Ka Lanakila, Volume I, Number 2, 8 July 1909 — KE KI O KA IKE AME KA IPUKA O KA NAAUAO [ARTICLE]

KE KI O KA IKE AME KA IPUKA O KA NAAUAO

(Hoomauia) Nolaila, ina e ninauia keia ninau penei, Ua aha aku o Keoua ia Kaahumanu? O ka haina no keia ninau oia no o olelo; a no ka mea oia ka Keoua mea i hana aku ai ia Kaahumanu. O ka hope-haina, oia na huaolelo e hoike ana i ka mea i hooiliia e ka hana a ke kumu-olelo, penei, Ua kauoha o Kimo ia Heneli. Ma keia o Heneli ka hopehaina, no ka mea, maluna 0 Heneli i hooiliia aku ai ka hana a Kimo. No ka hopuna-olelo-hui. " Ina he elua mau kumu-olelo maloko o kekahi hopunaolelo, ua k&paia kela hopuna-olelo, he hopuna-olelo-hui; a ma ka hoohui ana hoi ia elua mau hopuna-olelo okoa e maopopo ai, penei, "Ua imi aku o Kimo laua me Heneli i ka naauao." Maloko oia hopuna-olelo ae la he elua mau hopuna-olelo okoa, oia no hoi he elua mau kumu-olelo; a i ka mahele ana e loaa ana keia mau hopuna-olelo-okoa, penei, "Ua imi o Kimo i ka naauao." "Ua imi o Henēli i ka naauao." Nolaila, o na kumu-oJelo ma keia ae la, oiā- nb o Kimo ame Heneli Ina elua haina ma kekahi hopuna-olelo, alaila. he hopuna-olelo-hui no ia; pela no hoi, ina elua hope-haina. Maloko o ka hopuna-olelo, ua hookomoia, i kekahi' manawa, • he mau mamalaolelo, e pili ana i ke kumu-olelo, a i ka haina paha, a i ole, ia laua a elua i kekahi mairawa. He mau mea ia mau mamala-olelo, e akaka ai ke kumu o kekahi hana, ka hope paha oia hana, ka manawa paha i hanaia ai ua hana 'la, ke ano o ka hana ana paha; kahi i hele mai ai, kahi i hele aku ai, kahi i ai kahi hana, ame na mea like. Me keia ke ano o kekahi mau mamala-olelo, "Ua holo oia me ka hopuhopualulu mai Hawaii mai. "I ko Lono nalowale ana mai Maui 1. I ko Lono aha? aku, hoea mai la oia, mawaho mai o Kohala i Hawaii." 2. Ua hoea mai oia mahea? 0 ka mea i paneia m'ai i ka ninau mua, oia ka mea e akaka ai ka mamala o ke kumu-olelo; penei: "I ko Lono nalowale ana mai Maui aku." O ka mea i paneia mai i ka ninau elua, oia ka mea e akaka ai ka mamala e~ pili ana i ka haina; penei, mawaho mai o Kohala i Hawaii. Ina i like ole ke ano o ka pilr ana o na mamala-olelo i ke kumi-olelo, a i ka haina paha, alaila, he mau mamala wale no ua mamala-olelo la; penei, "Ua kulaiia ke kanaka i ka pali, e ke keiki kolohe, iloko o ke kai." Eia na mamalaolelo malaila, i ka pali; e ke keiki ko-

lohe; iloko o ke kai. Okoa ka pili ana 0 keia mau mamala i ka haina, a nolaila he mau mamala wale no lakou apau. Aka, ina penei ka hopuna-olelo, "Ua aoia mai ke kanaka e na holoholona, e na manu, na ia o ke kai, ame na mea kolo;" alaila, ua pili like ia mau mamala-olelo 1 ka haina, a e hiki no ke hookaawaleia aku a hooliloia i mau hopuna-olelo-okoa. Nokamea, ua aoia mai ke kanaka e na mea eha, ke lawe pakahiia lakou; a ua maopopo ke ano, ina i haiia, hookahi wale no ia mau mea, penei, "Ua aoia mai ke kanaka e na holoholona;" a penei hoi, "Ua aoia mai ke kanaka e na manu." Pela no ia mau olelo apau ke lawe pakahiia. Nolaila, ina i like ka pili ana o kekahi mau mamala-olelo i ke kumu-olelo, a i ka haina p&ha, ua like ia hopuna-olelo me ka hopuna-olelo-hui; a ina i like ole ka pili ana oia mau mamala, he hopuna-olelo okoa no ia. NO NA HOPUNA-OLELO I MAOPOPO OLE KA HAINA. O na hopuna-olelo e hoomaopopo wale ana no i ka oiaio ana o kahi mea, i ke ano paha oia mea, ame kahi oia mea, me ka mea nona ka waiwai, aole o lakou haina i maopopo loa; aia paha ko lakou haina maloko o na olelo haina, hainalea, a pani-inoa paha. Penei, "Aia no oia," maloko o aia ka haina ame ka haina-lea. "Oia mau no ia," maloko o oia ka haina. "He kanaka oluolu oia," aia maloko o oluolu ka haina ame ka haiano. "Nona ka waiwai," maloko o nona ka haina ame ke pani-inoa. Nolaila, ina aole i maopopo ka haina ma kela mau ninau i haiia maluna, a nalowale paha ma kekahi olelo e, e ikeia auanei oia ma ke pani ana i kekahi o keia mau ninau malalo iho: Mahea oia? Mahea ia? Pehea kona ano? Nowai ka waiwai? HOAKAKA. Ma keia mua aku ma ka wa hoi e pau ai keia mau rula no ka heluhelu, kakau a mahele ana me na kiko, alaila, e hoopihaia aku ana ia hakahaka e na Rula Alakai Kumu o ka Logika (Principal Maxims of>Logic). He mau rula alakai hohonu a kuli'u keia no ka haku manao ana, ke kamailio ana, ka paio ame ka wehewehe manao ana. O ka Loio i makaukau ma ke kanawai, a i nele me keia ike aole oia i kuponono ia oihana. [Aole i pau.] ♦$» ♦+♦ Lele koheoheo pipii ana i ke ao pouli; haule mai me he mau lama kukui 'la; kinikini a pualu me he mau hoku helelei 'la, he ohana pua wale no lakou apau no KalaipahQa ko Molokai ahi-kao. O keia na mea i ikeia ma ka po o, ka Poakahi nei, ka wa hoi i hoomalamalama ia ai ka lewa me na ahi-kao mai ka pa'lii mai.