Ka Lanakila, Volume I, Number 1, 1 Iulai 1909 — KE KI O KA IKE AME KA IPUKA O KA NAAUAO [ARTICLE]

KE KI O KA IKE AME KA IPUKA O KA NAAUAO

No ka pomaikai nui o na makamaka heluhelii i lawa ole ka makaukau ma na loina o ka ike kakau a hoomaopopo i ke ano ame ke kau ana i na kiko, ke lawe nei KA LANAKILA, a hoakaka aku i kekahi mau mea e pili ana i ke ao kiko ana ame ka hookomo ana i na hua nui ma ke kakau ana. Eia malalo iho nei ko lakou ano ame ko lakou mau inoa: O ke koma, (,) he kiko ia e hookaawale ai i kekahi hapa iki o ka manao; aole hoi e hooiho ka leo. O ke kiko-koma, (;) he kiko ia e hookaawale ai i na manao i nui iki ae mamua o ke koma; he hoomaha a he hooiho iki ka leo. O ke kolona, (:) he kiko ia e hookaawale ai i na apana nui o ka manao. He hoomaha ma keia kiko. O ke kiko-kahi, (.) he hoailona ia o ka hoomaha loa; he iho ka leo; a okiia ka manao maloko o ka hopunaolelo hookahi. O ke kiko-ninau, (?) he hoailona ia o ka niele ana; he pii, a he iho ka leo, elike me ka manao i kakauia. O ke kiko-puiwa, (!) he hoailona ia o ka manao puiwa, haohao, mahalo, kaumaha, a pela aku. O ke kaha-maha, ( —) he mea ia e kauia mahope o kekahl olelo ano nui, i oki e ia. O ke kiko-moe, (-) he mea ia e kauia ana ma ka hope o ka lalani, ke pau oie ka huaolelo; he mea no hoi ia e hoohui ai i na huaolelo elua, ke hooliloia laua i hookahi; penei: pae-aina, hanau-kama, keiki-hipa. O ke kauna-koma, (" ") he hoailona ia no ka hai olelo; penei: I aku la o lesu, "E hele oe, mai hana hewa hou aku." O ke koma-luna (') he kiko ia no ka hua palapala i waihoia; penei: Ka hele ana 'ku: ma keia ua waihoia ka a ma aku. O ke apo-waena, ( ) he mau apo ia no kekahi huaolelo wehewehe ano mawaena o ka hopuna olelo; he mama ka leo ma ka heluhelu ana; penei, O lokepa, (aole o losepa o Kanaana) aka, o loeepa Wilimota o Ēnelani. O ke kaha-apo, [ ] he mea ia e kuhikuhi aku ai i ka hopuna-olelo i manao nuiia, a he mea no hoi e akaka ai ka olelo i haiia; penei, "O na dala he iwakalua [$20] oia kau e haawi aku." O ka lima-kuhi, ( ) he mea ia e kuhikuhi ana i kekahi hopunaolelo, a mea i manao nuiia. O ka pale-hui he mea ia e maopopo ai ka hui ana o na mea elua a ekolu paha maloko o ka mea hookahi, elike me keia, Petero, \ Paulo ame l na luna. loane, I O ke poo-hou, he mea ia i kauia ma ke kumu o ka oielo hou, e akaaka ai ua pau

ka manao i hai muaia, a he manao hou keia. Eia ka hoailona poo-hou (Tf). O na kaha-kuhi, he mau mea ia e kuhikuhi aku ai i kekahi mea e akaaka ai ma kekahi aoao, a malalo iho paha o ka oleio. Ko lakou auo (* 11 II)■ Ka palena, he mea ia e kaawale ai kekahi olelo, ame kekahi olelo, i mea e mahele ai ika mokuna. Kona ano (?), O ka puumana, he mea ia e hoike mai ana i ka hua a i na huaolelo paha i haule. Kona ano (a) Ke kaha-lalo, ( ) he mea ia, i ke kakaulima ana, e akaaka ai he mea nui ka huaolelo, a o ka hopunaolelo paha i kākauia pela; a i ke pa'i ana, ua hoohinaia na hu'aolelo i mea e maopopo ai ka manao o ka mea nana i kakau. NO KE KIKO ANA, O ke kiko ana, oia ka mahele ana i kekahi olelo i na hopunaolelo, a me ,na mamala-olelo maloko oia mau hopunaolelo. (He mea nui loa keia loina alakai no ka hooponopono ana i na kiko ma ka mahele ana i na mamala-olelo ame na hopuna-olelo; a elike me ka puu e akenui ana e hooma-uia e ke kuluwai huihui, pela no ka iini o ka mea e ake, a e anoi nui ana e loaa ka makaukau ma keia loina alakai, a pela pu no hoi ka iini o ka Lunahooponopono e kakau nei i keia; a i mea no hoi e hoopauia ai ke pohihihi ame na hemahema ma ke kakau ana mai i kahi mau mea i manaoia e hoopukaia aku ma na kolamu o KA LANAKILA.) He mea pono e hoomaopopo ia na mamalaolelo o ka hopuna-olelo-okoa, ame ka hopuna-olelo-hui, i mea e maalahi ai ka hooponopono ana i na kiko maloko 0 ka olelo. O na mamala-olelo, he mau huaolelo ia i hookomoia maloko o ka hopuna-olelo elike me keia: "me ka manao lokahl"; "ma ka hana like ana"; "e kokua pu mai"; a pela aku. Maloko o ka hopuna-olelo-okoa hookahi wale no kumu-olelo, hookahi wale no halna; a ina ho hope-haina, hookahi wale no ia. Penei, "Ua aloha aku o Kimo ia Heneli;" ma keia o Kimo ko kumu-olelo, o aloha ka haina; a o Heneli ka hope-haina. O ke kumu-olelo, oia ke kumu o kekahi hana; oia ka mea e 01010 ana, e hana «,na, e hele ana; a o ka mea paha i haiia mai, no ka mea, ua haiia mai oia e kekahi mea. Eia kekahi mau kumu-olelo, o na huaolelo i hoonuiia penei. O Firia ke Kiaaina; o Mota-Kamika ke Kakauolelo; o Kalena ka Puuku; o Bikanele ka Lunahooia. O ka halna f oia ka mea e hoike ana 1 kekahi mep, no ke kumu-olelo penei, "Olelo aku o Keoua ia Kaahumanu." [Aole i pau]