Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 9, 26 September 1838 — Page 33

KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA E PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea hoinoia'i na aina."
Buke 4. HONOLULU, OAHU, SEPATEMABA 26, 1838. Pepa 9.

LAHAINALUNA, Aug. 16.
No ka maikai a me ka waiwai o ka naauao.

                Auhea oukou e ka poe hoole i ka naauao a kapa oukou i ka naaupo he maikai? Ke hai aku nei au ia oukou, e na elemakule, a me na mea hoole i ka waiwai o ka naauao. Auhea oukou, e heluhelu oukou i keia manao, e ka poe ike i ka palapala, a hai aku i ka poe ike ole, i noonoo lakou i ke ano o keia wa, a me kela wa. Ua lohe pinepine au i na elemakule a me ka poe hoomaloka, penei kuu lohe ana. Heaha la ka waiwai i loaa mai nei mailoko mai o ka naauao? e aho no ka wa mamua, he maikai loa ia wa, he nui na mea naauao ia wa, pela kuu lohe ana i kekahi poe hoomaloka i ka naauao, a hoopono i ka naaupo. Ke ninau aku nei au ia oukou, e ka poe i ike ole i na mea naauao i hanaia maanei i keia wa. O ka hoomana kii anei; o ke kalai kii anei, o ke kalai waa anei; o ka mahiai anei, o ka holo waa anei,—a—pae i kekahi aina: o ke kapili manu anei, o kela mea naauao kahiko o keia mea naauao kahiko, he naauao anei ia i ko oukou naauao? Alaila, e ae mai paha oukou, Ae, alaila, e hoole aku au ia oukou, aole, aole ia he naauao, he lapuwale ia i ko na aina naauao, o keia mau mea a pau, he hua mua ko onei mau mea ia lakou he, A, ia ia lakou.

No ka hoakaka i na mea naauao i hanaia maanei i keia manawa.

                Eia na mea i hanaia ma keia mau aina i keia manawa, o ke kulanui he kula ia e hoopau ai i ka naaupo. O ka hana lole, aia ia ma Wailuku i Maui kahi i hanaia ai, malaila na mea hana he nui loa. Eia na mea i hanaia malaila, o ka lole o ke kaukini o ke kaawe, o keia mau mea a malaila i keia manawa. Eia na mea naauao i hanaia ma ke kulanui mamua aku nei, o ke kamana, o ka ike i ka helukakau o ke kumu ia o ka waiwai, o ka helunaau o kela palapala o keia palapala he nui loa, oia na mea naauao i keia manawa. Ke ninau hou aku nei au ia oukou, O keia mau mea naauao a pau he naaupo anei ia i ko oukou manao? Alaila, e i mai paha oukou, Aole ia he naaupo. Alaila, e ninau hou aku au ia oukou, No ke aha hoi oukou i hoomaloka ai i keia malamalama? Alaila e i mai paha oukou, No ka i ke ole i na mea i hanaia i keia manawa. Alaila, e kuhikuhi aku au ia oukou, aia ma Wailuku kahi i hanaia'i ka lole a me kekahi mau mea e ae, a ma Lahainaluna kekahi he nui loa, a malaila oukou e ike ai a hoomaopopo i ka naauao, a hoopau i na mea kahiko a oukou i malama ai.

No ka makemake nui o na aina naauao i ka ike.

                O ka naauao, oia ka i oi aku ka waiwai mamua o na waiwai a pau, o ka naauao, o ka mea no ia i iini nui ia e ua aina naauao. Aole lakou e molowa iki, imi nui lakou i keia mau mea, haawi nui lakou i ka lakou mau keiki e hele i ke kula i kela la i keia la, aole lakou e molowa iki i keia hana, hana mau lakou, hana no lakou me ka hoomanawanui loa, aole lakou e pauaho i keia hana.
                Auhea oukou, e ka poe hoomaloka, nui ko lakou makemake e naauao keia mau aina, a pehea la e naauao koke ai? Eia paha, e hoopau i na mea kahiko, a e hele aku na keiki a oukou i ke kula, a e hoopau i ka molowa, a e hele mamuli o ka ike, a malaila mau no e hoomanawanui ai, a malia paha o loaa mai ka naauao mailoko mai o ka hoomanawanui, oia paha ka mea e ike koke ai, o ka hoopau i ka molowa a me ka hoopau aku i ka hoomaloka, o keia mau mea o ka molowa a me ka hoomaloka, oia ke kumu o ka naaupo. Auhea oukou, e ka poe e heluhelu ana i keia manao, e heluhelu oukou a hoomanao i keia mau mea e poino ai ke kino, noloko mai o ka molowa i hua mai ai na hua he nui loa, alaila, e ninau mai paha oukou, Heaha na hua noloko mai o ka molowa? Alaila e hai aku a'u ia oukou, O ka molowa he mea ia e hoole ana i ka hana, aole e hiki i ke kanaka ke hana i ka hana a me na mea like he nui loa, noloko mai olaila keia mau mea he nui loa. O ka hoomaloka, he mea ia e hoemi ana i ka naauao a me na mea like iloko olaila he nui loa.

No na mea i loaa mai ai no ka naauao.

                Eia na mea i loaa mai ai, o ka ike i ke kamana, no ka naauao mai ia, o ka hana lole, o ka holomoku, ka ulana papale, ka humulole, ka hana ili, ka humu kamaa, ke paipalapala, ka hana malakeke a me ke ko, ka hooholo lio, ke kukulu hale lepo a me ka hale pohaku, ka hamo puna, ke ano hou ana o ka pea waa, he makau hao, he oo hao, he oopalahalaha, he pahi, he lipi, he pahi olo, he kila, he pahu, he ipu kukui, he aila, he pa lepo, he punawai eliia, he laau malumalu, o kela mea o keia mea he nui loa, oia na mea i loaa mai ai noloko mai olaila a me na mea ike he nui loa. Auhea oukou, e ka poe hoole i ka naauao, aole anei noloko mai o ka naauao keia mau hana he nui loa? i kuu manao ana, noloko mai olaila i puka mai ai na hana akamai he nui, a me ka ike, a me ka maikai o ka naauao. Ua pau ia manao.
Na'u na KALILI.
 

LAHAINALUNA, Augate 20.

No ka lokomaikai o ko Amerika poe i ka haawi ana mai i na mea e pono ai ke Kulanui nei.

                Auhea oe, e ke Kumu Hawaii? Ke hoakaka aku nei au i kekahi lokomaikai o ko Amerika poe. I ka wa i hoomakaia'i ke Kulanui nei, i ka makahiki 1831, haawi oluolu mai no ko Amerika poe i ke dala no ke kulanui i mea e pomaikai ai na lahuikanaka o keia pae aina. I ka makahiki 1831 noho pilikia o na haumana no ka ai ole, eha paha makahiki o ka noho pilikia ana o na haumana, a i ka 1835 haawiia mai ka aina e ke alii; no na haumana. A no ka lawa ole o na haumana 109 ia manawa, na lakou iho no kekahi ai. A i ka makahiki 1836 hoomakaia ke kula kamalii ma Lahainaluna nei; he poe keiki hanai, kukuluia na hale pohaku nui ekolu i mau hale kula, a i wahi noho kahi; ma ia mau hale nui ekolu la ea,he nui loa na dala i lilo no ua mau hale la. Ua ike paha oukou i na waiwai i lilo, aia ma ka pepa 11, buke 3, aoao 43 o ke K. H. No ka lokomaikai o ko Amerika poe i haawi wale mai ai i kela mau dala na ka poe nana e hana keia mau hale ekolu a me na hale noho, a me na pa, a me na pahi, a me na bola, a