Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 8, 13 September 1837 — Page 32
32 KUMU HAWAII. (SEPATEMABA,
ua pau na tausani ilio eono a me na haneri elima i ka lukuia e ka poe ilamuku ia ia ia hana.
KAHI MELE.
HE MELE HELE.
NA pokii, e ku oukou,
Hana like wale no,
Aole huli i o i o
A hele pu oukou.
E lokahi ka manao;
Mai kue, aloha mau,
Hoohalike mai me au
A hele pu oukou.
Lima hema, lima akau,
Ihope, a imua no,
Pai pu hoi na lima a pau
A hele pu oukou.
Ia oukou e naue ai;
O ke poo me na wawae,
Ka oukou e malama'i
A hele pu oukou.
Na wahine ma ka akau,
Kane ma ka hema no;
Nani keia papa a pau
A hele pu oukou.
E kai like na wawae,
Lohe i ke kanawi
A ke kumu i kau ai
A hele pu oukou.
O na lima, e hapai,
Naue me ka makaala'e,
Mele kuahiwili nae
A hele pu oukou.
E ke kumu maikai e,
E nana ia makou nei,
Kuikahi, pololei
A hele pu makou—H. Kamalii.
NA MEA E LAKO AI NA KANAKA HAWAII.
He nui na makahiki i lohe ai oukou i ka mea e pono ai ke kanaka e hiki aku i ke ola mau, aka aole no he nui loa o ka makou ao ana ia oukou i ka mea e lako ai oukou i keia noho ana. Ilaila ua hemahema oukou, aole no i loaa ia oukou ka manao pono e lanakila ai maluna o ka ilihune a me ka nele e pili mai ana ia oukou. He oiaio no, he naaupo na kanaka o keia pae aina, a o na aina e ae o keia moana Pakifika.
Aia no lakou ilalo i ka lepo, e noho pu ana me na holoholona, a e ai pu ana me lakou i ka lepo o ka honua.
Ina pae mai ka malihini no kekahi aina e mai, a hele ia e makaikai i kauhale o na kanaka maanei, ua hoopailua wale mai no oia ia oukou, no k oukou noho naaupo wale ana, me ka inoino, ka lepo, ka ilihune a me ka hana ole. He okoa no ke ano o ko kahiki poe, he okoa ko onei. Ma kahiki he nui ka hana, a he nui ka waiwai, ka ai, ka ia, na holoholona, na hale maikai, na kulanakauhale nui, na dala he nui loa, he lole aole i pau i ka heluia, a me na mea nani e ae he nui wale. A pehea ma Hawaii nei? He maikai no ka aina, a me ka lepo, a me ka wai, a me ka laau, a me ka nahelehele. A pehea la hoi kanaka? Aia ka hewa! He poe molowa na kanaka, aole make hana.
Nolaila, ua nahelehele ka aina, a ua wi na kanaka. Nolaila ua inoino ka hale o lakou, a ua pelapela wale. Nolaila, ua wale lakou e moe malalo me na holoholona. Nolaila ua ilihune ko lakou kino i ke kapa ole, a me ke kino o na keiki a lakou. No ka molowa!
Ke kahaha loa nei na malihini ke ike mai ia oukou e noho hana ole ana i na la he nui loa.
Kekahi kumu ia e hoowahawaha mai nei lakou i na kanaka maoli, o ko lakou ike mai ia oukou e noho hana ole ana, a me ka ilihune e pili mai mamuli o ka hana ole ana.
Auhea oukou e na kanaka Hawaii? i ko oukou hana ana'ku i ka waiwai o ka haole, hele aku no ka naau e kuko. I iho maloko, Nani ka waiwai o ka haole, no'u hoi kahi. Aole loaa ma ke kuko wale. Ina kuko oe a hala na makahiki he kanaha, aole no e loaa wale mai ia oe ka waiwai ilaila. Aole pela ka loaa o ka waiwai i kekahi poe ma ke ao nei. Ke manao nei anei oukou he mea loaa wale ka waiwai i ka poe kuko? Aole loa. Aole uku wale ka waiwai ma ka honua nei. O ka opala a me ka nahelehele ke uku wale; aka o ka ai, o ka lole, a o ke dala, he mea loaa ia ma ka hana wale no.
Heaha ka mea i nui ai ka waiwai o na haole? o ka hoomau e hana i kela la i keia la. O ka puu haole paahana ma ko lakou aina ua mau no lakou ma ka hana. A o ka mea molowa hana ole, he mea hoowahawaha loa ia, aole ona pono iki iwaena o ka poe hana. A no kana hana ole ana, aolhe mea nana e haawi mai i ka ai a me ka ia nana i mea e mau ai kona palaualelo.
Ina hele kela e makilo, i wahi ai nana, ike mai ka poe lako, he mau lima okoa, a me na wawae okoa kona, a o ka molowa wale no kona mea i nele ai, hookuke mai no lakou ia ia e hele e hana. Nolaila, aole nui na mea noho hana ole o kahiki.
Eia ke kumu o ko lakou ikaika i ka hana, ua aoia lakou e hana i ka wa kamalii, a ua walea lakou ia manawa. A lilo lakou i poe kanaka makua, aole lakou e haalele i ka mea i aoia mai i ko lakou wa uuku.
Pela no na kane a me na wahine, ua ike lakou i ka hana i ka wa kamalii. Ua ike lakou i ka palapala, ua ike i ka humuhumu, ua ike i ka ulana lole, ua ike i ka malama i na mea a pau o ka hale. Ina komo kekahi maloko o ka hale e ike i kona mau hoalauna, ua makaukau kana ai, a makaukau hoi kona noho a me kona wahi moe i ka po. Na ka wahine ia i hoomakaukau.
Auhea oukou e na wahine Hawaii? E pale oukou i ka noho hana ole. He mea hewa ia i ka manao o ka poe naauao. E pale hoi oukou i ka manao lalau wale. E noho oukou ma ko oukou mau hale, a malaila e hana i ka mea hoolako i ko oukou mau wahi. Ke papa mai nei ka olelo a ke Akua i ko oukou lalau wale ana. E malama i na keiki, e ulana i na moena, e kuku i ke kapa, e hanai i na holoholona, a e kiai i ka hale.
Oukou hoi e na kane; e pale oukou i ka palaualelo, e pale i ka molowa a me ka noho wale. E hooikaika i ka hana i kela la i keia la, i loaa'i ia oukou ka mea e lako ai; i loaa'i ke kumu kuai i na mea e pono ai ka hemahema o ke kino, a me ke kumu kokua hoi i na mea pono o keia pae aina naaupo.
I neia manawa e hoomakaukau ana kekahi poe e hele a e noho me oukou, he poe kumu ao palapala. Aka, aole e hiki ia lakou ke noho wale iwaena o oukou me ke kokua ole ia mai e oukou. Ina hele kekahi kumu e noho me oukou, e pono no e kokua aku oukou ia ia i ka ai a me ka ia a me ke kapa, a me kekahi lole, i pono ai kona noho pu ana.-- Ina makemake oukou ia ia i kumu na oukou, o kana h ana no ia, o ke ano aku ia oukou, a o ka oukou hana no ke haawi aku ia ia i ka uku pono. Aole e hiki ia ia ke hana wale. O ke kula kana kihapai, a ina he kihapai hua ole ia, e haalele no ia i ua kihapai la no ka pololi, a e imi aku no ia i ka hana e ae e hua mai ana i ka hua pono. Ina makemake oukou e naauao koke, e hooikaika oukou i ka hana mau, i mea e lako ai oukou, a i mea hoi e kokua ai i na mea o ka pono ma keia pae aina.
A. B.
OAHU: MISSION PRESS.—R. TINKER, Editor. E. O. HALL, Printer.