Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 10, 10 ʻOkakopa 1838 — Auhea oe e ke Kumu Hawaii, [ARTICLE]

Auhea oe e ke Kumu Hawaii,

W.\m.rAi Se|». 5, 1888.

Henn-i p>uio p* I*:* ia'u e lioakaka nku ia •».' i U.m holu- an:i i llawaii nie kiiu ma : i o'iii.i II ri!t J .o iu ik'iu i Waialua mn ka la 1.) <> lu:.i<\ a liolo aku i llonolnlu; a nia k i l': o ka lu ee inn ka inokn, a liolo iiku i !vt!i.ii:ia —F.li:iri ko makoii inau l i iii ū H »riolu! i a liiki i 1/ihaiua—!lookalii l:i n > I. i iai'ia a ma l/i!iMinalunM, a |~,!.i :i < i i M .iukai; a poakahi inaiai- ! i. :i liui iio'i i Lah iiaa n mahiaia m;ik<»i i ka -ahati in i no i ka ;it> iti oia k i I i -*> o 111111' hoio inaknii iii'' Lai nana mi i a m<' WiMioke ina a iiii*"Lioa i a iii'' Mi- Ka'iuka, ka A\'ahiiii* U iik* '<!*' !i*' I>allainal■ ina ~ īv\\ ahi ko ina ; i i :n in 1 i :i » k ». inai Lalri!:; i iik i a 'iiki i llilo—Klua lu'heiloi;i | ,i ;u i'\ou im:i 11ilo a ina !vilaiie*v, a 111 !i'' o I.i in'i.i k *in:i waliine hou, oia . !x » !:i v:l ' allilH'. ■ I _ \ i.ī i !{:i i»'* <i ku la 11> O Inlai oia ka ~ i. h" -' 'ii i k i waa i La;i|>ahoe!ioe; a -I. i,-;a ;> :<• •nako'l." lla'awai me na i; i!i i-.a. alaiia 11«!>!•» akn ina keala.nia.il-' !c i i \\ ;ii u-' i -i'o >ho. moe iiiakou ma l; rii o V ! h > . ! :i-aikalii ann, no ka ine i •/, , .< <i •. :»•'<* i u' iik<' a like inai ke kai ~ :, | i i:i i : >i o inanna Kea. Pnk-i ~, |< i ! ». a •n--''i iiia :.e la. hi.!,> inan a i:i ,\o , i W.,i : -a a ani ae lc i la pr.'»a m i! »i'.a -Ni'i |~:l '' :i '«"P • «' ,:l .. „ Ml .; k i?o o N,*de a h:ki i \Y»iI|( .. , \ ~ (1 k'» na m ilaila; ai.i ka ,i , •., i k i :i;■ i i :<!'i!a!o. a i'i- i! lian'i kalii kie'.ie e ;\e a ' k" Ne.le W ilii'. I' 1 ., x , . <, ■:I.l'v|. nia U ai IU-.a, a .H (l o :,U » :, i i Ko'i a ■ V " l ' > '"..!?> [>.1 knn. wa'iia.' a :>•* ■; > ikei!ti el'i*» a : u< i'ia, no K , , n i :i. i ō' a i mak i o iaiia e!ua j !„•» ' •»! ie'»o .m;i ke ai.i. mai M , mi » !vea m .i.: !«.» ha;»alaa )» k ) la. \- , , 1,.,: , ;, , > I .i W:.i:iie,i aku a hiki i Nn'i'i n !>■.' iio-<!>». " i: » |vohala, a n >a a-' i t lō* ** i'• i!i --N >i kohiila Inakii,i. *. 'ia j»«a ;» ■ t> ' kanak». N'.ei ke S i: tti, hoi nta :ta au i Waiuiea n.e k . n. inao e i1.0.i Kn\vaihae i k 'ia ahiahi. a po ino e liolo aku i Kaihia ina ka >aa. . . . . \k*i i ka i»uka ana i Nnimea, lohe au, ua kap i kela la, aole hiki ke holo

ma kela poalua o lilo ka waa; a pili ke kanawai i :ia kanaka. Nolaila ooho makou nie ka niinamina i ka holo otiS. Nni la kanaka i noho wale, no ke kapu oka In koele. A awakea oku poalna, pau !{a paahao, a iho makou i Kawaihae—A po ka la, ee ma ka waa, a holo aku i Kailna—lkaika ka makaniiapo— he Nluiniiku; holo kiki makou a hiki i ka la|e Mano,- »* inalaila loaa ka pohu, a liakalia ko uiakou liolo ana; a kokoke awakea pap makoii i Kaihia. Nolio iiiakou ia po ina Kailua i ka halawai poakolu. Kakahiaka ae la, holo akn i Kaawaloa. Noho inaUou i Kaāwaloia ia po, kainailio ine ua lumhanau pii ihina i Knapeliu, ike aku-ia- Kapiolaiii, a kakahiaka ae la, hoi aku i Kaiina. Ni>ho makou ma iKailua a hala ka Sahati —A noa ia Sabati, oia ka la 30 0 Inlai ee inakou ma Opupele e hoi i Oahm—■ 11010 i Kaawaloa, a ee o Mi. V"anc(hize ina, a hooili ko laua iikana a pau niahiua oka nioku—a poalua holo niakou i-Kawaihae e hooili.i ka iikana ho-i, poalua makou ika moana—A poaha p:ie aku i Kawaihae—Nolio makou malaila e kali ana i ka nio.ku a hiki i ka lii hooinalolo —Alaila holo inakon i Oahu. Kkolu o inakou po inaluua o ka nioku —-A kakahiaka! o ka poalna oia ka 1 oka la o Au<rate pae niakou i HonoInlu — V poaliina iho, puka mai niakou i Waialua-i— Ewalu S?ihati ko niakon noh<> ana ma kahi e; iloihi ko , u haaleie ana i kuu oiianaliipa. I\i,i kekakii mau mea a'u e lioemaopopo aku no liu miii. h'i ': thi "ian mea vuti':ai a'u i i.W ai o ka ain\. Nui na nina inaikai nia Ilawaii; nui na uaiwai e loaa mai malaila, ina i»;i'tj>!t na aina i ua kanaka, a akaniai lakou i ka uialama ana i na waiwai. 0 na ululnau ma llamakua a ma Kohala hoi a nie na aina ina llilo; hemau aina niaikai ka nui o ia niauaiua—l'ela no na aina mauka o Kona. Iv ulu niaikai ma ia <nau nina ke ko a me ka puInpiiln, a me ke olona, a nie ke. .olana kaliiki a n»e ka ualft maoli, a me ka ua|a kahiki, a me kej kunna ma kekahi wahi, a ine na a me ka palaoa, a me ke k»»fc —Nui im mea e ulu niai-

kai ma Hawaii ke )nmiiiiV RM iiK in(a Atihea oukoM e keo HawalM k« wkou imi ana i na mea e paiē «i i Ui» hune o ko oukou aiua, e kan» onkou.i na mea mnopopo i ke kuai aaa—Aole e lonn ia oukou ma ke kuaaina ka wniwni i ke kanu ana i na uala imioli e kuai nku, aole hoi i ke kalo, no ka niea ua popopo ia mau mea, iaaaole lilo koke—Eia hoi kekahi, nakaumahaiamau waiwni—lna eha holo ai eono pnha, nlaila ua knumaliik loa ke kanaka—»i hōokahi pnha dala nale qo e loaa mni 110 ia waiwai a pau. Ainai lawein nin kahi loihi, he mea poho wale no ka hana. Ina i kanuia kn pnlnpulu, ka pnpapa, ke knrina, ke koie, ke olona kahiki, aole e ino ia mau waiwai ke waihoia i na makahiki eli:a paha, in-a maloo a niaikai no. 0 ke ko, oia kekahi waiwni nui, inn i makaukau i ka wili a ine na ipu hoo a me ke akainai e puhi ai ke Uo. Aoie e ino ke ko, ia makahiki aku ia ninkahiki aku—A ina kaumnha ke kanaka, eono paha kala ke kumu kuai ia wniwai. Aia ia mau waiwai paha ko oukou pono i keia manawn. Mii keia hope aku e imi paha oūkou i na mea e waiwai ni ouk<iu;ma na enuhe kilika; aka aole paha oukou i maknukau ioa i keia inana»a e hapni ia hana. 2 O itit kanaka- \ Nui kn poe i huli niai i kei i Mianawa-i—Mamiin, ualoheau lie kakaiknhi ka mea hoomanaoio i ke Akua ma Hawnii— Aole piha na luakini nia ka ,; nb:iti: a palaka kekahi poe ekalcsia. I koia mahawa ua ike nn, i»a piha na luakini a pau—a nui ka poe honhaunu inaloko o ka ekalesia; a ikaika no kekahi poe e iini i na mea e pouo ni a me- nn men e|k>mnikni ai. l'a nneaiie pnhH *7,< 00 mau hoahnnnu moloko o na ekalesia nu» ia nioku hookahi—lna uiuloko K» o īesu ia mau hoahanau a pau, pomnikai loa Inkou. I ka nana aku, ua oluolu, ua lokomaikai, ua nkahai hnahaa ka nuio lakou— l'a ike ke Akua i ke nnomalokoo lakou. 3 O nn haUiwai. ! Ua mapopo ka nui o na halawni pule nu i ike ai. Ua nui na kanaka, a ua oluolu, ua maopopo,

•ole «alua, tol« hiainoe* lole hele pinepkie iminilh»,' *ole uwe n« kanialii—• i ka pule ai aoie nui ioa na leo v aolaulu* aoa—Kakaikahi ka manawn au ī tke ai i ka hana uluaoa, ma na halawai pule. O na kamalii. Aole au. i ike nut i ha kula kamalii, no ka wikiwiki o ke niaikou hele ana, kekahi; a no ka hoomaha aua o kekahi mau kumu kekahi.— Ma Lahamaluna ua ike au i ke Kula. Pomaikai, i kuu manao, na haumaua inalaila, ke noho pono lakou me ka iini ikaika i ka nianao a ine ka pono.—A i mahunhuaia ka naauao ma keia pae aina, aole hemahema ka poe i hoonaauaoia e like me ka poe ike ole. Ma Molokai nui na kamalii; a i kuu lohe ana ikaika lakou i ka naauao. Ma Hilo, Hawaii, nui na kamalii ma ka halawai, nui hoi maloko o ka ekale* sia; ua ikaika kekahi poe e imi i ka ike, a i kuu lohe ana, hapa wale no ka ikaika o kekahi poe e iini i ka ike. lkaika nae na misionari e ao aku. Eia kekahi mea mao|>opo o ke kula a Laimana—Kanakolu paha -kana man haumana. A noho mau lakou me ia— lini pu lakou i ka naauao a me ka ike, a nie ka pono, i kela la i keia la. No Hilo kekahi poe o lakou, no Puna kekahi, no Hainakua a no Kohala a iio'i Kona kekahi poe.i Ina i hooikaika mau j ua poe li, alaila e loaa ia lakou ka ina-. kauknu loa uia na mea e pono ai ka aina, a ia lakou iho kekahi. O na kumu kamalii. L T a ike au i kekahi poe kumu kamalii. j ~No Lahainaluna kekahi poe knniu; n o kekahi poe, uaaoialiikoue :ia misionari! ma na kula okoa—'lkaik.i kekahi poe' kuniu, a ua hapa ka ikaika o kekahi noe., No ke aha ka hapa o ka ikaika o na kumu ao palapala? Eia paha ke kuniu' 0 ko lakou nawaliwali; aole lakou i ko-j pono ia e na iiiakua—Ca p<»loli paha kekahi; ua ilihune kekalii; a ua ha- i pa ka makaukau o ka nui o lakou. Aole anei pela? E na makua e hcK»- j manao oukou ia oukou iho. Ina i hele oukou i. ke koele a ke alii, aole anei he| hapa ko oukou ikaika? A no ke aha ka ' liapa o ka ikaika iualaila/ . Aole anei no ka liana wale ana i k(» «»iiko:i inaiiao? lua i hana lioofiiualiiu:i i oiikou, ua akaka ko oukou ikaika, akaj iaa i.hana ma ke ikoele ua liapaka ikai-: ka: aole anei peia? | Eia ko oukou pono e kokua pono akn: 1 na ku iiii o hana kapuiu wale iio lakou i ke ao ana i ka Oukou mau keiki. luu; i hoonele oukou i na ku-iiu, aole anei | lako.u e hoonele i ka oukou inau keiki? ! A« lua jtele o K : luvrti. ! 0 Ki'auea ka iiioa o ka lua pele nui a nmopopo :::a Hawaii—lle lua pe!e no'

mmmnm, aot« Um< aoiawalii^weliwaiilailiohoiw 0 koia iia a»« lua ahi—He mea e akajkau nni iake ahi ulaula, elapalap* ana) a me ka uahi, e pii ana manoko mai o kolail i maii lōa, 1 kuu nana ana Ualo e ike i na ahi a me na uahi, a i ka hami anii ka uahi awaawa loa, hoonianao au i ka hoomainoino ana o ka poe ene* nti ike Akua—i ko lakou ue ana,a me ka ui ana ona niho. u Pii ae la ka ua~ hi o ko lakou hoomainoiaoia, ia ao aku ia ao aku; aole oluolu iki (lakou) i ke ao a ine ka po." Hoikeana 14: 11. Ina 1 nanu ka poe hewa i ua luaa la, a e hoom&nao i ka ke Akua olelo oiaio, aole pahaJakou i makemake, e hehi hou i konalkanawai malalo o ko lakou mau wawae. (Ma kekahi pepa i pai ai ke kotnaokkia olelo.) Lahainalujca, Sepatemaba 4. No ke kauoha i na kumuao mai /fattaii a .A'u/iau, nā haoU a me na kanaka maoli. Aiihea oe, e ke Kttmu Hawaii, ke kauoha aku nei au ia ōe, e hoolaha aku oe i ko'u manao i na kiiimi niai Lahainaluna aku nei, a me na kumu mai Ainerika mai. Ke papa aku nei au ia oukou, mai hoouha mai i na keiki i walea i ka aihue, a me ka moe kolohe a me ka hoopunipuni a me ka hana i kela hewa i keia hewa, e haumia ai ke kulanwi nei, he mea pono ole ia oukou hoouna niai i ka ppe e hana ana i/kela hewu keia hewa, he make hewatCa ko oukou hoouna ana mai ia lakon maNkeia kula. 0 ko oukou hoouna ana iik»i ia lakou, lie mea ia e poho ai ka >yaiwai o ke kulanui nei, i ka; poe liana hewn. Lia ka pono; 0 ke keiki i walea ole i ka aihue a me ka hoopunipuiii a nie na hana ino a pau, oia ka oukou e houuua mai ni. Aluila aole e poho wale ka waiwai o ke kiilanui nei, no ka mea, he nui na keiki i hele mai ma keia kulai'ui, aka, iio ko lakou hana liewa,na hoihoiia aku lakou, elima i ka makahiki hookalii me ko lakou waiwai iio, no keia kula aku. Aohe uku no kela mea keia «nea o ke kulanui nei i lilo wale ia lakou. L'a lohe au iia hoemiia mai ka uku o keia kula, nolaila e poho loa nna ka waiwai o keia kula ke hana mai r»ukou pela, me ke kapulu mai oouk«u, no ke akamai oua keiki la. I kuu mana<», ua oi aku koua naaupo m» kona' uialaina ai»a i keia niau hewa, a o ko akamai io ua hlo ia i mea <tlo i ko'u maiiao. Alolia oukou ena kaikuaana, o oukou no ka poe i hauau inua ia, e k<i leakoumnkiiwahiiie opu nui, o ke kulanui i Lahainalima i ka iiK»ku p«i?ii <» Maui nei la.

ko ouk<M wahi 1 nohoai* a na fc« nui ole oka pepu krkshi. Ek hoi kekahi o 1» keiki o ka poe i hoi aku i ka wa. knhiki ua hoi huu inai kekahi o lakou hookahi o Kniana kona iooa, me kekahi keiki hou, no ke kula a Lainiano; ua komo oia i ka ekaleeia ma Hilo f aka ua haumia lua oi« no kona koiiio ana me ka inoonoo ple ia ia iho, a lalau no ka lima i ka berena roe ka hauinia, a imino ka waha i ka waina me kt. haumia v a hookoluikohii ekaletia oiaio, aka i kona komo hou ana mai nia keia kula, ua lona ia ia ka hewa hou; he aihue, ii me ka hoopuiiipuni. t'a manao £io na| kumu ia ia e hoihoi akii, aka, rtffka niuku (tle t nolaila ko» jna noho ana i keia mau la, iua loaa ka |iimku, o kona hui aku no io, meka iiku : ole ia i na mea i iilo ia ia, ua pau keia. ' Aloha oukou e na kaikuaana a me ka |w»e iiana i hoouna mai, mai manao oiikou lie mea keia je alai ana i ka poe akamai aole, he iiiea hoakaka wale 110 ia oiikou, iua he mea poiio e hoakaka ' mai «iiikoii, iau he j mea hewa e hoakaka mai no. N a Kamakka.