Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 10, 11 ʻOkakopa 1837 — NO KA ILIOHAE. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

NO KA ILIOHAE.

I'a like kekahi aao o ka Iliohae, me ko ka ilio maoli. He ilio nui ka Hiohae, ua like no nae tne :i:i ilio inaoli. Eha kapuai loa a elua ke kiekie. Ile tnea keokeo ahiuahina ka Ilioh.u% um loihi koiia huluhulu, iia oiui koua nuku, ua wiwi a olala kona kiuo; ua loihi kona huelo, a na paapu i ka huluhulu loihiVua like hoi ine ke kahiii: ua uuku koiui ni.iii makiu a uaoinnoinao, ua oioi koiia tnau popeiao, a inoe inua. Aole ilio i -oi aku kona Imhu a nie kona kolohe in:iinua o ka iliohae. Ina poluli, alaila, haalele no i:i na ululnau n hele ina kahi kauliale, inalaila e imi ai i na holoholoua laka. i 11:1 hipn a me na kao, a 4ne ua mea e, a uui wale kona luku ana. lua i nui kiUia inau la e ikilio w 'le ai. aoie ni, alaila, lie umm e kona h ,| a.i ];»a: alaila, liae mai no ia i ke'kan-aka ina na wahi a pau e loaa i. E hele no ia a koko-ke i na kaoh i maona, i.nii in» ia i men ai •naioko o.'ka inake. Ma ka honi aua e liahai aku ai ka Miohae i na lioloholona, e like ine ka ilio inaoli, a ina paupauaho kekahi, alaila kokua uiai no kekahi; a loaa ka laua mea e hahai aku ai. alaila ai pu 110 laua. He ilio hoohee wale no nae ka Iliohae. Ina i paa, nawaliwali loa ia i ka inakau, alaila, aole hewa ke lawelawe na liina ia ia. Ku malie no, a paa ka waha i ka nakikiia. No ka pale aku i ka hewa r a no ka loaa o ka ai, malaila

wale no e hakaka ai ka Iliohae. Ina i paa ka Iliohae i kuna wa uuku, alaila, lilo ia i mea laka ioa, a hahai no i ke kahu e like me ka ilio maoli. Aole nae ia e aloha i ke kahu, e like me ka ilio maoli. No ka mea, i kona wa e eleiuakule ai alaiia, maopopo no kona ano huhu, pepehi no ia i ka ilio maoli ana i panni pu ai, a mahuka no a holo iloko o na ululaau. Ina Imhai na kānaka i ka iliohae, me na ilio ma'oli e hahai ai, a me nli pu. I kek.ihi uianawa hele noka iliohae hookiilii, a luku nui i na hipa, a me na puaa, m me na holoholona e, nolaila, hui na kanaka he haneri paha, a liahai i ua iliohae koiohe nei, a pomaikai ke loaa, iio ka nioa, pakele no kekalii, a kolohe h'iu iu>. l a l" ia ki lliohae ma ua aina a pau. nia kalii i inii ai na ululaau, a me na kualiiwi. l'a pepehiia kokahi iiianiua aku ne* nia Konetekuta, kokoke i Ha-i-'Moi-a. Ama na ululaau ma Amenkn, 11:i iiui loa i keia manawa e noho noi. I a loua no hoi ma Rusia, a iua Gerimaiiia a ma Ferani. V. manao auanei pahakekahi, he mea kololie waiwai ole ka Iliohae i kona mauawa e ola ana, nolaila, he mea waiwai kona kino ke niake in. Aole pela. Mana.no ke Akua i niea ino loa, i mea e makau ai i kona manawa e ola ana, a i niea hoi mahope iho o kona make ana. Ua like ka ino o kona io, me ka ino o kana hana ana. Na ka iliohae e ai iho i ka iliohae, aole mea e e hoopailua ole i kona io. Ua oleloiei ka iliohae inaloko o ka Palapala Hemolele he mea huhu, a he mea ino.

Nolaila i olelo ai o lakoba i kona wa i niake ai, *'E hae auanei ka Beniamina, e like me ka iliohae; i kakahiaka, e ai no ia i kona mea i paa ai, a i ke ahiahi, e puunauwe no ia i ka waiwaipio." A ma kahi olelo, ua hoohalikeia na'lii hewa me na Iliohae, no ko lakou lawe wale ana i ka waiwai a me ke-kalao na kanaka, e like me ka lliohae i hele maln i ka po, a lawe wale i kana mea e makemake ai. 'I mai lao Ezekiela, no na'lii oka leeraela; 4t Ua like kolaila maualii me na Iliohae, e hahai ana i na holohnlona, e hookahe i ke koko, a e pepehi i na uhane, i loaa ia .lakou ka waiwai pono ole." Ua olelo pinepine ia ka lliohae ma ke Kauoha Hou; a ua hoakakaia oia, he ilio maalea, hana malu, a puni koko. Ma ka olelo a Jesu ina ka mauna, ua hoohalikeia ke kumu wahahee me ka Iliohae e aahu ana i ka aahu "hipa. "E ao hoi ia oukou i ka poe kaula hoopunipuni ke hele mai io oukou nei nie ke kapa hulu hipa, aka, oloko he poe Iliohae lakou." | | Ua olelo ino loa ia !ka Iliohae e na mea a pau i olelo mai, no ka mea, manao ino nku na kanaka a pau iaia, aole hoi e hiki ke olelo oluolu nona, no ka i mea, lie wahahee uale no ke olelo mai- . kai kekahi t>.o ka Uiohae. | Ina i heio nakanaka ma ka hewa, a I ha na ma ka wahahee, alaila, ūa hooha- ' likeia Inkou ma ka Palapala Hemolele, me ka' Iliohae, a ina ikekakou i ua llio--1 hae nei e kolo malu ana, a e luku aiia ! i na holoholona maikai, ua pono ia kak<>u ke nianao, ua like ia nie ka noe i hewa. I i: no hoi kakou, e inalama; mai hoohalike kakoii nie ka Ilioliae, i ka hele ana ma ke kolohe, no ka inea, ina e hana kakou e like me ia, alaila e manaoia inai kakou a e hana ino ia mai kakou e like me ia. E noho nmkamaka ole no. aole alohaia mai, e huhuia mai 110 e like nie ka iiiohae ma na \vahi a pau a kakou e hele ai.

Kaluaaha, Aug. 21, 1837. Auhea oe, E Ke Kumu Hawaii? He loihi ae nei ko'u makemake e palapala aku iaoei kekahi mau meano Molokai,

aole nae i loaa ia'u ka mauawa kaawale e poiio ai. Ua pilikia loa wau i ka hanai keia mau inalama i hala aku nei. 0 ka pi'lk Hoomau oia ka men i nni ai ka hnna. Mai ko niakou hoi ana nini llonolulu mai eha paha hebcdomn, eono paha a loaa ia niakou ia pule. Klima no la no ka hoomau'ana, a o ke oki no ia. Na Limaikaika ka nui okn ole)o ana, na'u nae kekahi ana Batimeo kekahi. Eha halawai nna o niakou i ka la hookahi. Ika wanaao ana kekahi, i ka umi o ka hora kekahi; i ke ahiahi kekahi, a i ka wa poeleele iho kekahi. Ike kakahiaka lioi ika walu o ka hora halawai pule makou me na kainalii. Ke, ano o kahi olelo ana ma ua puU hoo~ maula. 1 ko makou ike ana i na mea makan i ka Ilaku, nolaila e hoohuli ikaika niakou i kanaka. Ua maopopo hoi iko makou manao aole loa e pono iki ana na kanaka i kahai wale ana i ka olelo; oka Uhane Hemolele wale no ka hiea e hiki ai. Nolaila hoi kekahi hooikaika ana o makou. Eia kekahi inau pooolelo i hoakakaia ia mau la. Ep. 5: 14. No ka mea, ua oleloia, E ala'e oe, e ka inea e hiamoe aiia, e ku ae hoi mai ka make inai, na Kristo hoi oe e hoomalainalama m.ii. Eia hoi kekalii Ilal. II : 6. 'Maluna iho p ka poe. liewa oin e hooua inai ai i na kaula wil i a n.e ki 1 alii, ka luajpele a me ka ino hui):i. Oia ka piha o ko lakou kiuha : Aia ma ka Mataio no hoi kekahi i ka mukuna ekolu ika pauku umi. Nui iki na pooolelo i hoakakaia, i liu.pule liuoaiau la, aolp e pau ia'u ke knkau.i i. „\o ka hele una o na lianaka ma kn pule hoomau. Ilapa na kanaka i koi i p i'f lioo-nau. nui no ina pu!e m uiiu i. Kia na iik'.m e hapa ai. 1 ka pule hoomau mn i.ua. iia kennia na kanaka a pau lie'e mai e na'lii, ao!e pela i koi;» puh». o ka p.«inakemake wule no i liplo iuai. I k«-la manawa hoi, aole i p ihi haka ko \o!«»kai nei; oia kekaki men nui i liomnaluialiua ai i k i o<»e lieie i ka pule ia m-iiia-wa; aka i k«'i.i luanau a o l;<t /<u';<» kekahi nn» i ia e kenkpa iuii ;ina i k;i helo 0 knnak i i k i nulo I l-:f'ia p'i!f*!»<»< i makou mainua, nui ka poe i hp-le nmi *> maKai.kai k i luakinl lion, a i keia niann'va hoi i! i pau ka mnki'uiake o kanaka malail i. Ei» ln»i p-ihn kokalii inea i etni oiai ai Ha kauaka i keia pulo hooinnu; Ua haa'elo pa!ui ka l'haue liemolole ia lakou i ko lakou liele niia 1 na pule Ikhi'm iu e'un namua* n.»l • • nae i mihi io lakou i ko lakou hewa. Aka inai kulii oe aoh« kanaka o keia pule hoomau; kanaka no. JVij ka hoolohe ana o kanaka.

I ko niakou manao ua oi aku ka lohe aoa o na kanaka i keia pula manma o ko ia mau pule inamua. Ika hai ana i ka olelo a ike Akua kakaikahi ka poe i hoolohe ole mai. Haka pono mai na in» ka. A i ko lhkou lohe ana luaa ia lakou ka makau, a hele lakou mawaho nie ka eha o ka naau, a me ka manao e ■ imi ike ola no ko lakou uhane. lia liooinakanlai.i kekahi poe hou, aole lakou i imi iki i kn pono mamua. Ke imi nei no nie ka makuu, o niake auanei kn lakou inau ulmne. Aole nae i mahuahna ka poe i hnawi io i ko lakou naau i ka Ilaku. Ke lana nei no nae ko oiakoii mau naau no kekahi poe. ka noho ana o na hoahanau i ka puU hnoman. \ Pinepine ko makou halawai hoomakaiiknu ana. Mamua o ka hoouiaka'na i ka pule, aka aole loa e makaala ka Ekalesia, e hiamoe anala no; a kokoke pau ka pule hoomau, alaila loaa i kekahi niau hoahanau ka makau, a ine ka mihi, a nie ka waimaka, a ine ka pnle ikaikai, a me ke aloha i ka poe hewa; e ake no e hele a kainailio pu, a e pule pu me lakou. Aole nae e maliUahua na hoahanau i hoalaia'e. A i ko'u n»nnao o ka noho nanea ana o ka poe ekalepia oia ka mea nui e keakea ana i ka huli ana inai o ka poe liewa i ka pono. Ake makau nei au o ili nui >nai auanei ke koko o ka poe e make aua ia mukou. No ka hui ana o kekahi poe liou me ka ekulcsia. ua pau ka pule hoomau ma ka la'Sabati, a ma ia la ko makuii malama ana i ka ahaaina a lra Haku, a ia la no eiwa lioahanau hou i komo inai Ile pule kakaliiaka ko makou i koin nmnawa, aole nae i hele nui iuai na kniiaka; no ka mea o kalehulehu, kc manao nei lakou he mea hope ole k;i .he!e nna i kapule, a me ka iiialaiiia'iia i ka ooiio. 11. K. 11. KANAWAI X. • # Mai kuko wale oe i ka ha!e*o ko'i l!<i:i!:Hina, ao!e hoi oe e kuko i ka w iliiue r( kiiu lioalauna, aole hoi i kaua kauwa kane, ao!e hoi i kana kauwa wahine, a<»le hoi i kona pipi kauo, ao!«' 'ioi i knna lioki, aole loa hoi i ka n.ea a kou lloalauna. No ke kuko wale ana i ka wniwai o liai keia kanawai. Aole pili kei i kanawai i ka makemake () kekahi e kuai i waiwni kapu ole :i !iai. Ina i makemake kekalii ika waiwai a hai a. kuai poiio iaua, aole hewa malaila. • Ma ke knko wale ana me ka manao e ku:ii ole, ka pili ana o keia kanawai; a uia ke kuko anai na niea kapu hoi.

0 ka mea kuko i kfwahuM « hai, ua lniko«ia i ka mea kapn. Ua manao kekahi I ka waiwai a hai, n knko nku me ka makemake e loaa wale mai; he waiv\ai kapnlpaha ia;a ina aole kapu, ua inakemukie oia e loaa wale mai me ke kuai ole, me ka noi wnle nku paha; ua pili ia hana nia ke kannwai. ; ; /; | ■l T a pili ka puniwniwai ma keia kauoha no ke kuko ana. hia i manao kekalii alii, he konohiki paha e imi i ka waiwai nona, a no ia inea ua hooluhi aku oia i na kannka malalo iho ona, mifhope o kona niakemake, ua pili keia kannwai ia ia; ua kukooiai ka waiuai a hai. O lialaama, kekalii n ea kuko waiwni. Na hehi 22: ame 23. 2 Fetero 2: 15. ame luda, 11. i O Akana hoi kekahi mea kuko i ka waiwni. losua 1: oi— 25. U Ahaha hoi kekahi mea kuko wniwai. 1 Oihnnulii 21: 1-16 ame 19. O ka hope o ia m:iu inea, he weliweli loa ia l'a make lak|ou a pnu ika inake iikpi ke milii ole lakou. I'eliea ka ke Ak»ia olelo no ke kuko waiwai nna? Ilalel.u 10: 3. l'ai hoomnikai (kn mea hewn) i lea inake- waiwai, ua hoowaliawaha akuia le|io|va. leren>ia .*il: l;>. !)*ihfi!ona, un hiki mai kou hopnm ?» u.e Ua lioopau niia o kou k'iko waiwai. I.!'0<o 5: ">. Anii' hoi k:« i»ira puiiiwaiwai. oia ln.i ka ! nir;i I <•( m;ii nkii. aole o lakou inho atia 1 ke aupuui o Kri>to a o k<' Ak : : . i -: v : :■ J S i:.

' '!■ '■'■ - ' \ Ile nirni !i<nkr Knmn!ii ma W:nilukū n iin* M iil\M i»*:• ♦ i»11;> iho iii i. Kia ilalo iio'i l;a uwn ' o

» ; - I]l - I , ' '. » - ! ~ i tiī || \|ī i "i i 1 'i. 7' ■''* -i" r.y. 'V '% . !:i f r= - - 1 d t 1 *-i r r'i ; s --- i * - - * -■ ~f - .= < W m'. ; « !!>7 f*'f IT> 47 27 !40 M 1« :n #;s ( f Wi '», U 1U i * v ' *<5. i ■3» llaiUu 219 T.;~ . (;5 ! i

ī'.ia i!o V» k iM ini'.'i 11'»!i n»n W;jiluku n«'i, ! noliinei j. n!«> (naliiiin hon k.a makou a kokim nn ;ihi i J<p Kula uui m;i I.ahiiiii.iliiii?». j() kn ai ka maknn e liīiau'i aku. IIooU.-ilm |innrri a mr kumaiiiahiku pai (107) i halihalii a niai no iin Kuln la. Ina knwpaminia un ni nei, ina via helo aku i 3531 pnnnn, Kaunaōna iho au i hooknhi n ua 81 pauna, a ua nui e aku ka nui o na pai.

liKii hoolmlikoia na pai n pau ina ua l)iki nko i ke 3J puuiia iloku o ka pai hookuhi. K ua ck.ilcsia n rre na kanaka a pau «> llawaii noi. Pehoa ko oukou manao i koia kuhi-' aole anei oukou manao e kokua niai 3 Iloiuaheina ke kula i.keia iiiaiiawa i k:i ilihune, i ke kala olee kuai i ka ai a ine ka ia, a we kalii kapa, 110 iKi liauniana, a pophea kooukonmanao? K po.no- anoi o make? Ina e inake ua kula iuii uri, in:iliea anei e loaa'i na kunin ao,;a uie nii kahuna pule no keia pae ainn, inahopo akn? lua e haalole oukou i koia kula i koia wa, e ike auanei paha oukou i ko oukou hemahenia. Nolaila e pono ia oukou e noonooi koia kula, a e kokua i ka ai, a nie kalii «lala, a ine ka moona, a ine ka ia inaloo, a ine na .nioa a pau e hiki ai; i inake ole, a i nawaliwali ole hoi ua kulu nui nei. Oia ko'u wahi inanao. l'au. ; L. W'ailukii, Sop. 4, 1837.