Ka Lanakila, Volume I, Number 2, 8 July 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauua o na Puu Pualu ame na Awawa Kinikini v Anete. He Kaao Pategonia no ke Keneteuria Umikumanialua o ka A. D. [Kakauia e Puuwai-ma 'ema 'e. ] MOKUNA I. Ka Huakaa Hele Kuahiwi—Haiawai me kā Nunui Lawakua. "E, ua pono!" waM a ua pilikua la. "0 hele, ke hoao nei au ia oe no eha manawa—A! e manao oe, e haawi mai oe i kela olelo paa au ia'u. E hoi mai ee i-o'u nei i ke awakea o kela ame keia la, me ka lawe pu ana mai i na mea hauna apau au e oleīo nei ia'u aole ka e hiki ia'u ke ai, a i ai au ia mau mea apau au e lawe mai ai, alaila, e hoomanao iho oe, o oe no ka panina hope loa i ka ha o ka la. Ua pau, e hoi oe me ka hoomanao." E ksa makamaka heluhelu e hoi hou ae kakou i hope e nana ai no ke ano maoli o na olelo a keia pilikua i oleio aku ai i ka kakou hiwahiwa, oiai, aole kana he mau olelo no ka hana pono, aka, no ka hooluhi wale ana no i ka kakou hiwahiwa no ka imi ana i ai nana, IJa oleloia no keia pilikua, i kona wa e maka poniuniu loa ai i ka make a ka pololi, e hele ana oia ma na ilina, a e eli no auanei oia i na opeope apau, a ke loaa iaia, e ai no auanei oia i"keia mau mea me ka ono o ke kanaka i ko kakou wa e ai ai. Ea, pomaikai maoli kakōu o Hawaii-nei, a no ka mea, aole he pua a keia kanaka ma na kula, na puu, na awawa, na kuahiwi ame na mauna o ko kakou aina aloha nei. A ina he mau anoano kekahi a keia lahui o Pategonia ma ko kakou aina nei, ina ua olohelohe ka aiha aohe kanaka.

MOKUNA 11, Ma ka Apua ke Ola. Ke poha iho la ka La ma ka waha o ua nei me kona olinolino apau, a ke haiamu ae lā no hai na manu apapane ma na kumu laau liilii e ulii alia 'ma na wahi halehale o ka pali, i ka manawa a Hesisina-hesi-no i hoohiki aku ai imua o ka pilikua, e hoi ( hou mai no oia i na awakea apau o na la eha, me kafhalihali pu mai i na mea apau ana i manao ai h6 pono ke lawe ia. Aohe wahi manao ae o Hesisina-hesi-no e he mea luhi ka imi ana i na mea hauna apau, ame na mea pilau no hoi, aohe no hoi he kanalua o kona manao i ke ko o kana mau mea e hana ai. Ke aui loa a;ku la ka la ilalo, a ke uhi ia mai la hōi na kuahiwi e ka noe e like no me ko Alakai, a oia ka manawa a ua pilikua nei i kuhikuhi ae ai iaia i kekahi ala ololi 0 loko aku o ke ana, a hele aku la o Hesisina-hesi-no ma ua wahi ala ololi 'la, a o ka pilikua no hoi mahope inai ona. Ia laua e hele ana iloko o ka malu o ua ana nei, a na kahi malamalama uuku e uwiuwiki mai ana ma ke kuono i hoikeike akaka mai i Hesisina-hesi-no i ka nui o na iwi kanaka i paila ia ma ka aoao o ke ana. Ke i mai la hoi ua pilikua nei, "E nana aku oe ma kela ame keia aoao o ke ana, a e ike no auanei oe i ka nui o na iwi kanaka au i hoiliili ai i ai na'u e ola ai ma u la kolopupu; he kahiko loa no hoi ko u hoahu ana i keia mau mea, a ua hele no hoi a aliolio kahiko, aka, e manao oe e ke keiki opio, aole loa au e haalele iki ana ia lakou, a e pau ana keia mau iwi polopolona i ka ai ia e a'u." 0 keia mau olelo apau o ka pilikia, aole no o Hesisina-hesi-no i. ekemu aku, no ka mea, ua hele oia a kunahihi i kaua mea he maka u, a ua auhee aku no hoi na noonoo maikai mai iaia aku, a o kona mau wawae ua hele a naka haalulu, me he mea la aole e hiki iaia ke hoomaopopo aia la ihea kona mau kapūai kahi i, ku ai, nawai hoi e ole ka haalulu i ka ua mea o ka ike pono ana i keia mau mea ku i ka hooweliweli, a o na alina o kela lua pa u, kahi e noho ia ana e na lapu o ka po, aia ia mau mea ke ku mai la iloko o kona mau hoomanao ana> a ke newa ae la hoi kela ohuku pali ame kela mau kiokio pohaku ihope me he mau hookalakupua la no ka po e hooanoano mai ana ia Hesisina-hesi-no, 1 mea nona e Jia ai ika maka'u. Aoua ana nei hoi he luahuna ia no na eēhia apau. Hele aku la laua a hiki i kekahi kipapali, hpolono aku la o Hesisina-hesi-no i kekahi leo. I kinohi, ua kuhihewa oia he nakeke no ka niho o ka pilikua. ;a i ka lua o ka leo, ua oia he halulu kapuai wawae, a 1 kolu > lohe uiaopopo aku la oia he leo ka&kau no kekahi mea e pa-e mai ana mai lalo lilo inai o kahi poliuhu o ke kae pali.

Pane mai la ka pilikua i ka i ana mai, "E ke keiki opio, e ku malie iho oe, a e hoolohe aku i ka leo o kela mea e pa-e mai la mai lalo mai.'' Malalo o keia lua i kiola aku ai au i kekahi heluna nui o na keiki e like pu me kou ano, aia apau na la he 30 o ko lakou noho ana malaila, alaila, e ai no au ia lakou. "E hoomanao hoi oe, aole au'e hookuu aku ana ia oe e hele i kou wahi, me ka hoopaahao ole ia oe maloko o keia lua awawa o ka pali. M īa manawa ke keiki Alii i olelo aku ai, "E ke kanaka noonoo ole i kau mea i olelo mai nei, aole anei oe i kau mai i kanawai no'u, e lawe mai au i na mea pilau apau a'u i mal&ao ai āole hiki ia oe ke ai, a i pau ole ua mau mea pilau nei ia oe i ka ai, alaila, na'u ponoi no e oki ae i kou poo a kaawale; aka hoi, ina e pau ana ua mau mea nei a'u e lawe mai ai ia oe i ka ai ia, alaila, e koala no oe i ku'u io maluna o ka hao manamana i mea alapoho nau." "Ae,'' wahi a ka pilikua, "he wahi keiki loio ka lioi oe, o hele hoi ha!" Alaila huli ae la ka pilikua i kona hanu a loihi, a lele aku la ma kela aoao o ka pali, a ma ia wahi -mai oia i hoomoe mai ai i kekahi alahka loihi, a kahea mai la ia Hesisina-hesi-no, e hele aku maluna o ua alahaka 'la. Aia Hesisina-hesi-no i manao iho ai e hele io aku maluna o ke alahaka aia hoi, lohe aku la ia i kekahi Jeo kanikau mai lalo mai, e i mai ana maloko—o ke mele kanikau penei: "E ka malihini hele, e hoolohe mai, Ina paha o oe ka i wailanaia e keia mau ehaeha E olelo anei ae he maikai kona ola ana? Owau ka i ike i ka eha ame na popilikia, A o ka mea e hele ana maluna o ke alahaka, E halihali pu ia mai auanei oia i lalo nei, Aohe hoi he wahi e manaolana ai no ke ola." I ko Hesisina-hesi-no lohe maopopo ana i keia mau olelo mai lalo mai, ku iho la oia e noonoo iwaena o na mea elua, o ka hele aku maluna o ke* alahaka, a o ka noho iho no ma keia aoao, ua like no a like, aka, koho iho la nae oia, e nohh ifo ma keia'kae o ka pali, kahea hou mai la no ka pilikua: "E hele koke mai hoi paha oe e lohi apa mai nei, a i ole oe e hele koke mai maluna o ke alahaka, alaila, o na niho auanei na mea nana e ae i kou mau kapuai mai ka ili ae o kahi au e ku la, a i ka opu.' J 0 ke ano o keia olelo a ka pilikua, e ai koke ia no o Hesisina-hesi-no ia manawa, ke ole oia e hele aku ma kela aoao o ka pali maluna o ke alahaka'ana i hoomoe mai ai. A Hesisina-hesi-no i keia mau olelo a ka pilikua, hoomanao ae la oia', aip 10 he mana i oi ae nana e kokua mai i ka poe pilikia, a oia hookahi ke kokua kokola loa, nolaila, hoalohaloha ae la oia i ka i ana, £< E ka makua mau loa, e hoomanao mai oe-i ku'u makua'kane &au kauwa, ame kana mau hakoko ana hoi me ka ehaeha imua ou me ka nonoi ana, e haawi mai

i keiki nana; a ua hookoia mai ia noi ana, no ka mea, ua haawi mai la oe "i k&iki hookahi nana; a i keia la anei, e hooneleia ai oia i ke keiki ole, ame ka lahuikanaka o Kasimia i ke Alii ole? A ina he oiaio kau' mea i hai mai ma ka waha o ke Kaula Mamiona, i ka i ana, e mau aku no ka inoa Moi Hesisina-hesi-no a hiki i na hanauna he umikumamalua mahope e hiki mai ana; a pehea la auanei au e ike ai i ka oiaio o ia mau mea, ke ole oe e hoopakele mai i ku'u ola mai ka lima mai o keia pilikua powa. ,? Aia no i ka waha o ke keiki Alii kahi i olokaaia ai o keia mau huaolelo, a poha mai la ka leo inaina o ka pilikua, e hoohaalulu ana i na paia paa o ke ana me kona leo kalakala ua hele a piha i ka inaina, a wawalo ae la ka leo o ua kupueu nei mā na wahi like ole o ke ana. Lekei mai la ua pilikua nei ma keia aoao o ka pali me ka newa nui e paa ana ma kona lima. A mamua ae o ka wala ana mai i kana newa me ka manao e hahau mai ia Hesisina-hesi-no aia hoi, 1010 koke iho la kona mau lima, a oia i pane. hou mai ai i ka kakou hiwahiwa, "ĀH ma kela wahi e uiuiki mai la ka malamalama, malaila ka puka- e hemo aku ai iwaho, a e ike aku no auanei oe i kou hale, kahi hoi au i hele mai ai. E malama no hoi oe i kau mea e hana aku ai iloko o na la «ha." Ku ae la no hoi o Hesisina-he'si-no a hele aku la i kahi e uiuiki mai ana ka malamalama, a malaila oia i4ke aku ai-i ke-koe aku o kona mau lima i ka puka o ke ana, aka, nana pono loa aku la o Hesisina-hesi-no i kahi o ka malamalama e uiuiki mai ana, a ike aku *la oia i kekahi mau hua i palapala ia penei: il Aohe mea e komo mai ma keia puka e pakele kona ola, a aohe no hoi he mea e pukar aku ana iwaho e loap, i ka poino." A malalo iho ua palapalaia kekahi mau lalaui penei: "E hemo no keia puka ma ka pa'ipa'i ana i ka wawae o ke kii. me ka puana pu ae i keia mau huaolelo: "0 na kumu o ka kai ike i keia lua huna o na mea ike ole ia; a owau pu hoi kekahi i ike, a ma ka inoa o na Ferei, e weheia mai ka puka n0 , u. ,, Mahope iho o ka Hesisina-hesi-no pa'ipa'i ana i ka wawae o ke kii, aia hoi uwo hou mai la ka pilikua, a holokiki mai la oia me ka puahi nui e loaa »mai o Hesisina-hesi-no iaia, aka, kuemi e mai la ke ki ihope, a nakeke mai la ka laka o ka uina mai la hoi na kikiki o ka puka, a o ka hemo wale mai la no ia o ke pahi hao nui. A mahope iho o ko Hesisina-hesi-no puka ana aku iwaho, hanu ana ua pilikua nei mahope o ke pani o ka puka, aole nae e hiki ke loaa mai ka kakou opio, no ka mea, ua alai e mai la ke pani-puka mawaena o laua. Lohe ia aku la ka nu mai o kekahi leo. malalo o ka paepae puka penei: <4 I ehia la au manawa e Ugalemugimo (Pupuka) e hooko pono ole ai'i kau mau hoohiki ana? M Kahea mai la ka pilikua mailoko mai o ke ana, <( E

hoomanao oe e ke keiki lapuwale i kau mea i hoohiki ai." A i? Hesisina-hesi-no i huli hoi mai ai, lohe hou aku la oia i kekahi leo i ka i hou ana mai, "Mai hopohopo oe e ke keiki i kou pii hou mai i ke awakea o kela ame keia la, no ka mea, owau no ka mea nana e hooponopono mawaena o olua ke hewa ka hana a kekahi 0 olua." TToi mai la o Hesisina-hesi-no ine ka hana a loko e mihi ana i ka pilikia, a iaia e noonoo ana 1 ke ano 0 kana mea i lealea ai ia kakahiaka nui, he hahai holoholona, aia hoi, uhuhu mai la ka Tio iToko 0 ka naheTehele, a i aTawa aku ko ia nei hana, 0 ka Tio no ana 1 holo mai ai ia kakahiaka nui, ua hihiaia ke kauTawaha i ka Taalaau. 0 ko ia nei hoTokiki aku Ta no ia mo ka olioTi a kau ae Ta maTuna, a i ko ia nei nana pono ana mai i ke ka-honua o kai mai, ike mai Ta oia i kekahi pohai eTeeTe, aTaila hou ae la oia i ka aoao 0 ko ia nei lio, a lawe liTo mai la ka lio iaia nei me ka manao ole ae he kula loa ia o Kapaa, e noke ai hoi ua kaaka nei a wali ke kino i kaua mea he holo, aia hoi he dia ua mea 'la ua make. Lele iho la 0 Hesisina-hesi-no ilalo a nana pono iho la i ke ano o ke dia, ike iho la oia he pua ma ka aoao o ke dia, a no hoi ka pua ana i pana ai ia kakahiaka nui, iaia i hoomaka ai i ke aluaTu ana i ua dia nei. Unuhi ae la keia i kana pahi a okioki iho Ta i kekahi uha, ia wa i owaka ae ai ka waha 0 ke dia a heTeTei mai Ta hoi na kuTu-waimaka mai Toko mai 0 kona mau lihihili. Nana hou iho la 0 Hesisina-hesi-no i ke dia me ke pahaohao, a puka mai la na manao menemene ame ke aloha iloko ona, hoomanao ae la keia, aohe no e hiki iaia ke hana ino hou iho, no ka mea, aia kela iloko 0 ka eha, a i ole ia he maule poina maoli 0 ka noonoo, aole i make loa. A no ka mea hoi, oia kekahi pio a ka poino i pakele mahunehune mai mai na lima kakauha mai 0 ka pilikua a he akelekele wale iho no kona ola, mai pau poo Pau hiu i ka hamu ia e niuhi ai kanaka 0 ke kuahiwi. Unuhi ae la keia i ka pua a hemo, a i ka wa i hemo ae ai ka pua, o ke kahuli koke ae Ja no ia 0 ke ano 0 ua <^ a a lilo ] manu, a 0 ka lele hoolailai ae la no ia me ka pii malie ana i ka lewa nuu. I mai la kela, "Owau no o Anejao ka mea au i alualu ai i kakahiaka ( nui nei, me ko manao paha e pepehi ia uae ai i ku'u i*o. oko alualu ana ia'u ame ko pana ana ia'u a ku i ko pua, ka mea nana i hookomo ia oe iloko 0 ka pilikia, a 0 na pilikia ana ou aole ia mamuli 0 ko u manao iho, aka, ua hookae ia mai oe e Haku Alii Barona ona Feare, (Fairies), oia hoi ke Alii 0 makou. Ua waiho a make ia mai au maanei 1 mea e hoao ai ia oe, ina paha he kanaka oe i komo ole e ke naau aloha, aka, no ko ike ana he mea pono ole ke kukai hou iho ua poino maluna o ka mea e waiho ana 1 ka eha i aneane make, nolaila i hoopau ai oe i kou manao e okioki iho ia'u.

Ke lawe aku la o Lehua i ka la i ka ili o ke kai, a e ula wena mai ana ka liu la i na kihi o ke aouli, i ka wa i hooki mai ai o Anejao i ka laua kamailio, a lele aku kela i ka piko o na mauna, hou ae la no hoi o Hesisina-hesi-no i na kui, a o ko ka lio manawa ia i manao iho ai he holo nui keia a kona haku i manao ai, o ka lilo aku la no ia ahai ka pupuhi i kai o Ukoa. Oiai hoi ka lio o kuupau ana i i kona mama holo, a e pohapoha ana hoi ke one me he mea la o ke one kani o Nohili, aia hof oili mai la kana mau ilio punahelo o Eno me Ariso mailoko mai o na opu weuweu. 0 ko lak'ou hoi aku la no ia a hiki i ka h?le. Aole i hoopau inanawa wale o Hesisina-besi-no i kona wa i hiki aku ai i ka hale, no ka mea, lawe ae la ia he 50 moo adera, a he 50 iole make, hookahi paa kamaa weluwelu, a he haneri hua moo make ame elua tapu wai honea a maluna o keia mau mea apau i ninini iho ai oia, eono hue aila maku eleele. Hookomo ia iho ]a ua mau mea nei apau iloko o kekahi tabu nui, a o ke kaumaha o ua tabu nei ua like ine elima haneri paona. Hoomoa ia no hoi a moa, a owili ia a paa iloko o kekahi lole kapolena. Me keia ukana pilau ua keiki Alii llesisdna-hesi-no nei ī hiki hou aku ai i ka puka o ke ana o ka pilikua i ka hora 12 o ke awakea o kekahi la mai, a kikeke ana keia ma ke ipuka. Hoea mai la no hoi ka pilikua, "A," wahi ana, ua hiki mai la ka oe, olioana kau mea i lawe mai nei, lawe ae la aia i ua ope nui nei, a hoohonihoni iho la, oho, nani ka hoi ke ala moani o keia pudini." Aia iloko o ke keiki Alii Hesisina-hesi-no ka manao aole e hiki iki ana ua ope nei ke ale ia e ka pilikua. a°le no hoi e hiki iaia ke ai i na mea i hui ia iloko; aka, aohe i emo iho kona noonoo ana pela, aia hoi, ua hookahuli ia kona noonoo a keokeo me he mea make la. iaia ike aku ai i ua ope 'la e alapahu ia ana e ua pilikua nei e like me ka kakou alapoho ana i ka huale hoonaha. 11°! • Aole ino, aolo hauna. I r a manao anei oe he m<»a hoopailua keia au i lawe mai nei? E lawe hou mai oe i kekahi mau mea okoa )oa i like ole rne keia mau mea au i lawe mai noi, na mea au ī manao ai aole hiki ia'u ke alapoho ae. ITo! Ilele hou mai i ka la apopo." Lalau aku la oia i kekahi o nui, oia hoi kona mea ohiuhiu niho, a ohiuhiu ae la i na niho nunui lenalena nei ona a komo loa aku ]a iloko o ka lua pouliuli nei ona. I kekahi la mai noonoo nui iho la ke keiki Alii i kana mea e lawe mai ai na ka pilikia. I iho la oia, "Ua lawe aku nei au 1 nehinei i na mea pilau apau a'u i manao ai aole e pau ana i ka ai ia, aka, ua pau loa ua mati mea la i ke ale ia, e hoao hoi au i kēia la ) kekahi man mea ai ono, malia aolo e hiki muL iaia ke ,r' M [A halawai hou me KA LANAKILA]