Ke Koo o Hawaii, Volume I, Number 5, 10 ʻOkakopa 1883 — Page 9
nahu i kona huelo ponoi, me kona manao o hai ke eha ana.
A no makou iho, aohe hopohopo ana. No ka mea, ua ike makou, aia ma ka inoa maikai o ko kakou aupuni e mau ai ke Kuikahi Panailike; a oiai ua loaa ia kulana kilakila, a ua hoike ia mai e ke ao a puni; nolaila, aohe mau kumu hopohopo ma ko ke aupuni aoao, koe aku no na hana a ka poe mawaho ae. A ina lakou e hoonele ana ia lakou iho mai na pomaikai o keia makana a ko kakou Moi i imi kino ai a loaa, alaila, me lakou aku no ia. Ua maopopo ia makou, e hoao ana ko ka Moi Aupuni e au'a mai, ina he mea hiki, i ka mau ana o ke Kuikahi Panailike, i mau ai ka pomaikai mawaena o ka lahuikanaka e noho ana maloko o kona mau palena.
MA KO MAKOU makaikai ana i na hiona a pau o na nanaina o ko kakou kapitala alii nei iloko o keia au maikai, a me ka hoihoi ana ae i na hoomanao ana a makaikai pu i kona mau nanaina iloko o na makahiki he umi a oi i hala hope aku la, ua hoopaa loa ia ko makou manao hooia piha no ka holomua io maoli o ko kakou aina hanau e ke kanaka Hawaii, he mau hoike maikai hoi ia ma ka aoao o ko ke Aupuni hookele ia ana.
Iloko o na makahiki lehulehu i kaalo hope, he oiaio, aole no he hiki ke oleloia ua ku malie a i ole ua nee hope paha ko kakou Aupuni; aka, e hiki nae ke kaena ia ae ma ka aoao o na makahiki he elima i hala koke iho la, ua oi aku na hoike no ka holomua a me ka waiwai i hapai ia iloko o ia kowa pokole, mamua loa ae o na makahiki he lehulehu mamua aku o ia manawa.
E nana ae kakou i ke kula panoa i waiho oneanea no na la liu wale, kahi hoi i hoolilo ia he home no na holoholona, a i moeuhane ole ia mamua aku nei e lilo ana i mau punana hoolulu nani no na kino kanaka o keia paemoku. Ae! O Kulaokahua, he kula hoeha maka ia mamua, aka, i keia la, he kulanakauhale hoohauoli me ka makahehi nui na ka ike o ka maka ke kilohi aku. Na home kilakila, i hoopuni ia e na pua nani aala, oia na panina no na ulu koli kuku i nalo aku. O ua mau eka la i loaa wale no i na dala kakaikahi, ua lele aku a aia i ke tausani ka nui o kona mau eheu.
Aui loa aku hoi na maka i Waikiki a hoea aku i kela palaha opilopilo lepo nui, maanei iho o Leahi ma, ke kula kaulana i ka nohoia e na manu ahiu no ka lehulehu o na kiowai, a i kapaia ka inoa o Kauahui. Oia kiowai ua hala a nalo, a he ululaau waokele ke hoomalu ala i kona ilihonua mai ka wela kikikinopu a ka la. Aia pu malaila na hale nani, a me ka poai hoohauoli heihei lio kaulana. O ke kahua ia o Kapiolani Paka, he wahi i hoowahawaha mua ia, a ua makahehi nui ia i keia mau la.
Pehea hoi na nihinihi o Puowaina, kela mau awawa home o na kao ka mea lalama i ka pali? Ua nalo ia mau hiona, no ka mea, he kulanakauhale nani ke kuku like la, me he auna manu la ka neenee like ma kae pali.
E nana aku i Nuuanu a e aui loa aku i ka aoao ma Ewa. Ke palaha la na kauhale me ka helemua. A ke ku iho ke kanaka i ke kiekiena o Puowaina a makaikai ae i na poai o ko kakou kapitala alii nei, he oiaio, ke aloko nei ka ikaika o ka mana eleu o keia au hou o ka holomua i kona nui a me ka laula ma na kihi eha o ka apana o Kona, Oahu; a me he la, ma ka hoomaopopo iho, he mau la ukulii wale no koe, a e helu ia auanei ke anapuni o ke kulanakauhale o Honolulu ma na kuea mile lehulehu.
A aole no hoi ma ka loa me ka laula wale ka makou mau hoomaopopo ana; aka, aia ma na hana hou e hapai ia nei iloko ponoi o ka puuwai o ko kakou kulanakauhale alii. E nana i na hale uwinihapa nui e kukulu ia nei. Nalo na kauhale o ke au kahiko me ko lakou hiona pu, a ua ulu aenei me he mau kupua la mai lalo lilo ae o Milu, a kuku aenei me ke kilakila i ka lunaiu, he mau kauhale hou me ko lakou mau hiona kamahao.
He mau hiona hoohauoli nui keia i ka puuwai o ke kanaka aloha aina. No ka mea, ua oleloia, ke emi nei ka waiwai o ka aina, a eia hoi kakou iluna o na ale kupikio o ka popilikia; aka, no keia mau hana hou (he mau hana nui hoi no lakou na hoolilo dala ana he mau haneri tausani lehulehu)—na ia mau hiona oiaio i hoike maopopo mai i ke kuhihewa o ia mau olelo a me ia mau kuko wale ana o kekahi poe.
Ke hoike mai nei ke Aupuni ma kona mau huahelu; kona launa ana me na Aupuni nui o ke ao; a ma kona hookele ia ana; eia no oia ma ke ala nani o ka holomua a me ka lanakila. Ke hoike mai nei ka Ona Miliona o Kamaomao, a ke hoike mai nei o Kimo o Lahaina ma ka laua mau hapai ana i na hana hou nona na puu dala nui e lilo ana—i ka mau o ka holomua o Hawaii, a e loaa ana ia laua na pomaikai nui ma keia mua aku. Ke hooia mai nei na mokuahi hou o Waila Ma, Poka Ma, a me na moku kuna hou, eia no o Hawaii ke holomua nei, a he au waiwai aku keia no lakou. Ke hooia pu mai nei ka puka ino o na mahiko a me na hana hou a lakou, eia o Hawaii ma ke ala pomaikai a me kuonoono. A ke nana ma na wahi a pau o ka aina, iwaena hoi o ka lehulehu a pau, e ike ia no auanei na hiona piha o ka hoihoi a me ka hauoli, e hooiaio mai ana i ka hui lokahi ana o na mahele a pau—ke Aupuni, ka aina, na oihana a me ka lahui kanaka holookoa iloko o ka poai nani kamahao o ka holomua.