Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 21, 13 Malaki 1839 — Page 83

1839.) KUMU HAWAII. 83

Ianuari iho nei, i ka makahiki o ka Haku 1839, i ka la 17, mai loa kekahi kaikamahine, eono ona mau makahiki. Hele maila ke kahuna lapaau, i aku la ka makua, "E nana mai oe i ka maua keiki." Ae mai la ke kahuna, haha iho la i ka opu, olelo aku la i ka makuwahine, i aku la, "Nou ko ia nei make ana, o ke akua aumakua no, o oukou he akua mana." Ninau mai la ka makuwahine, "Heaha ko ia nei mea e ola'i?" I aku la ke kahuna, "I puaa uuku, i amaama, i malouia, i awa, lawe aku a ke koa, kalokalo aku i ko olua akua aumakua, a eli i ka lua; kanu iho la i ka puaa a me na mea a pau ilalo, hoi mai olua, alaila lapaau i laau maoli, alaila ola ka mai."
                Olelo mai la ka makuakane ia'u, i aku la au, "Auhea oe, olelo mai o Iehova, 'Aole ou akua e ae mamua o'u,' mai hoomana e; e waiho loa aku i keia mau mea, e oki loa aku." D. OLELOA.

KE KUMU HAWAII.
WENEDE, MARAKI 13, 1839.

KILIKA.

                Ua kau na'lii o Nu Ioka i kanawai hooulu i ka hanai enuhe a me ka hana kilika. Eia ke kanawai. Ina e hanai ke kanaka i na enuhe, a loaa mai i na popo kilika maka, a hoike aku i na'lii, alaila makana wale mai na'lii ia ia he umi mau keneta no ka pauna kilika; a pela aku no a hiki i ka nui loa o ke kilika a kela kanaka keia kanaka e hana'i. Aka hoi, ina e wili ke kanaka i ke kilika a lopi maikai, a hoike i na'lii alaila makana mai na'lii i ka hapalua o ke dala ia ia, no ka pauna kilika lopi hookahi, e laa hoi kela kanaka keia kanaka a hiki wale aku i ka nui loa o na kanaka, e hoike aku ana i ko lakou kilika i na'lii, a o ke kilika a pau no ke kanaka wale no ia. Eia ka ke kanaka hana, e kakau a paa ma ka pepa i ka nui a me ke ano o kona mau laau malebere, a me ka nui o ka helu ana o na enuhe. E mau ana keia kanawai no na makahiki ekolu, mai ka la mua aku o Mei, 1833.
                Eia ke ano o keia kanawai; he kokua i na kanaka i ka hanai enuhe, a maa na kanaka alaila pono. Ua olioli na'lii, no ka mea, ua waiwai na kanaka.

HE WAHINE KUPANAHA.

                He wahi luwahine ma Amerika ua kanalima a keu kona mau makahiki: aka, ma na makahiki eono i hala ae nei, ua humuhumu oia i na kawele he 1,500, a me na kihei moe he 800, a me na kapa uhi uluna 800, a me ua kapa uhau pulu moena he 250, a me na kapa haliilii kahi moe, he 300, he hookuina apana kekahi, a o kekahi ua uuku na apana e like me ka nui o ka hapaha dala.
                Na kona lima iho no i humu i keia mau mea a pau, a malama no hoi i kona hale a pau, he hale nui a lako, ua hoolakoia e kona mau lima. - Palapala Amerika.

                I ka la 2 o Maraki nei, holo aku nei Mi HOLO, ka luna hale-paipalapala, ma Oregona, ka aina o ka poe Inikini. O Mi. Holo wahine kekahi i holo pu me ia, no kona mai; malama paha o loaa i ke kauwahi ikaika iki ae no kona kino ma ua aina anu la. A loaa ka moku hoi mai laua, ke ae mai ke Akua. Ua waihoia ka laua kaikamahine ma Honolulu nei.
                Ua hooiliia maluna o Niraide, (oia ko laua moku e holo aku ai,) he mea paipalapala, a me na kepau pai, a me ka inika, a me ka papa, a me ia mea aku ia mea aku, no na misionari ma Oregona. Ua lohe hoi makou he wahi kokua ko na kanaka o nei ma ia mau mea, a ma na mea e ae paha, aole nae i maopopo lea ka nui o ke kokua ana. Ina paha ua ike kekahi, pono e hai mai.

                Ma ka la 9 ku mai kekahi moku kalepa, o Halekini ka inoa, mai Kalefonia mai. Hiki mai la kekahi mau palapala ma ia moku mai Amerika mai.
                Eia na mea kaumaha i haiia mai. Ua make kekahi keiki a Mi. Rikardi ma, aole nae i akaka ka inoa, ua olelo maopopo nai la hoi, ua make io no kekahi o na kamalii a laua i waiho ai ma Amerika a holo mai laua.
                Ua make e ka hiapo a Mi. Berinimede, aole ike o kona makuakane ia ia, a nalo e. Pela hoi kakahi kaikamahine a Kapena Dominise.

                Kiiia mai o Kinau ma, ma ka la 8, e holo i Lahaina i ka mai o ke Alii, he mai ma ke poo, he eha, a me ke kaumaha, a me ka nalulu; aole oia la i hiki aku, no ka mea, oia kekahi mai, aole i ola kona maka eha a me kona nawaliwali.

                Lohe makou ua kaua hou ma Kanada, a ua make na kanaka kokua o Amerika Huipuia, he 200 i ke kaua me ko Beritania poe koa. Ua ku i ka wa na 'lii o A. Huipuia, aole kokua ma kela aoao aole hoi ma keia aoao.
                Ua make ke Alii nui o na moku manuwa Ferani, i ke kaua ana ia Mesiko, a ke kaua la no.
                Ua holo na manuwa Beritania ma ka nuku o ke Kai Eleele.
                Ua kuikahi o Tureke me Beritania. Ua kuikahi hou no ke kalepa ana o Beritania laua o Auseturia.
                Pau ke ku e ma Peresia, a hoi hou ko Beritania luna malaila e malama i ko lakou aoao iho. Oia ka mea e maopopo ai ua pau ka hihia; no ka mea, he mea mau ma na aupuni nui ke hoonoho i na luna, a me na kanikele ma na aina e i ka wa maluhia, aka, ina he kaua, holo koke ua luna la, aole e noho ma ua aina la no ka malu ole.

No ke Kumu Hawaii.
                No ka hele ana o Ioane Ii ma i ka po i ka la 19 o Febe. 1839, e hoakaka i ka wahahee o ka hoopiopioia o Kealoha, he wahi wahine ma kona hale.
                I ke ahiahi o ua po la, mai ua wahine la, ma kahi o na'lii oia i noho ai a mai iho la, hoi mai la ia ma ko Ii wahi, a halawai laua ma ke ala, hai mai oia ia Ii he nahu i ka puukole, a he wela. I aku la o Ii ia ia, E hoi aku maka hale, hele ia ma kahi o na'lii. Ma ia hope iho hoikeia mai ia ia malaila he akua ko ua wahine mai la o Kealoha, aole o Ii i ike i ka hana ana.
                Hoi aku la o Ii i kona hale, a ike aku la he pupule ke ano. Koi mai la ua wahine pupule la ia lakou he nui e iho pu me ia i Kapapoko io Hale la, oia kona mea nana i kolohe a me kekahi poe e ae. Ninau o Ii i na kanaka a pau i ka oiaio o ia mea. I mai lakou, He oiaio no, ina e hele koke aku oia, e loaa no ia Hale. Hai mai la ua wahine nei, he ipu puniu na Hale, he hiu maikoiko ko loko, a i ka lohe o kekahi poe he kuikele iloko pu o ua ipu puniu la ua waihoia ma ke kihi komohana akau o ka hale. Olelo ae la o Ii i na kanaka, aole o'u manao he oiaio keia, e hele nae kakou e nana.
                Hele nui aku la lakou, a ua aiwa paha ka hora o ka po, a hiki i ka hale kuai ma Kapapoko, ma kahi o Nalauai ma. Papai aku la ka pupule i ka puka me ka olelo, E wehe, e wehe mai ka puka, lalau oia i ka pupupili a hemo ia ia, aka, ua papaia e Ii. Holo kekahi ma kai o ka hale kahea aku la ia Nalauai e wehe i ka puka, a o ka nui o lakou ku ma ka puka mauka, e kikeke ana i ka puka, ala mai la kekahi kanaka i ka mau loa o ke kikeke ana, olelo mai la, Alia, a wehe au i ka puka. Wehe mai la oiai ka puka, i ae la o Ii i na kanaka a pau, Mai lawe oukou i kekahi mea o loko o keia hale.
                Komo aku la lakou, hele pololei aku la o Kealoha mamua o lakou a hiki i kahi e moe ai Nalauai ma, ua wehe