesisina-hesi-no, 11 Ua like no ia mea me ka mea ole ia oe, ke lawe mai au ia mea i ka 2a apopo, e aho kou ai mai no ia'u, no ka mea, ua ike maopopo iho nei au i ka aneane hiki-ole ia'u ke lawe hou mai i kekahi mea hiki ole ia oe ke ai, a eia hoi kekahi, mahea la auanei e loaa ai ia'u kekahi luahine e ae okoa mai ana i kona make. M I aku la ua pilikua nei, "E lawe pu oe i kekahi mau kanaka e kokua ia oe i ka auamo ana mai, ame ka aihue ana i kekahi luahine, no ka mea, oia wale no ka'u mea hoopailua, e kali au a hiki mai oe. Apopo o ka eha ia o na la." Ke noonoo nui nei o Hesif&na-hesi-no no ke ano o kela wahine hoopahaohao i ku mai ai maluna pono o ka waha o ke ana, me na lima i kupeeia i ka hao, a hohoma hoi kona mau papalina, me he mea la ua hokii pinepine ia oia ikaai ke nana aku. "Aka T M wahi ana, "he mea makehewa wale no koia a'u e hoomenao» nei, no ka mea, he wahine lapu ino wale no'oia; 'a o kona ku ana mai nei nae a he.wahine maoli, ina ua hoao au me ko'u wahi ike uuku apau e hoopakele ae iaia mai ka paa ana iloko o kela mau kupee hao o ka mainoino ame ka ehaeha. "Apopo ka eha o na la," a o ko'u la hope loa no hoi ia e hoao ai i ka ha o ka'u meaī e lawe mai 'ai imua o keia pilikua ino. He oiaio anei o ko'u la.h'ope lia ia o ke ola ana iho ma keia ao mauleule wale, ke pau i ka amu ia ka-'u mea e lawe hope mai ai—E ke Kaula Mamioma, o ka olelo pu io anei kekahi a ke Akua rue

oe i kou manawa i wanana e mai ai no'u nei, ame ka'u mau pulapula o keia hope aku. (Ia mauawa komo hou mai la kekahi manaō hoowalewale iloko ona ? e i ana, aohe make pii hou mai i ka la apopo.) * 1 Aole au e pii. hou mai ana i ke awakea o ka la apopō, a ike iho la ka hoi au i ko'u make, hele hou mai no au ilaila—Aole —aole loa au e hana iki pela. Nani ke ino o keia manao o'u; ka'u mea i hoohiki paa aku ai ma ka inoa o na lani, aole ia mea e hiki iki ana ia'u ke pelukua hou iho. M Puliki ae la oia i kona mau lima me ka waiho loa aku i kona manao apau ma na paepae wawae o ka Lani, oia hoi Tsa huikala ana mai i kona mau manao ino apau. Aole no hoi e hiki i na keiki Alii apau ke uhaki i ka lakou mau olelo hoohiki, o ka hooko pōlolei wale no ka mea pono ia lakou ke hana, pela lakou i ao ia ai mai ko lakou wa liilii mai, a pela pu no hoi i ao ia ai na keiki apau o ka hanauna Kasimia i ke au kahiko, oiai na haneri he umikumamahiku i hala aku nei. Ua hala ka hapalua hora mahope iho o keia ku kamailio ole ana mai o ka pilikua, a o Hesisina-hesi-no hoi he nui na hana a kona manao e lia nei, alaila, lohe ia aku la kekahi leo kaniuhu mailoko mai o ke ana, a wawalo ae la ia leo kaniuhu ma na paia a puni ke ana ine he leo ala no ka hamale kalai pohaku e kani ku-pa māi ana, ka hamau pu oia leo, aohe hoi he mea nana e hoonana aku. Uwe ae la ua leo nei me ke kani oeoe ana a oku pu iho la, a o na kupinai ka mea nana i hooloihi aku ke kani oeoe ana no kekahi mau sekona. "Ua oki kou leo wi e kena pio! n wahi a ka leo uwo 0 ka pilikua, tf Ho! Ho! E ke keiki, he mea lealia loa no ko oukou mau pepeiao ke mele a na manu liilii o ke kuahiwi, a ia'u la, he mea lealea loa na ko J u mau pepeiao ka lohe ana i na leo uwe o oukou ka poe makalii. Aia a ka la apopo e hana no au i hale manu na'u, a m a keia haka e kau ai au ia mea, a e hookomo no au 1 kela manu (pio) a'u iloko olaila, i kani mau mai oia iloko o kona hale manu i' ke ao ame ka po. E hoi oe i keia la, a e lawe mai i luahine kolopupu i ka la apopo.'' Mahope. iho o keia olelo ana īnai a ka pilikua, komo aku la oia iloko o ke ana, a lolie aku la no hoi o ITesi-sina-hesi-no i ka hookala mai i ka pahi, ame ka holoi mai i ke pa palai. Olelo iho la o Hesisina-hesi-no iloko ona, "No'u anei kelā pahi ame ke pa palai e hoomakaukauia mai la a no kekahi pio e ae paha? E aloha mai ia'u e na lani, a i kela hoa maewaewa i hoopaahao ia no na la he nui; ke menemene nei ko'u uhane nona, a ke haloiloi nei hoi ko u mau waimaka no kona pilikia mauwale ana iloko o na lima powa o keia pilikua. Huli hoi mai la o Hesisina-hefii-no rric ka naau ua hele a piha i ke kaumaha me ka ehaeha a hiki i ka hale, a pii aku la oia iluna loa o kahi oioi o ke dome nui o ka halealii, a ma ka puka aniani e huli pono ana i

ke kukulu komohana, malaila kona wahi i noho iho ai, a nana aku la oia i ka waiho ame ka moe mai a na kakaipali me na kula uliuli e waiho lahalaha mai &na me he moena pawehe la o Niihau i lohia e ka lima palupalu o ko laila mau lede maka onaona, aia hoi na kumu laau sukomorea e pohai a puni ana ma na awawa a hiki loa aku i ka piko'o na kuahiwi. Me keia mau hiohiona poina ole e waiho mai la mamua o kona mau kii onohi, ua hoolele iho la kana nana maloko o ka pa e hoopuni ana i ka hale Alii, aia hoi kona mau puali koa e hoomaamaa ana ia lakou me na kakaka ame ka maa, a ma ke kula hoi na koa kaua 110 e holoholo ana iloko o kekahi lina poepoe nui, e hoomaamaa ana hoi i ko lakou mau lio i ka lele ana ma na pa pohaku ame na auwaha i c4i ia. 0 na hiohiona o keia mau mea apau imua ona, aole ia he mau mea nana e hoohauoli mai i kona manao, ua ike ka maka i kana mau mea e hana ana, a ua ike no hoi ka manao i kana mea e hana ana. Aia iloko o kona noonoo apau e huli aku ana kona uhane i na kokua ana mai a na lani, e nonoi aku hoi i kona lokomaikai e haawi mai i kana mau kokua ame kana hoopakele ana iaia mai na lima mai o kela pilikua; a i ole ia, e hoomai i kela pio i hoopaaia me ka mainoino iloko o kona paa ana ma kela ana pouli. Mahope iho o kana haawi ana i kana mau kanaonae ana i ka Makua ma ka lani maloko o kona naau, manao iho la oia ua hoolohe mai no na lani i kana mau kaniuhu ana, a ua ike pu iho la no hoi oia me he mea la, ua maweheia ae na ao hakumakuma a poluluhi o ke kaumaha mai iaia ae, a oiai oia e noho ana me he mea la ua loaa iaia he ola hou, a no ka maluhiluhi no hoi kekahi e hekau ana maluna ona, eia ka auanoi eia oia ke hooaikane pu nei me Niolopua, ke kupua kaeaea o ka aina o na mea pohihihi o ka moeuhane. A oiai no hoi o Lehua e kaohi malie iho ana i na lihilihi ooi o ke kukuna o ka la a nalo aku malalo o ka 111 laumania o ke kai, a iloko o kona hoohai a hoohie ia Niolopua, ua ike aku la oia i kekahi ana pouliuli ma ka aoao o kekahi pali kiekie, a maloko o ua ana nei, e inu ana kekahi dia j ka wai, malalo ae no hoi kekahi mea eleele o ka waha o ke ana, a i kona alawa ana ae iluna, ike pono aku la no o Īlesi,sina-h(vsi-no i ke ano o ka wahine kino aka :io ana i ike ai i ke ao; pulalelale koke aku la o Hesisina-heNi-no e hele aku e kamailio me ia, a iaia hoi i hoomaka aku ai hele, kupou e aku la kona poo iloko o kekahi lua, am<» he mea la e haule aku ana ilalo o kekahi pali kiekie loa, a puoho koke ae la oia me ka hele a haalulu o kona kino. Auwe! he moeuhane ka keia, a oiai hoi kona poo e lewalewa ana mawaho o ka puka aniani. īaia i hoomaopopo ae ai, a kaakaa pono ae la hoi k°na mau maka, e imoimo iho ana na hoku o ka lani maluna pono iho, a hoi aku la oia ilalo me lea naau luuluu a kaumaha. [A halawai hou me KA LANAKILA]