Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 17, 16 January 1839 — Page 68

68 KUMU HAWAII. (IANUARI,

maloko o ka ekalesia i na makahiki eono. Aole no i ikeia kona hewa, aole no hoi i loheia kona hihia. Aka, ua hoomalu no ia i na la a pau o kona ekalesia ana. Nolaila, ua lawe aku paha ka Haku ia ia me ka pomaikai. Eia kekahi mea i maopopo ai kona pomaikai. I ka wa i hoomaka ai kona nawaliwali, aole ona makemake i ka mea hele aku me ka olelo lapuwale, aka o ka mea i hele aku a pule pu me ia, oia hoi kona mea oluolu. Kauoha mai no ia i na hoahanau e hele nui aku e halawai pu me ia a hoomaikai aku i ka Haku. O na makahiki o kona ola ana, he kanahakumamakahi paha.
Ianuari 12, 1839. Na M. KAIO.
 

NO KA PONO. HELU 5.

                No ka loaa mai ana o ka waiwai ia kakou.
                1. Ma ko ke Akua haawi mai ana. Ina i haawi mai ke Akua ia'u i makemake i kekahi mea, a hohola no hoi ua mea la imua i ko'u maka, aole nae he kanaka nona ia waiwai, alaila ua pono ia'u ke lalau aku e like me ko'u makemake, me ka hoonani aku i ke Akua. Ma keia mea ua maopopo ko'u pono e inu i ka wai, e hele i ka lawaia, e ai i na hua o ka nahelehele, a e ki i na manu hihiu.
                2. Ma ka hana ana a ko kakou mau lima.
                O ka waiwai i loaa mai ia'u ma ka'u hana ana, no'u ia: No ka mea, no'u no na mea a ke Akua i haawi mai ia'u, a ua pono ia'u ke lawe ia mau mea e like me ko'u makemake ke hoopilikia ole au ia hai ilaila. No'u no ka'u mea e hana'i, aka, o ka mea a hai e hana'i aole no'u ia.
                Ina e hana kekahi kamana i wili ko, a hoolimalima mai ia'u e hana i ka malakeke, aole no'u ka waiwai a pau i loaa mai; no ke kamana no kekahi, no kona wili; a no'u no kekahi, no ko'u lawelawe ana. Ina e kuai au i aina no'u, a hoolimalima i kekahi kanaka e mahi ia aina, aole nona ka waiwai a pau o ia aina, nona no kahi a no'u no hoi kahi.
                3. Ma ke kuai ana.
                Ua hoakakaia mamua ka pono o kela kanaka keia kanaka e hana aku i kona waiwai iho e like me kona makemake, nolaila ua hiki no i na kanaka ke kuai aku kuai mai. Ina e mahi uhi au, a mahi uwala kekahi, ua hiki ia maua ke kuai i keia mau mea e like me ko maua makemake.
                4. Ma ka haawi mai ana no hoi ua loaa mai ka waiwai.
                5. Ma ke kauoha.
                Ua pono i ke kanaka ke kauoha mai i kona waiwai, i kana wahine paha, i kana keiki paha, a i kona makamaka, e lilo ia no lakou mahope iho o kona make ana.
                6. Ma ka hooilina ana.No ka make pinepine ana o kanaka me ke kauoha ole aku i ko lakou waiwai, ua pono kona waiwai ke ili mai i kana wahine a me kana mau keiki: a i ole lakou, i kona mau hoahanau.
                7. O ka noho ana o kekahi i ka waiwai, oia kekahi mea e lilo ai ia waiwai nona.
                Pela ka waiwai i aihueia paha, a ua make ka mea nona ia, aole mea koe nona ia, alaila aole hiki i kekahi kanaka e ke kii aku i ua waiwai nei, no ke kanaka aihue no ia. Pela no hoi ka noho aina ana. No kanaka o Hawaii nei keia pae aina, no ka mea, ke noho hale nei lakou; nolaila aole e hiki i na kanaka o na aina e ke kii wale mai i ka aina o keia pae moku.
 

HELU 6.

                Na mea e hokai ana i ka pono i ka waiwai.
                O ka ae pono mai o ke kanaka, nona kekahi waiwai, ka mea e lilo ai oia ia hai: ua hewa nae ka lilo ana ke ae mai ka mea nona ka waiwai no ka hoomakauia mai. Penei, ina e noi aku kekahi haku aina i kona hoaaina e haawi mai i kekahi waiwai nana, a ae mai ua hoaaina la o hemo kona aina, ina ua hewa ka lilo ana: ua like keia me ka hao wale.
                Eia na mea e hokai ana i ka pono i ka waiwai.
                1. O ka aihue ana: no ka mea, ua laweia ka waiwai me ka ae ole mai o ka mea nona ia.
                2. O ka hao wale, o ka lawe no ia i ka hai waiwai me ka lima ikaika hooweliweli. Ua hoopaiia keia hewa ma na aina naauao, o ka make no ka uku.
                3. O ka hoopunipuni.
                I olelo wahahee mai kekahi, he poino kona, a loaa malaila kekahi waiwai, ua hewa ka lilo ana.
                A i kuai lilo aku kekahi i kona waiwai, a he waiwai ino ia, a huna oia i ka ino o kona waiwai, a lilo mai ka waiwai maikai ia ia, ua hewa ka lilo ana.
                O ka hookaa ole o na aie, he hoopunipuni waiwai no ia a ua like me ka aihue.
                Nolaila hoi, ua hewa ka haka i uku ole i kana kauwa a i kana paua: ua lawe oia i ka hua o ko hai lima, ua like oia me ka aihue.
                Eia ka pono o ka haku a me kana paua; E hoolimalima maoli laua; a i makemake ka paua i ka uku, e hana aku no oia e like me ka laua hoolimalima ana, a pela no hoi e uku pono mai ka haku ia ia. A i ole e makemake ka paua i ka uku, ua pono ia ia ke hoole, aole hana i ka hana i oleloia mai ai, a makemake ai: a o kona haku e imi oia i paahana e e hana aku i kana hana; ai no iko laila ae like ana. W. P. A.

Lahainaluna, Ianuari 8, 1838.
He ninau hoakaka.

                E ke Kumu Hawaii, He wahi manao ninau ko'u ia oe, a nau no e hoike akaka mai me ka pololei o ka naauao. Eia ua wahi ninau la. He mea pono anei ia hai ke heluhelu wale i ka mea nona ia palapala? A he mea pono anei ia hai ke wehe wale i ka wepa o ka palapala a hai a nana wale i na olelo maloko me ka ae ole ia'ku e ka mea nana i palapala?
                Auhea oe, e noonoo oe a e hoike mai malalo iho nei i na mea o laua i hoaponoia. No ka mea, ua ike pinepine au i keia mea maanei. I ko'u wa e palapala'i i ko'u mau hoalauna a me ko'u mau makamaka, ia manawa hele nui mai la na mahaoi a me na hilahila ole e nana wale iho me kuu ae ole aku ia lakou.
                I ko lakou wa e heluhelu ana, komo iho la iloko o'u ka hilahila, a pono ole hoi ke kakau ana i ka manao. Alua mea a ka naau i noonoo ai; o ka manao kekahi o ka hilahila kekahi. No ia mea ko'u makemake ana e ninau aku ia oe.
                Eia hou keia. Ina paha i loaa ia'u kahi palapala na ko'u makamaka mai; aka, aole nae au i nana e mamua, aka, hopu wale iho la kekahi a nana wale iho la mamua me kuu ae ole aku a me ka loaa ole aku ia'u: Pehea ia? Aole anei ia e pili i ka aihue a me ka lawe wale? A, ina paha i loaa e ia'u ka palapala mamua, a ua pau na palapala a me na olelo maloko ia'u i ka heluheluia, a kii mai kekahi e nana wale me kuu ae ole aku ia ia: pehea ia? Ua pono anei e kii wale mai e nana, me ka hilahila ole? Ke manao nei au, o ka like pu o ka manao a me ka naau ka pono, aole hoi o ka hana me ke ku like ole.
                Auhea oe e K. H. Ke manao nei au, e noonoo iho oe i keia wahi ninau o'u, a i pono i kou manao, e hoakaka iho malalo nei i maopopo ia makou ka pono a me ka hewa, o keia hana ana, i pau koke hoi keia hana ana ko Hawaii nei.
                Aloha oe me ka maluhia a me ka hemolele. E hoomalumalu i kanaka i malu ai ke aupuni. E hoomalumalu i na haumana, i malu na palapala. Pela hoi. SIMONA P KALAMA.