Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 1, 6 Iune 1838 — Page 1

KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA E PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea e hoinoia'i na aina."
Buke 4. HONOLULU, OAHU, IUNE 6, 1838. Pepa 1.

HE MANAO HOAKAKA I KEKAHI MANAO KU E.

                Ua lohe au i kekahi manao no na malihini, ua paiia ma Honolulu: penei ka'u mau huaolelo i lohe ai a. "Ua ao nui aku na misionari i na mea o ka uhane wale no, aole i na mea o ke kino.'' E na makamaka; mai hoohewa wale oukou i ko oukou mau hoahanau ma ke kino; no ka mea, ua ike makou ia Iapeta nana o Gomera i laha aku ai na mamo a noho ma ke kumu o ka muliwai o Danuba, Kin. 10: 2; a malaila i laha mai ai oukou, no loko mai o keia koko hookahi; aloha ino.
                Ke hai aku nei au ia oukou e na makamaka aole mea i koe i ka haiia e na misionari, e like me keia mau pauku ma Epeso, 38: 9. "Ua haawiia mai keia lokomakai ia'u, i ka mea uuku loa i na haipule a pau, e hai aku ai au i na lahuikanaka e i ka waiwai kupanaha o Kristo;
                A e hoakaka aku hoi i na kanaka a pau i ke ano o ka mea pohihihi i hunaia mai ke kumu mai iloko o ke Akua, nana i hana na mea a pau ma o Iesu Kristo la.''
                Eia hoi, o ka manao ma ke kino, ua hai mai lakou aole i huna, o ka poe i noho pu me lakou o makou, ua hoike mai lakou i na oihana o ko oukou mau aina, e hana sopa, kamena, lole, pepa, pauda, kamaa, mahiai. A ua kukalaia aku i ka aha nui, i ka wa pono ke haiia aku ko ke kino mau mea, aole i ka la kapu.
                Penei ke kukala ana mai, o ka hana ikaika o na lima; e hoomaikai i ka lepo, e kanu nui i ka ai, e kanu i pulupulu, e kanu i ko. I mai penei, o na mea keia e pono ai ko oukou mau kino, o na kane a me na wahine, a me na keiki, a oukou, e hana i hale maikai a noho oluolu oukou, e like me ka poe aina naauao. Eia hoi ko makou manao, ua ike koke iho nei makou i keia wa hou, i na makahiki 12 paha, ua maopopo i ko makou manao e noho nei, o ka poe hai mai, i ko ka uhane, o lakou ke hai maopopo mai i ko ke kino, a o ka poe ma ke kino, o lakou ke ao ole mai i na mea o ke kino.
                No ka mea, ua kahiko ka noho ana o na haole maanei, he poe hai ole lakou i na mea o ka uhane, aka, aole makou i ike ia wa i na halekula no na mea o ke kino, aole hale no ke kamena, no ke sopa, no ia mea aku a ia mea aku, aka ia wa, he nui no na moku i kapiliia no Kamehameha a me na lii, aole kumu o ka hoomaka ana e hana i keia hana o Waipa ka inoa o kahi kanaka aole mea kokua ia ia. Penei ke kumu o kona ike ana, a'u i lohe ai ia Kamehameha:
                Ku mai la kekahi moku haole o Koki ka inoa i Kealakeakua wahi ana, a kiola lakou i uka i kekahi waapa aole i hoomakaia, a okioki lakou i na papa, i ka wae, a makaukau hoomaka lakou e hana, ua haka pono kona manao a pau keia hana ana, ua hoomaka ia e hana i waapa nona e like me kana mea i ike ai, he wiliwili ka papa, he kauwila ke kui, a paa no, lohe au malaila ko Waipa holo ana a hiki aku i Oahu paha. Ma ia hope mai, ua nui loa na moku a me na waapa: no ka mea, he Alii naauao ia, he malama i ka poe paahana, a me na kanaka noonoo, he malama i na kanaka koikoi a me ka poe nui, a i na kanaka liilii, a me na malihini. O keia mea a makou i ike aku ai ia ia e hana mai ana, aole makou ike i ke kumu o keia mea, o kono pono iho no paha. Aia no ma Kona i Hawaii kekahi mala kupanaha ana i hana ai, o Kuahewa ka inoa, no ka mea, ua mau loa keia ai o ke kupu ana, o ko'u manao wale, he 25 makahiki o keia ai i ka ulu ana paha, mai ka wa uuku o kana mau keiki a moopuna ka ai ana o ka ai, a e kualua paha, aole a'u i ike i kekahi mahiai ma keia pae aina e like pela, o keia hana ana ea, o ko Hawaii akamai no ia.
                Eia hoi ko keia wa hou; ma Wailuku nei ea, ua akaka he halekula hana lole ua hanaia, ua ike na'lii a me na kanaka he lole paa loa, oi aku mamua o kahi lole a oukou i lawe mai ai. Ke komo nei makou i ka lole me ke kaukini, ua paa keia mau mea, o ke kaawe ua paa paha. A o kanaka, ike mai lakou i ka pono o kela mau mea, ae mai a hooia mai kekahi; o ka hana ana, oia ka mea e hoole mai, i ka nana aku he maka hauoli me ka minamina, ua manaoia e hana mai ana, aole mea i hana e i mala pulupulu, hookahi wale no paha i hana. Ia wa, aole i maopopo ke kumu o keia hana ole ana, a mahope iki mai, lohe aku au iwaena o ka ahanui i ka pane ana ae peneia. "Ua maikai ka lole, ua pono ka hana ana, aka, aole pono ke kanu.'' I mai kekahi penei, No ke aha hoi? O ka mea nona ka manao ea, hooakaka mai la ia penei: "Aole anei oe i ike, ua ohi mai na konohiki o ko waho ia? A ohi mai na hoa, a ka lopa, a ka lopakuakea, a make loa wau ka lopahoopiliwale: o na pa'u pelapela no ia o Hawaii nei, a me keia hoi he lole, aole loa e koe iho kekahi apana nou.'' A lohe au, mahalo aku no i kona manao me ke aloha, he kanaka naauao loa i ko'u manao. I keia manao, ua maopopo ia'u, pela no ka manao o na kanaka mai Hawaii a Kauai; o ka poe ike i ke kaumaha. Eia ko'u manao ia oukou, e noonoo kakou i ke kumu o keia hana ole ana o na kanaka, no ka molowa paha? No ke ao ole ia paha? No ka nui o ka lilo paha? E noonoo kakou a pau i ke kumu o keia hoomaloka ana, pehea? Eia ke kumu i ko'u manao. O ka ike ole o kanaka i ke Akua; o ka naaupo a me ka hewa o kanaka, no keia hoi, aole ike ke kanaka i ke aloha i ko lakou mau hoahanau, mai loko mai o ke kanaka mua loa. No keia mea, ua hoolilo kekahi o lakou ia lakou i poe nui, me ka manao ua oi aku lakou ka poe koikoi a mamao loa i ka poe ilihune, aole hui pu i ke koko hookahi, nolaila, hoowahawaha lakou i ko lakou mau hoahanau ilihune, a launa aku no me ka poe like. O ka poe ilihune o Hawaii, ua kapaia he lepo, o lakou ka poe imi waiwai na ka poe koikoi, mahiai, hanai holoholona, kuku kapa, lawaia. O keia poe liilii, aole e pono ia lakou, ke kalua i ka puaa nui anana, o hemo, a lawe ia kahi e mahiai ai; pela na mea nui a pau i loaa ia lakou o ke kuhele loa, a haoia a hele aku no me ka waimaka a me ke kaumaha nui, aloha ino, keia poe. Pela mai ka wa kahiko mai, a pela no i keia wa. Eia ko lakou mau inoa i kapaia aku ai, he lopa, lopakuakea, lopahoopiliwale, kuewa kaaowe,