Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 13, 22 Nowemapa 1837 — Page 51
1837.) KUMU HAWAII. 51
pala i kekahi kanaka mai ua haoia e ko maua kanaka e Kaanaana. Aole pela ka'u olelo ia Kaluahinenui.
Menei ka'u olelo ia Kaluahinenui. Ina i hiki i na la paahao, o ke kanaka mai aole ia e hele i ka hana, a me ke kanaka elemakule, aole ia e hele i ka hana: o ke kanaka ui, oia ka'u i i aku ia Kaluahinenui e hele mai i ka hana i ka hale e noho ana i ka hale e hao, aole maua i i aku e hao: nolaila aole e kau mai ke kaumaha maluna o i kekahi kanaka o'u e kii ia Kaanaana e hele koke mai, a na'u e hooponopono luna ona ia hewa; ina maluna o Kaluahinenui, maluna ona ia hewa; ina maluna o Kaipuaa keia hewa, maluna ona keia hewa. Na MAKAIO.
KE KUMU HAWAII.
WENEDE, NOVEMABA 22, 1837.
UA NAHAHA KEKAHI MOKU O HOLA.
O Gledstanes ka inoa o ka moku no Beritania, o Berona ke alii. O Iune ka malama, ka la 9, 1837, ka manawa o ka ili ana. Mokupuni moana [Ocean Island] ka inoa o kela moku aina, Lat, akau 28, 22. Lon. komohana, 178, 30. Ua haalele na'lii a me na luina i ko lakou moku a pae mauka. Ua malamaia 16 pahu berena, 18 pahu palaoa, hookahi pahu ia, a me kekahi mau pahu wai. Hana lakou i ka moku hou, he moku kia alua, he liilii, 38 kapuai ka loa. Hana ikaika la. Ua kapaia ia, Deliverance; he mea o na moku la ke alii, ka mea malama mua, a me na loina ewalu, a holo mai laila mai, a ku iho la ma Honolulu nei Nov. 10. Ua noho ke koena o na kanaka, i keia manawa, ma ka moku puni he iwakaluakumamakolu mai ia lakou.
HE UA, i ka la 18 a me 19, ma Oahu nei ma kai mai.
NO KA HAI ANA O KA IWI.
Eia ka hai ana o ka iwi o ke kaikamahine uuku o Mi. Pareka ma Kaneohe, Koolau, o Meri kona inoa, elua kona mau makahiki,
E kula himeni ana o Mi. Pareka ma ka hale kula ma ke ahiahi o ka la 13 o keia malama, a e paani ana ua keiki la ma ke kihi o ka hale, laua me kona kaikunane, maluna o ka puu moena, he koena o ka halii ana o ka hale. Kulai iho la ke keiki kane i kona kaikuwahine a haule ilalo mai laua iho o ka puu moena; hookahi paha kapuai a me ka hapa ke kiekie o ua puu la. Pela e hana pinepine ai laua a e kulai ana kekahi i kekahi, me ka huhu ole a me ka oluolu, a hihia ka lima hema o ke kaikamahine, pela kapakahi, a hai iho la ka iwi ma ke kuekue lima. Oia ka hora eono. Hoouna koke mai la o Mi. Pareka i na kanaka ui elua e kii i ke kahuna lapaau ma Honolulu, ma Kawaiahao, a i ka hora ewalu hiki mai la laua ma kona hale. Hoi koke ae la no laua a me ke kahuna pu kekahi a hiki aku ma Kaneohe ia po. Ma ka hora umikumamakahi ko lakou hiki ana aku ilaila. No ka wawe ana ae o lakou. A makaukau ke kahuna hooponopono iho la oia i ka iwi a wahi ae la a paa, ua pehu no nae a me ka eha.
Eia kekahi mea kupanaha hou i keia manawa, he kaimimiki, 1837.
I ka malama o Novemaba, i ka la e 7, i na hora e 6, a me na minute 43; Oia ka mimiki ana o ke kai, he loihi no ke emi ana, a hahai aku no na kanaka e hopuhopu i ka ia, o ka puhi ka ia, o ka anae, o ka heepuloa, o ke kaku, o ka pakii, a me ka ulae, a me kekahi mau ia e iho no, i loaa mai i kanaka i kela po i kaimimiki ai, a o na moku e ku ana maloko o ke awa, ili iho la kekahi mau moku, no ka papau o ke kai i kaimimiki ana, aole ili ka moku mamua o ia wahi, akahi no a ili, a hiki i ka 8 o ka hora.
Pii hou mai ke kai, a hiki i ke one maloo, a pau na minute 15, emi hou ke kai, a hala loa i kai, a i ke 35 minute, o ka 8 no ia o ka hora.
Pii hou mai ke kai, a hiki no i kahi i emi ai ke kai mamua, a i ka 9 o ka hora.
Emi hou ke kai: aole liuliu, pii hou mai no, pela wale no a hiki i ke ao ana o ka po. KANOA.
LAHAINA, Augate 28, 1837.
NO KA HIKI ANA MAI O KO KE AKUA AUPUNI.
Ua lohe au ia oukou a pau, e na haipule o Hawaii nei, e pule ana oukou i ke Akua me ka i ana ae, "E hoanoia kou inoa; e hiki mai kou aupuni.
2 Nolaila, ke ninau aku nei au ia oukou, e na alii a me kanaka, ua hiki mai anei ke aupuni o ke Akua? E i mai paha uanei oukou, aole makou i ike, ua pohihihi ia makou ia mea, aole i akaka ka hiki ana mai.
3 Auhea oukou? ua hiki io mai no ko ke Akua aupuni ma Hawaii nei, aka e noonoo e oukou mamua, i akaka ia oukuo ke ano o ka hiki mai o ko ke Akua aupuni ma Hawaii nei.
4 Pehea ka hiki ana mai o ko Kamehameha aupuni? Penei paha, ke alii akamai o Kamehameha, he alii noonoo.
5 A i kona manao ana e lilo keia pae aina nona, hoomakaukau oia i ka poe koa nona, a kaua aku oia a pio na'lii o keia pae aina ia ia, a pau lakou i ka lukuia, hulihia ko lakou kuapapanui e ia, a anai loa ia ko lakou noho ana.
6 Alaila, hoonoho o Kamehameha i poe kahu aina nana, oia na'lii ai moku, o lakou kona poe kuhina pono, a malalo iho, na ai o kana, a me na konohiki, a me na lopa, o kahu o ka makaainana malalo mai.
7 O lakou no ka poe nana e imi i ka Kamehameha mea e makemake ai, a na lakou no e haawi aku i na mea e lako ai ka hemahema o ko Kamehameha aupuni, a pau ia mau mea i ka hanaia.
8 Alaila, koho aku oia i mau kakaolelo, i mau kilo, a i poe koa, a i mau luna, imi oia i poe akamai, a i poe maiau, i poe noonoo, o lakou no kona poe hoa e imi pu ai i ka pono o kona aupuni, a pau keia mau mea i ka hanaia.
9 Alaila, kau mai oia i na kanawai o kona aupuni, o ka mea e ae i kona kanawai, e ukuia oia i ka hewa a me ka make, alaila, akaka ae la oia wale no ke alii.
10 O ka mea ku e aku ia ia, a me ke kipi, a me ka mokuahana, a me na hana ino a pau ma kona aupuni, e lukuia lakou a make, o ka mea haawi ole aku i ka waiwai no ka auhau o kona aupuni, e hoohewaia oia, no ka i kana waiwai no kona makemake iho wale no.
11 Auhea oukou ea? E noonoo ma keia mau mea, i ike oukou, ua hiki io mai ke aupuni o ke Akua io kakou nei.
12 Eia ka mua, i ko Iehova manao ana e lawe i keia aupuni nona, hoomakaukau oia i na Misionari e hele mai, alaila, kaua mua mai oia ma kona mana, i ko Hawaii nei mau mea hihia.
13 A pau na kii o Hawaii nei, a me na kapu o na'lii i ka haaleleia, a o Kekuakalani ka mea hooikaika e kukulu hou i na kii, a hahau, koke mai o Iehova a make ia, alaila, pau na mea ino o keia pae aina i ka haaleleia, a pio lakou, a hulihia ko lakou kua papanui, a anai loa ia lakou.
14 A ma hope iho o ia mau la, hiki koke mai na misionari, o lakou ka ke Akua poe luna i hoouna mai ai, a na