Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 15, 19 December 1838 — Page 57

KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA E PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea e hoinoia'i na aina."
Buke 4. HONOLULU, OAHU, DETEMABA l9, l838. Pepa 15.

 

KANAWAI NO KE AWA MA LAHAINA,
MA KA MOKUPUNI O MAUI.

                No ka nui o na moku kahiki i holo pinepine mai nei i Lahaina e imi i ka aimaka, a no ka hihia i loaa pinepine no ka ike ole ia o na kanawai, a me na pono o keia wahi, a no ke kau ole ia i ke kanawai maopopo, nolaila, o makou, o ke alii nui, a me kona mau kuhina, i ka makou ahaolelo ana, ua kau no makou i keia kanawai.

I.

                I ke ku ana mai o ka moku kahiki ma Lahaina, e holo koke aku no ka lunakuai, o ka luna o ke awa hoi ia, a e hoike aku i ke alii moku i ka palapala hoike na ke alii aimoku mai.

II.

                O kela kapena keia kapena o ka moku kahiki i makemake e kuai i ka aimaka ma Lahaina nei no kona moku, e haawi mai no oia i umi dala na ka lunakuai, a no kela haawi ana, pono ke haawiia'ku i ua kapena la, i elima pahu, uwala, a pono no hoi ia e pae iuka e kuai ma ka pakuai me kela kanaka keia kanaka, i kela waiwai i keia waiwai mamuli nae o ke kanawai o keia wahi. Pono no hoi e hoomaluia ua kapena nei, a me kona poe kanaka, a me kona waiwai a pau, ke malama lakou i ke kanawai o ka aina.

III.

                O kela kapena keia kapena o ka moku haole i makemake e kuai i ka aimaka maanei, e hoike mai no oia i kona mea e makemake ai i ua lunakuai la, a me kana kumu kuai, a no ke kapu o kekahi mau mea kuai maanei, aole pono i kekahi kapena ke kuai i kekahi mea ana i hai ole mai ai i ka lunakuai, aole hoi e kuai i kekahi mea ana i papa. ai. Aole hui e kuai na'lii moku ma kahi e, ma ka pakuai no, a o na mea malama ole i keia kanawai, e uku palua ia laua, o ko uka nei a me ko kai, elima dala.

IV.

                Aole e kuu wale mai kekahi kapena i kekahi kanaka ona, aole e lawe mai, aole hoi e haalele mai iuka nei, me ka ae ole o ke alii mamua ma ka palapala. A ina mai kekahi a manao e noho, e uku mai no kona alii e like me ka uku ana i ke kanakele. O ka mea malama ole i keia kanawai, he kanaono dala ka uku.

V.

                Ina mahuka kekahi, pono no i kona kapena e hoike koke mai i ka lunakuai, a i ole ia ia, i ke alii no, a nana no e imi, a ina loaa ma Lahaina, eono dala ka uku, a ina ma na kuahiwi mauka aku o Lahaina, he umi dala ka uku, a pela no ma na wahi a pau mawaho o Lahaina. Aka, ina ua hala i kahi loihi, he iwakalua mile paha, alaila, he iwakaluakumamaha dala ka uku.

VI.

                O kela haole keia haole mahuka wale mai iuka nei, a pae malu mai e noho me ka ae ole o ke alii ma ka palapala, ina e hoihoi ole ia oia i kona moku, e hoohana kaumaha ia oia, aole hoi e kuu ia a haalele oia i keia aina. A e lilo no hoi kona waiwai a pau i ke alii.

VII.

                He mea pono ole i na kapena ke hoonoho mai i ko lakou kanaka iuka nei i ka po, a napoo ka la, alaila hoi lakou a pau i ka moku, a o ka mea i loaa mauka nei i ka wa poeleele, e paa no oia a kakahiaka, alaila e hoihoiia oia i ke alii moku, a nana no e uku mai i ka lunakuai i eono dala no kela kanaka keia kanaka i hoihoiia pela.

VIII.

                Ina mai kekahi, a he mea e paha, a makemake kona alii e noho mai oia mauka nei i ka po, e hai mua mai ke kapena i ke alii; a loaa kona ae, alaila e noho mai oia, ma kahi nae a ke alii e olelo ai, a ina hele oia ma kahi e, alaila ua pili oia i ke kanawai ehiku, a e hooukuia oia pela.

IX.

                Aole e hoee kekahi alii moku i ke kanaka maoli ma kona moku e lawe ia ia ma ka moana, ke kupono ole keia mau olelo malalo ia ia.
                l. E hoike aku ua ee moku la i ka palapala i paiia penei,
                Ke hoike aku nei au o he kanaka ia i hanauia ma Hawaii nei, a ke ae aku nei au ia ia e holo ma ka moku ana e makemake ai no na malama he umi a me kumamaha. Ke nonoi aku nei no hoi au e hana lokomaikaiia oia, e like me ka mea pono o ko kekahi aina, e hana i ko kekahi aina.

Nau na

                2. Alaila, e palapala mai ke alii o ka moku penei,
                Owau, o ke alii o ka moku no ke hai aku nei au, ua holo ka maua olelo me he kanaka no ka aina o Hawaii, e lawelawe oia maluna o ka moku. Nolaila, ke hoohiki nei au ia'u iho, a me ka moku malalo o'u no na dala elua haneri, e hoihoi aku i kela kanaka i Hawaii i kela manawa aku, aole e hala na malama he umi a me kumamaha, mai keia la aku, ke ola oia ia wa. A e uku aku no hoi au ia ia i no kela malama keia malama ana e noho ai maluna o ko'u moku.
Ke alii o ka moku.
Lahaina ma ka Moku Maui, 18
Ka mea ike.
                A i ka wa i hooponoponoia keia palapala, a haawiia i ka luna o ke awa, alaila, pono i ua'lii moku la ke lawe i ke kanaka ana i olelo ai, e like me na olelo iloko o ka palapala.

X.

                A hele ka luna o ke awa maluna o ka moku kahiki i kona ku ana i Lahaina nei, e hoike aku no oia i keia palapala i ke alii, a e kakau no ke alii moku i kona inoa malalo iho o ka palapala malalo, alaila, loaa ia ia na pono a pau i oleloia iloko o keia palapala.
                Ua hanaia ma Lahaina i keia la iwakaluakumamakolu o Augate i ka makahiki o ka Haku hookahi tausani ewalu haneri me kanakolukumamawalu.
KAMEHAMEHA III.
HOAPILI, ke alii ai moku o Maui.

MOLOKAI, Okat. 1, 1828.
                Ua make i ka pepehiia o Kuili no Kalaupapa ma Molokai. Ka la 19 o Sep. ka la i pepehiia'i, o Pahupu ke kanaka nana ia i pepehi. He wahi kumuao ia mamua. Eia ke kumu o kona pepehi ana, ia Kuili. I ka po mamua o ka pepehi ana, hoohewahewa o Pahupu. Penei ka hoohewahewa'na. Ku! ku! Pau