Ka Lanakila, Volume I, Number 2, 8 July 1909 — NA LOINA ALAKAI O KE KANAWAI [ARTICLE]

NA LOINA ALAKAI O KE KANAWAI

E ike pono oe me wai la oe e hana ai. You ought to know with whom you deal. Scire debes eum quo contrahrs. Penei kekahi kulana o na hana. e pili ana i keia loina: Ma ke kanawai pili i na palapala hooilina ma ka wa a ka mea nona ka waiwai e hooili akii ai i kona mau waiwai maluna o kekahi, ua hoakaka maopopo mai ua kanawai 'la i ke kulana o ka mea nona ka waiwai ma ka wa o kona hana ana i palapala hooilina, oia hoi, he mea oia i oo ma ke kanawai, he noonoo maikai a kupono, a nana maoli i hana ua palapala 'la, a i ole, ma kana kauoha paha. Nolaila, he hana ku i ke kulana naauao ka hana ana o kekahi i ka palapala hooilina ma o ke kauolia ana la hoi a ka mea nona ka waiwai, a e loaa hoi ka ike maopopo i ka mea e hana ana i ua palapala 'la i keia mau kulana ae la, oia hoi, ma ka wa o ke kauoha no ka hana ana i ka palapala hooilina, ua oo ka mea nona ka waiwai ia wa, a he noonoo maikai a kupono hoi ko ua mea 'la nona ka waiwai ma ia wa; a i ka neie ana o kekahi o keia mau mahele aole i pili aku me ka mea nona ka waiwai, alaila, i ka wa e ulu mai ai he ku-e ana no ua palapala 'la mahope iho o ka make ana o ka mea nona ka waiwai, a hoea aku keia ku-e ana imua o ka Aha, a ma ka ka Aha hoolohe ana ua pololei ke ku-eia ana, alaila, e nele ana ka mea i hooiliia aku ai o ua waiwai 'la; a ua hoea mai keia hopena, mamuli o ka hoomaopopo oleia ana o ka loina alakai malun? Eia hou, ina e manao ana o A, e kuai a lilo mai iaia ka aina o E, he mea pono ia A ke ike maopopo i ko E kuleana ma ua aina 'la, kona oo ana ma ke kanawai, NA LOKOWAI NUI 0 KE AO. KE KAI KASEPIANA, o keia ka lokowai paakai nui hookahi o ke Ao nei, nona na mile he eono haneri ame kanawalu ka ioa i piha me ka wai paakai. He kanaiwa-kumamahiku kapuai malalo iho o ka laina. iliwai o ka moana. Ma ka aoao hema he awaawa loa ke kai; a ma ka akau, he huihui a ono no hoi ka wai ke inu aku. VITORIA NAIAZA, ka lokowai nui hookahi o Aferika nona hoi na mile kuea he kanakolu tau&ani. He ekolu tausani ewalu haneri ame kanawalu kapuai kona kiekie malflna o ka ilikai, me ka poaiwaena e oki' ana i kona aoao akau. He waonahele kualoloa maoli na wahi apau e hoopuni ana i keia lokowai; oiai na mauha kiekie a kalalea e ku ana ma kona mau aoao. He eha haneri ka nui o na mokupuni liilii iloko ona. A o keia no hoi ke kumu o na wai o kela muliwai kaulana ka Nile. KE KAI MAKE. Eia, keia lokowai ke

ina he kanaka o E i mareia aole paha. ]Pela pu no hoi, e loaa maopopo ia oe na ike kupono no kekalu ageng, e lawelawe ana no ka pono o kona mua oiai, ua agsna 'la e hana aiia i kahi hana me oe. Ina o ka hana ana a kekahi a he palehoeha nona, e manaoia auanei ia ua ku ike kanawai. Whatever one does in defence of his person, that he is considered to have done legally. Quod cunque aliquis ob tutelam corporis sui fecerit jure id fecisse videtur. I ka hana ana elike me keia loina alakai o ke kanawai, he mea pono e laweUweia keia me ke akahele loa, a no ka mea, i ka hoohana ana i keia loina a oi aku i kona ano maoli, alaila, e ili maī no,-3nuanei ka hopena awahia maluna o ka mea nana i hoohana aku i ue loina 'la. O ke pale ana o kekahi i kona ola iho a lilo ia hana ana i mea e poino ai o ka mea nana i hoeha mai iaia e manaoia ia hana ana ua pilLi ka loina.i haiia ae la maluna. Aole na lunakanawai e pane ana i ka ninau o ka hihia; aole hoi na kiure e pane i na ninau Kanawai. The judges. do not answer to questions of fact; the jury do not answer to questions of law. Ma kekahi hihia imua o kekahi lunakanawai me ke kiure pu e ulu mai no auanei he mau hoopaapaa kanawai ana mawaena o na loio o na aoao elua, a ma keia kulana ua loaa ole -ka mana i na kiure e noonoo maluna oia mau kumu no ka mea, o ka Aha ka mea kuleana malaila. A ina hoi ua nee aku ka hihia imua a hiki i ka pau ana o na ike ma na aoao a elua, alaila, o na kiure ka mea mana, ma o ka lakou olelo hooholo 'la (verdict).

waiho nei he umikumamaono mile ma ka hikina hema o lerusalema, a ua kapaia i Kela au kahiko i hala o ka "Waonahele o Sidima," a elike me ke Kai Kasepiana ka haule malalo o ka iliwai like o ka moana pela no ke Kai Make, oiai, he hookahi tausani ekolu haneri ame umikumamalua kapuai kona emi iho i ko ka ilikai o ke Kai Waenahonua. He ekolu haneri ame kanaono mile kuea kona nui, a o kona wai he awaawa loa, a aole hoi he mea ola e hiki ke holo iloko ona. Ua kamailio pinepineia keia lokowai ma,loko o ka Palapala Hemolele. M'ai kona inoa Latina mai "Lucas Asphraltites" i loaa mai ai ka huaolelo asphalt ( no ka mea, malaila ka loaa nui ana oia mea i ke au kahiko. KA LOKOWAI O &ORATA, ma Suizalana, no na keneteuria lehulehu ua nana aku ka.lahui oia aina i ua lokowai 'la mē ke pahaohao nui. E hoopuniiā ana keia lokowai e na"kakaipali kuhoho Ferehoga ame Vaudā; a ua oleioia i kela ame keia umi makahiki e loli ana kona

Ma o na hana maa mau i hana mauia i kukulu ae i ke kanawai. By various acts experience frames law. Oiai aole he kanawai maopopo i kauia no ka hooponopono ana i .ke ano o ka lawelawe dala atia iloko o kekahi Aina a Aupuni hoi, a oiai, ua maa na kanaka oia wahi i ka mahelehele a okioki ana i ke dala, a o keīa ame keia apana dala i maheleia he maheleia no ke dala okoa i maheleia, alaila e lilo no auanei keia hana maa mau i kanawai mamuli o ka maa mau i lawelaweia; a e mau hoi ia hana a hiki i ka wa e kauia ai e kekahi mana kaukanawai he kanawai maopopo, e hoopau ana i ka mana o ua hana 'la, nolaila, e_hoomanao mauia o kela ame keia hana maa mau ua kukulu ae ia i ke kanawai no ia hana. He mau palena ko kela ame keia mana hookolokolo, Every jurisdiction has its bounds. Ma ko kakou kanawai e pili ana i na hoopii koi aie, ua mahelehele ponoia e ua kanawai la ka mana hookolokolo o ko kakou mau Aha Apana mai ka mana ae o na hihia oia ano mai ko kakou mau Ahakaapuni ae. IVLa ua kanawai 'la, ua haawi aku ia i na aha hookolokolo apana i ka mana hookolōkolo kaokoa ma na hoopii koi aie apau i oi ole aku ke koi maluna o ke kanalima dala, a he mana hookolokolo hoi keia i loaa ole aku i ko kakou mau aha hookolokolo kaapuni; a pela no hoi ua haawi aku ua kanawai 'la i ka mana hookolokolo o keia ano i ka Ahakaapuni ina ua oi aku ke koi mamua o ekolu haneri dala w a ona aha hookolokolo-kaa-puni wale no ka mea mana ma ka noho ana e hoolohe ma ia ano hihia, a aole hoi he mana o ko kakou mau aha apana ma ka noho ana e hoolohe ma na hihia oia ano. wai mai ke keokeo a ka ulaula. ī keia mau la no e nee nei, ua manao nui ko laila kanaka i na hoike kupanaha a keia lokowai. Mamuli o ka imi ana mai nei a kekahi kanaka Akeakamai, ua ike maopopoia o ke kumu o ka ulaula o ka wai mamuli no ia o kekahi ano Jaau\& ulu 'la ma kapa o loko f la," a hona 1 hoi na lau e maloo ana i kela ame keia umi makahiki; a ke haule kekahi o keia mau lau iloko o ka Wai,.e ulaula koke no auanei ua wai la. LOKOWAI MONO, oia kekahi o na lokowai kupanaha loa ma Kaleponi. He eono tausani ehiku haneri amekanakolu kapuai kona kiekie maluna o * L~a ilikai, a nona hoi iia* mile kuea he kanawalukumamalima. *B loaa no" ke soda, ka boraxa ame kekahi mau'minerala e aē maloko o ua loko 'la. No ka ikaika loa o kona wai, nolaila, ua hiki ole e ola na i'a malokō ona; a o kona mau kuluwai ua hiki ke hoomae i kela ame keia mea uiu me he 'la ua loaa i ka wela ikaika o kekahi ahi.