Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 9, 26 Kepakemapa 1838 — No ka maikai a me ka waiwai o ka naauao. [ARTICLE]

No ka maikai a me ka waiwai o ka naauao.

Lahainaluna, Aug. 16.

Auhea oukou e ka poe hoole i ka oaauao a kapa oukou i ka naaupo he maikai? Ke hai aku nei au ia oukou, e na elemakule, a me na inea hoole i ka waiwai oka nnauao. Auhea oukou, e heluhelu oiikon i keia manao,e ka poe ike i ka palapala, a hai aku i ka poe ike «le, i noonoo lakou i ke ano o keia wa, n me kela wa. Ua lohe pinepine au i ha elemakule a me ka poe hoomaloka, penei kuu loheana. ileaha la ka waiwai i l«»aa mui ' nei mailoko mai oka naauao? e aho no ka wa mamua, he inaikai loa ia wa, lie nui na mea naauao ia wa, pela kuu lohe ana i kekahi poe hoonialoka i ka naauao, a hoopono i ka naaupo. Ke ninau aku nei au ia oukou, e ka poe i ike ole i na mea naauao i hanaia maanei i keia wa. oka hoomaiiii kii anei; o ke kalui kii anei, o ke kaiai waa auei; o ka mahiai anei, o ka holo waa anei,—a —pae i kekahi uina: o ke kipili niaiiii aiiei, o kela uioa naauao kahiko o koia mea naauao kaliiko, he uaaiuao anei ia i ko oukon nuauao' Alaila. e ae mai paha oiikou, Ac, alaila, e Iwiole aku au iu oukou. aolo, aole ia lie naauao, lie kpuwale ia i ko na aina naauao, o koia mau mea ii pau, he li'ia iiiua ko oii'.'i inau inea ia lakou he, A, ia ia lakou. .Va ka hoakaka » nn mta naauao i hanaia maunei i ktia miiiuimi* Kin na niea i .hanaia mau oiua i koia uianawa, o ke h.e. kula ia e hoopau ai i ka naaupo. O ka liana l«»le, aia ia ma Wiiiluku i Ma.ui kahi i hanaia a(, malaila na inea liana !ie nui loa. Kia na uiea i hanaia malaila, o ka lole o kp kaukinio ke kaawe, o keia uiau mea a inalaila i keia inannwa. Kia na mea naauao i hanaia nia ke knlauui mainua aku nei, o ke kaiiiana, o ka ike i ka helukakau o ke kiimii ia o ka waiwai, o ka heliiiiaau o kela palapala o keia palapala he iuii loa, oia na iiiea iiaauao i keia inanawa. Ke ninau hou aku hei au ia oukou, 0 keia mau mea naauao a pau he naaupo anei ia i ko oukou nianao? Alaila, e i mai paha oukou, Aole ia he naaupo. Aiaila, e ni-

nau hou aku au ia oukou, Noke ah* la hoiloukou i hoomaloka ai i keia ni)imalama? Alaila e i mai paha oukoa, No ka 1 4(e ole i na mea i haoaia i keia manawa. Alnila, e kuhikuhi aku au iaouaia ma Wailuku kahii hanaia*i ka lole a me kekahi mau mea e ae, a ma Lahainaluna kekahi he nui loa, a ma* laila oukou e ike ai a hoomaopopo i ka naauno, a hoopau i na inea kahiko a oukou i malaina ai. vVo ka makemake nui o na aina naauao i ka ike. 0 ka naauao, oia ka i oi āku ka waiwai inamua o na waiwai a pau, o ka nnauao, o ka mea no ia i iini nui ia e na aiua naauao. Aole lakou e niolowa iki, iini nui lakou i keia mau mea, haawi nui lakou i ka lakou mau keiki e hele i ke kula i kela la i keia la, aole lakou e niolowa iki i keia hana, liana mau lakon, hana no lakou me ka hooiiinnawanui loa, aole lakou e pauaho i keia hana. An h.ea oukou, e ka poe hoomaloka, nui ko Inkou makemake e naaiiao keia mnu aina, a pehea !a e naauao koke ai? Eia paha, e hoopau i na mea kahiko, a e hele nku na keiki a oukou i ke kūla, a e honpau i ka inolowa, a e hele niainiili o kn ike, a malaila mau no e hooninnawnnui ai, a ninlia paha o loaa mai kn nanuao mailoko uiai o ka hooinanawnimi, oin paha ka mea e ike koke ai, o ka hoo|»nu i ka niolowa a me ka hoopau «'iku i ka hoonialokn, o keia maii nien o kaimolowa a ine ka hoomaloka, oia kc kiiiiiu o ka naaupo. Auhea oukou, e kn poe e"helūhclu ana i keia niaiimo, e heluholu oūkou n hoomanao i keiu inau inen e |K>ino ai ke kino, nolo* ko nini o ka niolowa i hua mai ai na hua he mii lon, nlaila, e ninau mai paha oukoii, llenha na hua noloko mai o ka molowa? Alaila e hai aku a'u ia oukou, 0 ka molowa he mea ia e hoole ana i ka hana, aole e hiki i ke kanaka ke hanai ka hnna a me na mea like he nui loa. noloko mui olnila keia mau mea he nui loa. 0 ka hoomaloka, he mea ia e hoemi ana i ka naauao a me na mea iike iloko olaila he nui loa. JVb na meai lowmai ai no ka naamo, Eia na meai loaa mai ai, o ka ike i

ke kamana, uo ka naauao mai ia, o k» hanalole, o ka tioloaioka, kaaianai»»pale, ka humulole, ka haaa >U t ka numu kauiaa, ke paipaiapaia, |cb hana malakeke a me ke ko, ka hooholo iio, ke kukulu hale lepo ame kahalepohaku, ka hamo puna, ke ano hou anao ka pea waa, he makau hao, he oo hao, iie oopalahalaha, he pahi, he Upi, he pahi oio, he kila, he pahu, h< ipu kukui, he aila, he p* lepo, he pwunawai eliia, he laau malumaiu, o kela mea o keia mea he nui loa, oia na mea i loaa mai ai noloko mai olaila a me na mea like he nui loa. Auhea oukou, e ka poe hoole i ka naauao, aole anei noloko mai 0 ka naauao keia mau hana he nui loa? 1 kuu manao ana, noloko mai olaila i puka mai ai na hana akamai he nui, a me ka ike, a me ka maikai o ka naauao. Ua pau ia oianao. i Na'u na Kalili. Labainaluna, Augate 80. „\a ka lokomaikm o ko Jimerika poe i ka kaam <ma mai ina mea t pono ai ke Kulanm nei. Auhea oe, e ke Kumu Hawaii? Ke hoakaka aku nei au i kekahi lokomaikai o ko Amerika fw»e. I ka wa i hoomakaia'i ke Kulanui nei, i ka makahiki 1831, haawi oluolu mai no ko Amerika poe i ke dala no ke kulaniii i mea e pomaikai ai na lahnikanaka o keia pae aina. I ka makahiki 1831 noho pilikia no na haumana n ka ai ole, eha paha makahiki o ka noho pilikia ana o na haumana, a i ka 1835 haawiia mai ka aina e ke alii; no na haumana. A no ka lawa ole ona haumana 109 ia manawa, na lakou Iho ho kekahi ai. A i ka inakahiki 1836 hoonakaia ke kula kainalii ma Lahainaluna nei; he poe keiki hanai, knkuluia na hale poliaku oui ekolu i mau hale kula, a i wahi noho kahi; ma ia mau hale nui ekolu la ea, he nui loa na dala i lilo nu ua man hale la. Ua ike paha oukou i na waiwai i lilo, aia ma ka pepa 11, buke 3, aoao 43 o ke K. H. No ka lakomaikai o ko Amenka poe i haawi wale mai ai i kela mau dala na ka ppe nana e hana keia mau haie ekolu a me na halenoho, ina,. na pa, a me na pahi, a me na hoia, a

me nm pi|nm, ame u kwW wiK, m ngl km lole i me kela idm keii m4. -Mnui io« ka lokomaikai o ko Atnerikt poe ma keim mau met. Ht oUh koakaka no na hak o na h/»ki hēnai; a me na Inea Ulo; ame kekahi mau mea'e makaukan m ka hak,\ a me ka noko ana. Alohaoe, e ke Kumu Hawaii, o oe no ka mem nmna e hoakakk ka nianao m» kela wahi keia wahi. A no kuu ike ana he pepm hoolaha manao oe,e ke (K. H.) Alaila manao iho la au e hoolaha aku oe i ke ano o na hale o kamalii hanai ma Lahainmluna nei. Ua kukuluia he 26 hale no na keiki hanai ma Lahainaluna nei, na n» knmu no i imi i mea e oluolu ai ka iioho ana. A na ko Amenka poe no hoi i kokua mai ma ke kukulu ana i keia mau hale he iwakaluakumamaono. Eia ke ano o na hale; he hale paa ole i ka lepo, he kāu wale iho no iluna o lepo; aole i kohiia ka lepo. A inaluna o ka lepo he niau kua eha ilalo e like ka loa ine na kapuai he 12. A o ka lanla me na knpnai he uini (10) a o ke kiekie elima a me ka hapalna (51) ka pou lalo; a o ke o:t olunn, ehiku kapuai. O na kapuai a pau o keanapunio ka hale hookahi, he k;makolnkiiinamaha a rne ka hapulua liookahi (34A). A o na kapuai hoi o na liale a puu, he 26x34i= 897 knpuai ke anapuni o na hale a pan, penei e akaka'i, he iwakaliiakuiuaniaono; i hoonuiia i ke kanakolukuniainnha a ine ka hapalua, ua like ia ine walu haneri kanaiwakuinaiiiaiiiku. .\</keka"hi mau mea e makaukau ai. Kia a he niau kua h >okahi haneri kumamaha 104 penei ka hana ana, he 26x4 kua o ka hale hookahi=lo4 kua o na hale a pau he hale paa no hoi, he naueue no nae. Hc iuau oa he unii o ka hale hookahi a pela na pou, he houluulu (20) (20x26 =520,) penei hou he iwakalua i luk>nuiiae ka iwakaluakumamaouo ua like ia me a liina haneri iwakalua.oia ua oa a iue na pou o na hale a pau, he inaii koo hiu hoi kekalii e paa ai; eha koo ma ka ha'e hookalii i hoonuiia i ka iwakaluakomamaono hale, ua like ia me akahi haueri kumainahu, 4x26= 104 koo hoopaa hale. jVo na mea »lilo ma keia mau hali i ka va aoliipaaikeako. Ua maopopo paha ia oe, e ke Knmu Ha'»aii ea. Ua hanaia na hale ma Lahainalenanei, a he 26. A nia ka hale hookahi eha da|a; a ma na hale hoi a pau 104 d.ila oia na dala no ke kamana mna a paa. O ka uku hoi no ke ako mna ehiku anana kukaenalo ma ka ha* le hookahi, a ma na hale hoi a pau hookahi haneri me kanawalukummmal«m (182) mnana, a he kanaiwmkumm*

'iiuikHM h<4 dala $(91). ln» Mk» e tmi Atla a pau lo«, ei* u nui penei ka hania ana he $91 ma na anana lole 188, a hookahi h«neri dataa me kumamaha ma ke kantana ana, e houluulu penei $104+|91= , 96. Oia na dkla i lilo no keia mau hale he Ss. NnkpAmeHka poe nokeia maudala i haawi mai me ka makemake o ko lakou naau e lilo keia pae aina i mau ai4ia malamalama. Auhea oukou,e ka poe e heluhelu ana i keia manao? Aole anei i maopopo ia oukou la ea? ka lokomaikai o ko Amerika poe i ka haawi ana mai i keia mau dala i mea e pomaikai ai na kanaka o Hawaii nei ke noho pono keia mau dala ma Lahainaluna nei a hoi aku ma kela wahi keia wahi. { IWb oukou heluhelu ana ma ke ano ona hale ma Lahainaluna nei. Olelo | iho paha oukou penei; Auhea la hoi na kukuna o keia mau hale? Alaila e olelo aku au ia oukou penei, No ka like ole o na kukuna ma na hale a pau, nolaila, j waiho au aole i hoakaka aku. Ua pau ka'u wahi ai iaoe, e ke Kumii j Hawaii. Aloha oe,i e ka mea hoolaha 1 manao, oia hoi keia ma ka hoolialike ana o ke K. H. Na I. Kaia.na.

Hana, Augnte 16, 1838. Aloha oe e Mi. Haln. Aole n'u palapala pinepine aku ia oe, i keia m;m malania i lala aku nei. No ka mii no 0 ko'u pilikia i ka hana. Aka, ho wa kaawale ko'u i keia inanawa, nohiil.i. ke puka niai nei ka manno,.iloko o'u, e hoouka aku i wnhi palapala nau. () keia no, ka malania ewalu o ko inakon noho ana ma Hana nei, me ka hai akii 1 ka ke Akua olelo i ko ouei kanaka. Nui iio ko lakou heinahema, i ka »a i hiki niai uei makou—he hihiu me ka hawawa a me ka hana ma na inea a pau e poino ai ko lakou kino ame ko lakou poe uhnne. Aka, ke uianao n< i makou, un laka iki lakou a ua nialiuahua iki no hoi ko lakou makemnke ma na mea e pomaikaiai. Nolaila.hooikaika inakou ma ka oihana a ke Akua i haawi ma ai r\a makou e hana, ina keia wahi. K(ī kuhikuhi nei makou i na kanaka a pau i ke Keikihipa a ke Akua, nana e lane aku ka hala o ke ao nei, i kela |a keia la, a nana no i hoohuli inai i kekahi poe uuku. Aka, o ka nui, hoopaakiki laieou me ka hoowahawaha aku ia ia. Aole nae makou e manaka, no ka mea, s.ia, i ka Uhane Hemolele, ka mana e huli ai ko lakou naau ma ka pono. Nelaila ke hoomau nei makou ma ka pule me ka manao aoa, e iho mai auanei ka Haku me iiona mana, a hoolanakiia mai ia.makou. Mamua aku o na hebedoma ekolu i

jm. ■) /UM. ■ , 'I : Wr tfm »ri, Inn filtrlr<ll< mini Imu. i olion inri ai ko nMb<« MM. Ei», i kn hiki ana nmi o Anemma no Lahoinaluna mai a me Linuiikaika laua o Onna no Wailuku niai, noho pu niakou i alima paha ta. Ikaika no lakou a pau i ka hai aku i ka ke Akua olelo, i ko onei kanaka, a hiki i ko lakou manawa i hoi aku ai. 0 Aneru o Limaikaika—i na kane, a o Ogana » ka wahine. Ilalawai pinepine na kane a me na wahine a ine na kamalii i kela la i keia la, ia nianawa. No Koo|au kekahi poe, a no Kipahulu kekahi, Kaupo kekahi,a no Hana nei no hoi kekahi—lehulehu lakou, aole pau i ke komo maloko o ka hale pule, no ka nui loa, noho no kekahi poe mawaho. <)| ka l'hane Hemolele pu kekahi me makou ia manawa. Pela i mnnao ai no ka nui o ka poe hookaumahaia ma ka naau i loaa ia makou ma ka hnlawai ninaninau. Ma ka la Sabati mamua aku o ka hoopau ana o ka pule hoomau, hookumu iho la makou i wahi ekaleuia uuku, me ka mnlainn i kni ahaaina a ko kakou Hakii; Ne umikuniamakahi, ka poe i huipuiia i eknlenia. < > na kamaaina ewnI". " na nialihini ekolu. aole nae i pau i ke komo ia uianawa. He inea hou keia haija a makou i liana'i, i ko onei kanaka. Ilaka pouo uiai iakou, me ke kahaha ,o ka nauu, uie he iiiea kupanalia In. ! Nui ka poe helcf niai ine ka manao honkaka nia ka pono i keia liiau la. Ke inaiiao nei n:«*ikou he poe kiipoiio kekahi-, a he jioe ihooikaika kino wale 110 kekahi, kamakaniailio pn m» makou ine lakou ine ka lioakaka aku i ka lakou iuea e liana'i, i lilo iuaopopn lakoii i inau haiimana na lesu. I a poiuaikai ka i>oe kanialii e noho ana ina keia wahi, i ka loaa ana mai o [ Y:iki iio ke kiilaiiui mai—i kuiuuao na lakou. I a wkaika oia i ke kula ana, i kela la keia la. inai )<e kakahiaka a i ka uapoo ana o ka |a, a<ile niolowa, ua [ ikaika no. ! 11e nui na kamnlii ma Ilana nei a puiii. A.ka, Auwe |lakou! ua ueie i na kiimu olr. Ile uiau kumu no ka lakou, aole nae niakaukau iki—he |>oe hawawa ua heuiaheiua loa kekahi i ka lielulielu .palapala; iiolaila o na kuiiiu naauao, oīa ka uiea a niakou e makemake nui ai. Aole liuliu a lilo na kamalii i kanaka inakua, a ina aole e loaa koke mai ia Inkou kekahi mau kiiinu naauao, ina ua hemahema loa lakou a pau ku lakou ola nei e like me ko lakou mau inakua. Nani ka lokomaikai o ke Akua ia makou ka prte misionari, mai ko makou hiki mua ana mai ia nei a hiki i keia manawa. He wahi popilikia no nae, o ka wela

iua o ko makou mau hale noho« me kekahi mau mea waiwai oloko, oia ka makou mea i Aka he mea ole ia, ma ka hoohalike ana me ka nui 0 ka lokomaikai i loaa mai. Eia no makou ke noho kuonoono nei maloko o ko makou inau hale hou. 'Ua nui a ua oluolu no hoi, mamua o ua mau hale la i pau i ke ahi. Nui ko makou aloha aku 1 ke Akua no koua lokomaikai, nana iio makou i hoolako mai. Nani keia wahi i ka nanaia'ku, kakaikahi wale 110 na wahi, ma keia pae aina, e like me ia no ka nui o ka papu a me kaoluolu; aole imi ke anu, aole nui ka ua," aole nui ka makani, he wahi anu no, me ka 'iin a nie kn mnkani ikaika i kekalii mnnawa, aole nae pinepine e like me ko knu wnhi. Akn ua mehameha no a ua inoiiio no hoi nn ala e hiki aku ai ina iin wnhi e. k:ihi e noho ai na misioiuiri, iio ka loilii n ine na pnli nui. l r a pau. Ke nlohn nkn noi mnun me ka'u wahine in oe n ine kau wnliiiie. Na'u nn Konkkk.