Ke Koo o Hawaii, Volume I, Number 1, 15 ʻAukake 1883 — Ka Hae Hawaii! Ke Koo o Hawaii!! [ARTICLE]

Ka Hae Hawaii!

Ke Koo o Hawaii!!

Na keia hoailōna i hoohiwahj*va ia be e llawah; he aahu nou e haaheo ai; iifmaliina ae o na inea a pau v o ke Koo ia o na kaupoku o kou hale e paa ai ka uauene ole; a e ku ai ka liaakei a me ke kaena ana. Na kona nani kamahao e welo ana i na welerltiu makani i hoikeike nku ia Hawaii ma na kihi eha o ka.poepoe'honua. O keia hoailona lie llae, ua kukuni pili|3aa ia kona makee ia b na lahui a pau; a lie mea ua lakou i haakei a kaena ka Hao o ko lakou aupuni iho. Oka lioino ana i ka hae o kekahi aupuni, o ka hoino no ia i ua aupuni ]a a me kona lahui kanaka. Da ulu. ae na haunaele, na hoopaa]>aa a me r na kaua ana mawaena o kekalii mau aupuni o. ka honua nei, mamuli o ka hookae ia a hoinoino ia o ka % hae o kekahi "aupuui e kekahi aujmni. Mawaeua oka poe aloha aina a pau; mawaena ona oiwi ponoi i makee io i ke one lianau; mawaeua o ka poe kupaa mahope o ko lakou au2)imi iho; he lei ahe milimih; ae; aole wale iho ilaila kena ko lakou aloha makewai no ka liae o ko lakou aupuni, aka, he pakela loa aku—no ka mea, o kona welo ana me ka laiiaki la, o ke Koo ia nan„a e hoomau ko lakou ea, nia o ko lakoū aupuni la. Ma na aina a pau, o ka liae ka hoailona ua kukulu ia he aupuui; w a o 'ka aina i nele ia lioailona, alaila, lie aiua aupuui 010 ia. Ma na kahua kaua aina a moana, o ka Itae ke alakai, o ka Hae ke kuhikuhi, a aia iluna o ka fiae ka manaolana o na mea a pau; mai ke Ahhikaua iluna loa a hoea i ko koa o ka papa i lalo loa. No ka mea, ke mau kona weīo ana ingiua o ko lakou mau maka, he hoike ia uo koua helemua; ke hina a nalo, he hoailona ia ua pio a hoihope. Ua oleloia i ka wa'mamua loa, i ka wa i hoomakaukau ia ai kekahi kanaka aliikoa Farani e ki ia i ka pu, mamuli o ke kauoha a ke aupuni, no kekahi hewa nui aua i hana ai, aia hoi, ua huki ae la ia i ka Hao o ke Aupuui o Italia mailoko o kona poli a wa-hi* ae la i kona kiuo, a kauoha mai la o ki aku iaia. • Aka, aolo i hooko ia ke kauoha ake aupuni, ? a aolo no hoi i hooko kft noi aua koa noi« ISTo koahn. ? NTo ka mon^

ua kapiuka Haē o ftalia, aōle e hiki- ke ae aku e liookae ia mil ke ki aua uku a me ka poka 0 na pu Faranf'lne ke l<cumu ole; oiai, ua uhi ae ]a na aliikoa nei iaia me ka līae Italia, a ina oia e ki ia aku ana, alaila, e puka ana ka Hae Italia. Pela ua aliikoa uei i hele lanakilaai a hala mawali'o o na palena o Farani, a* lanakila oia. Aole nae pekt ko kakou o Hawaii nei. Aole oia lie llae kokua i na kaua, aole hoi i na kipi a aole loa i na liaunaele; aka, he Hae hoailona ia 110 ka liolomua, ka maluliia, ka lokahi a me ke aloha. A ua kupono ke mele ia aua nona na lalani aloha i puana miui ia— " Ka nani o llawaii, E uiiau kou welo aiui; welelau makani. () neia Paeaina." Ma ko kakou llae i loaa ai ia kakou ke kaliua onipaa o ke kuokoa; a he iioailona lioi e hoike ana ia llawaii; c ike ia mai ai, he lala oia 110 ka poai ohana hoōkalii, me na aupuni nui a pau o ka lionua nei. A ma na wahi a pau e welo'ai kona mau eheu, e ike ia niai ana ia, a e haawi ia mai 110 na hoohanohano, e like me ka hoohanohano ia ana o na Ilae o na aupuni e ae a pau i kuleana like i ke kulana kiekie mawaena o ia anapuni oliana hookahi. 0 ka. moolelo, kalii a me ke ano i loaa ai ia ka-. kou ko kakou liae, aole i loaa ia makou na hoakaka maopopo lea ma lia weliewehe ana ma ko kakou aoao o ilawaii nei, e hiki ai ke hoopuka aku ma ke ano oia maoli ka moolelo io. He ano pohihihi no; aka, mulia ma ka makou nowelo hou ana aku nia keia mua aku, e loaa ana na hoakaka maopopo, a e lioike aku 110 makou. t Penei na mea uuku i loaa ia makou īna ka huli anu. Ua haawi mai la ka Moi 'Kini Keoki 111., (King (*eorge 111.,) i kekalii moku. i kapaia ka inoa o ka Wahine-ia (Mermai<l) i nnikana na Kamelianielia 1., a ua lawe ia niai la ua moku nei e kekahi kapena nona ka inoa o Kent. Maluna o ia moku i hoio pu niai ai <> Mika Eleiki (Mr. Rliis) kela misionari I3erit«mia niua i liiki mai ai 1 Ilawaii 11 ei 111 e na kuniu kanaka o Tahiti oia o A una ma. 1 ka hiki aiki niai o ua mol<u nei, ua make aku o Kamehameha L, a o fjiholilio ke Aliaiiuoku ia manawa. A ma ka la lr> <> Aperila, M-. 11. 1822, ua wailio aku la o Kapeuia KgnJ r - o ua moku nei, i ka palapala a ke Kiaaiua o llema llou (New South Walert) iinun o Liholilio, e hoike ana, īna ke kauoha a Kini Keoki llī., ka Moi o Beritania N"ui, ua liaawi maka'na- ia ua moku nei 110 ka Moi o Hawaii. Aia i kekahi niau la, niahopo koke mai, ua holo aku kn MOl, ka Moiwahine, a me na Alii

īluna oka moku, e ike a e makaikai. Oia ka manawa i noi aku ai ke kapena ia Liholiho e huki i ka Hae Beritania ilalo, a e uu ae i ka Hae Hawaii iluna, a e ki ia na pu aloua 110 ua Hae Hawaii nei. TJa hoole aku nae o Liholiho i keia noi a ke kapena, me ka olelo aku, ua h,iki no pela ka Hae Beritania, a e ki pu aloha ia no hoi ia Hae. O keia ae Ia ka makamua o ka hoopuka Hae Hawaii ia ana ma na mea i loaa ia makou. Aka, he anoai paha, aia i Bēritania ka moolelo, kahi i waiho ai o ka wa i loaa ai ia kakou Oiai ma ka aoao 409, Buke 4, o ka Mika Eleiki moolelo o Hawaii nei, ua olelo ia penei : "O ka Hae Aupuni o ka Paeaina Hawaii, he poo o ka Hae Beritania, me na ala moe ewalu a eiwa, he keokeo, he ulaula ahe uliuli, aua haawi iāTmai e ke Aupuni Beritania i na makahiki he nui mamua aku, me ka hooia pu ia e ike ia ua Ilae la ma na wahi a pau e kau ana ka, Hae Beritania." Ina pela, alaila, aia aku i hope i ka wa a Kamehameha i haawi ai i keia paeaina malalo o ka malu o Beritania i ko Vanekoua ku ana mai, i ka 1792, a mahope koke mai ka loaa ana o keia Hae ia Hawaii nei. E olelo paha kakou iko Yanekoua hoi ana aku, ua hiki mai la ua hae nei io kakou nei i ka 1796, a i ole i ka 1798. E haawi kakou i manawa nona e hoi aku ai i Enelani a hoouna mai, a nōlaila ke kumu i olelo ai o Mika Eleiki, " Ua haawi ia mai e ke Aupuni o Beritania i na makahiki he nui mamua aku," a pela aku. Ina, pela ? alaila ke nee aku nei kakou i ke kok°ke ana o ke keneturia, oia hoi, he hookahi haneri makahiki o ka welo aua o ka Hae Hawaii maluna oko kakou mau poo. Ile umikumamalima wale no makahiki i koe, ina io i ka 1798 ka loaa ana mai ia kakou o keia Ilae. Alaila, he mea nui keia, iloko o ka noho olaana o ko kakou Aupuni. lle mea mu e kapalili ai na puuwai o na Hawaii oiaio a pan, Eia kekahi wahi xnooleJo e piH ana i ka hookumu ana o ka Ilae Ilawaii : Ua hana muaia keia Ilae i ka makahiki 1816, no Kamehameha I. ' No ka manao o na 'Lii e liolo keliaiii m'oku ma Kina, e kuai i ka iliahi, imi pu oia me Olohana, Aikake, a me A.lika o Kalilii i make akn nei, i Ilae no kamoku, hc walii mokn ano nianuwa, ua lako i na pu lie umikumamaono, o ĪA)res/cr ka inoa. O Kamehameha T. ku. mea nona ka moku. A i ka paa ana o ka Hae, holo aku la ka moku ma Makao, haohaoia ka ITae, aole i aoia lie ilae Aupuni. Iloouku nui ia ka moku 110 ke awa, a kuai po\o ia ka iiiahi, a hoi inni i īlawaii nei.

Lohe ke 'Lii i keia poho, olelo oia e kau i ka uku 110 ke awa o Honoklu, e like me ko na aina e. Oia ke kau mua ana ike dute no ke awa. I ka makahiki 1843, i ka la 25 o Feberuari, hukiia ilalo keia Hae e Lord George f*aulet (Lo Keoki) me ka manao e lilo keia paeaina no Beritania H"ui a kauia ka Hae JBeritania ma kona mau pahu hae a puni ka aina, a hiki i ka la 31 o lulai o ia makahiki. Na Adimarala Thomas i hoihoi mai i ka Hae, no ka mea, ua hihia oia i hana a Lord Geore:e Paulet (Lo ELeoki). A owai la ka ewe, ka io, ke koko a me ka iwi 0 na mamo a Hawaii e~kapae ana a e nanakee hoi, 1 ka apo ana me ka hiipoi a hoopunahele mai i na helehelena nani luaole o ka Hae nani o ko kalou aina makuahine, ka hoailona ihiihi nona ka inoa i puana ia "Ke Koo o Hawaii ! ". He Hae i welo no ka haneri_makahiki, me ka loaa ole o kekahi kiko eleeīe o kona kau ana> aka, ua welo malie no ia me ka hanohano a me ke kilakila, e hooko ana i na hana o ka pono a me ka pomaikai, i kuokoa mau, a " I MAU AI KA EA 0 KA AINA I KA PONO ! "