Ke Koo o Hawaii, Volume I, Number 4, 26 September 1883 — Page 6

"Ke Koo o Hawaii."
Poakolu, Sepatemaba 26, 1883

                MAWAENA o na kanaka Hawaii, ua ike ia he lehulehu o lakou, he poe puni heluhelu kanawai, a he hoomaamaa i ka hoopaanaau ana i na kuhikuhi a me na loina oia mana nui, elike me na hoakaka kakaikahi i hoolewaia. A ma ia ano, ua lehulehu na Hawaii i ao i ka oihana loio, a he lehulehu no hoi o ia poe i loaa ka mana e lawelawe ma ia oihana hanohano.
                Aka, no kekahi mau kumu e hiki ole ai ke hoahewa aku i ka poe i ao ma ia oihana, ua kakaikahi wale no o lakou i loaa ka makaukau mahuahua, me ka hiki ke lawelawe i na ano hana lehulehu i pili. He oiaio, ua paanaau no ke kanawai ma ka heluhelu ana, aka, ma na wehewehe ana i ka manao, ua ano pohihihi no i ka hapanui.
                Ua hoopukaia e kekahi peni manawalea maloko o kekahi mau nupepa Hawaii, he mau wehewehe pili kanawai, a he waiwai nui ia no ka poe e ao ana ia mea, aka nae, he nui na ano o ke kanawai, ua pili i na oihana a pau. A oiai ke hoolaha ia nei na wehewehe ana i na ano ma kekahi mau mea, nolaila, ua manao makou he mea pono no hoi ke weheweheia i kekahi mau mea e ae i pili, aole hoi i hoolaha ia, e laa me ke ano o ke kakau ana i na Palapala Aelike, na Palapala Kuai waiwai paa me lewa, na Palapala Hoolimalima, na Bona Hoopaa, na Palapala Hooilina, na Moraki, na Palapala Hoohui, na Palapala lehulehu e ae he nui wale. Ke manao nei makou he wahi pomaikai no kahi e loaa ana ma keia mau mea, oiai, aole loa he mea poho ka ike. A nolaila, ke waiho aku nei makou i na wehewehe a me na kuhikuhi ana i keia puka ana, no na Palapala Aelike; a e hoomau ia aku ana na wehewehe no na palapala pili kanawai e ae ma kela me keia puka ana aku.

He mau mea Pili Kanawai.
[UNUHIIA.]
HELU 1.

                Malalo o keia poo ke hoopuka aku nei makou i kekahi mau mea e pili ana i na palapala pili kanawai o kela a me keia ano, e kuhikuhi ana i ka  lahui Hawaii, a he pomaikai pu no kahi poe loio a me lunakanawai Hawaii. He makana na KE KOO O HAWAII i kona lahui, a e lawe wale aku hoi oukou i keia mau kuhikuhi me ka uku ole.

KA OLELO AELIKE.

                O ka Olelo Aelike, oia ka (Agreement), he palapala ia i hanaia a i hooholoia mawaena o na kanaka elua a oia aku paha, no na hana a me na mea a pau a laua a o lakou paha i aelike ai e hana a e hooko. I ka manawa e hooholo like ai e hana i palapala Olelo Aelike mawaena o na aoao elua, he mea pono e kakau moakakaia maloko o ka palapala na kumu nui, na hana a me na mea a pau a na aoao elua e hooholo like ai, a e kakau inoa ia hoi e na aoao elua nana ia mau olelo, a me na hoike pu no hoi, i ike pono ia kakau ana, a me ka maopopo pono o ke kaona o ka manao o ka mea i hanaia. A nolaila i kapaia ai kela huaolelo e na kakaolelo kahiko ma ke ano pili kanawai he Olelo Aelike.
                Eia kekahi mau mea kupono e hookomoia maloko o na Olelo Aelike. O na kumu hana e kakau pono ia, a e hoopaa ia me ka ae ana a me ka hooholo like o na aoao elua ma ka palapala, me ka hookaawale pono loa i na olelo a kekahi aoao a me kekahi aoao i hoohiki ai, i mea hoi e hoopaa loa ia ai me ka poina ole, a me ka hoomalu ana i ka mana o ka mea i hooholo like ia, penei:
                Ina ulu mai ka hoopaapaa a me ke kue mawaena o na aoao elua i hana olelo aelike ai, alaila o na mea i hana ia a kakau pono ia a paa iloko o ka palapala, oia wale no ke kumu e hooluolu ia ai kekahi aoao, a mamuli hoi o ka hoomaopopo ana mai o na hoike i kakau inoa pu maloko i na mea i hana mua ia ma ka aelike ana. No ka mea ma ko kakou mau kanawai, o na olelo aelike a pau i kakau ia ma ka palapala, a i hookomo ole ia na kumumanao o ia aelike ana, a i kakau ole ia hoi na inoa malalo e na aoao elua nana i hooholo ia aelike, e lilo ia mau mea he mea ole.
                Eia kekahi: I ke kakau ana i ka olelo aelike e malama loa i ka hookomo ana i na mea a pau e pono ai a e hookoia ai ka hana, a i ole ia o ka  makemake, aole loa e hiki ke hoano e ae a e hoololi i ka manao o na mea i kakau ia ma ka palapala i aelike ia. Aka hoi, ina i makemake ia e hoololi a e hoopau ia paha kekahi kumumanao i olelo ia maloko o ka palapala aelike, alaila e pono no ke hoikeia ia hoololi ana, a oia hoopau ana maloko o ka palapala me ka moakaka lea i na kumu o ia hoololi ana, me ke kakau pu o na aoao elua malalo iho i ko laua mau inoa.
                Ma na olelo aelike a pau a me na palapala a pau e pili ana no ka hoolilo a kuai waiwai ana, e hana, e noonoo, a e kakau me ka malama pono i na mea i hana ia ma ka aelike ana, a i aponoia hoi me ka paulele, me ka hilinai he mana a he ikaika ka mea i hooholoia, e like me keia: Ka uku pono ana i ke dala i ka manawa i oleloia, a me ke kuai a panai ana i ka waiwai no kekahi waiwai. A i ole ia o ka mana hana me ka ikaika o ka lolo. A o kekahi mea kupono loa e hookomoia iloko o ka palapala aelike i mea e huipu ai no ka aoao hooko ole, i mea e makaala a e malama ai kekahi a me kekahi aoao; alaila he mea ia e mana ai me ka ikaika, e hoopololei ana i ka mana o ka Olelo Aelike imua a hiki i ka pau ana o ka manawa.
[E HOOMAU IA AKU ANA.]

                KE HAUOLI nei makou i ka hoike aku i na makamaka, ke mau nei no ke ku ana o ke apuni Hawaii me ka paa. Ua olelo no makou ma na helu i hala, no ia mea, a ua hooiaio ia ka makou. No ka mea, ua hoalaia ae kekahi mau hoao ana e