Ke Kumu Hawaii, Volume II, Number 14, 6 Iulai 1836 — Page 53

KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA E PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea i hoinoia'i na aina."
Buke 2. HONOLULU, OAHU, IULAI 6, 1836. Pepa 14.

KANAONOKUMAMAHA KANAKA I MAKE I KA LA KOOKAHI.

                Na Kamaholelani ka hewa, hemo ai o Luia, ke kanaka hookele waa Kaumualii; lilo iho la ia Pakiko ka aina holo moana, i laweia i ka hunaia o ka waiwai o Hawaii nei o Kamehameha, e Wahine ma. Oia ka lunaolelo a Kaumualii. Oia ka hala i hemo ai, o ka huna i ka waiwai. Ua hoomakaukau iho la o Luia ma i waa e holo, aole i loheia ka hewa, a mahope, hewa ia Kamaholelani; lilo ai ia Pakiko ka holo, a holo mai la o Pakiko ma, ka luna a Kamaholelani. He umi waa; ehiku kaulua, ekolu kaukahi. Alaila, holo aku la lakou ma ka moana. A hoomakaukau iho la kekahi kanaka, o Kaua kona inoa, e lele i ke puhi baka ma kekahi waa. Kohi aku la o Kaihekoole e noho, hoopaakiki iho la kona naau i ke puhi baka, lele aku la ua kanaka la, o Kaua, a au aku la, a pii aku la ma kela mau waa, no ka nui o kona ono i ka baka. Pupuhi iho la lakou i ka baka, a loihi lakou e puhi ana, o ke kumu ia o ko lakou make ana. Oia no ko lakou mea i poino ai, o ka baka. A loaa iho i ka makani, o ka pau iho la no ia i ka make. O ka inoa o ia makani he Kiu. Eono kaulua i make, hookahi kaulua i ola, a pae ma Oahu, a lohe Oahu, ua make o Pakiko. Elua kaukahi i ola a pae ma Kaula, lohe ai o Kauai ka make ana o Pakiko.
                Aloha iho la o Kaumualii. He kanaka punahele ia, a naauauwa iho la o Kaumualii i ke aloha o ua kanaka la i ka make ana. A holo mai la mahope, hele aku kakou ma ke ala a Pakiko i make ai, a pae ma Oahu a ike, o Kaumualii me Kamehameha.
                Paumi na kanaka o na kaulua, eono kaulua i make, he kanaono lakou. Hookahi kaukahi i make, eha ia mau kanaka: i ka hui ana, he kanaonokumamaha lakou i make i ka la hookahi, nani hoi ko lakou make ana. Make lakou a pau no ko lakou puhi baka ana. O ka poe puhi, pau lakou i ka make, o ka poe puhi ole, pau lakou i ke ola.
                Elua mea i make ai lakou. Ia lakou i hoomakaukau ai e puhi, lilo na waa i ka makani. A eia kekahi. No ka loihi o ko lakou holo ana, ono loa ka baka, a nui ka puhi ana, a ona kekahi i ka puhi nui ana a nawaliwali kekahi, aole ikaika ka hoe ana a pau lakou i ka make.
Na MARIA HOAPILI WAHINE.
 

APERILA 15, 1836.
                Eia ko'u manao ma Kaupo aku nei. I ka po elua, akoakoa mai la na kanaka i ka mahi i Piihale. Hoike aku au i ko'u manao ia lakou. E konohiki e, ike au ua kanu oukou mahope o ka'u ao ana aku ia uokou, "Mai kukulu ia mea maluna o ka aina." Mahope aku e hoounaia kekahi poe, na lakou e nana i ke kanu hou ia o ka baka, a me ka hookoe ia. I ka wa a konohiki i uhuki ai, i loaa ia lakou e kupu ana, ua pa ia, ninau lakou i ka mea nana i kanu I loaa ole, hele aku no lakou i ke konohiki, e ninau aku ia ia i ka mea nana i kanu. I hai mai ke konohiki alaila maluna o ka mea nana i kanu ka hihiia, aka, i huna ke konohiki, a he ike ole paha kekahi nona, alaila, pili no paha ia ia ka hihia.
                Ea, e ko'u hoamoe, e ala'e oe, e hai mai o kekahi o laua, o ka mea nana i kanu ka baka, a me ka mea nana i puhi. Hai mai la kela. "O ka mea nana i kanu.'' I aku la au, Oia ia nana i kanu a nui, a haawi aku i ka poe i noi aku ia ia. No ke aha la i hoopaioleia'i ka mea nana i kanu, a o ka mea wale no mamua nana i puhi ke houku ea nei?

                O Kapahu ka inoa o ke kanaka nona keia hale. Ua holo oia iwaho, aole ona malo, aole kapa. Ua wela kona lauoho ma kona lae. Ua makau oia. O kana wahine ka i hooikaika e uhuki i ka upena, a me ke kuina kapa, mailoko mai o ka hale.
                Aole i akaka ke ahi i wela'i keia hale. Ma ko'u ninau ana aku i ko lakou kapuahi, hai mai lakou ia'u, he ahi no. Eha lakou oloko, he kane, he wahine, he kaikamahine, he moopuna na laua, he mau ilio, he palahu ka i wela. Ka lakou olelo, nowaho mai ke ahi, i puhi koloheia.
                I ko'u manao, noloko no ko ahi. O ke kaikamahine hookahi ma kona aoao, ma ka hikina. Ma kona aoao ka wela ana. Ua ala'e no paha e puhi baka, a kapae aku i ka ipu baka me ke uhi iloko ma ka paia. Ko lakou me i huna'i ke ahi, he upena na Kahekili, he ukana no kahi i wela.
                Auhea oukou e na hoahana? Mai hookaha oukou e kii hou i ka waiwai e waiho pu ana maloko o ka make. I pakele keia wahine, mai make me ka waiwai. Ua oi aku ka ikaika o keia wahine i na kanaka e hooikaika nei i ka pono, no ka mea, aole oia i manao nui i kona kino, manao no i ka waiwai pau koke, no ka mea, aole ka poe hooikaika nei i hookaha i ka waiwai pau ole, e waiho ana malaila ke ola mau loa. No ka mea ke hoike nei ka lakou hana ana i ke ano o ko lakou naau. Aia hiki mai ka hoinoia, a me ka hoomaauia mai no ko Iesu pono, alaila, e kanana'i ka io, a me ke oka.
                Ke kane hoi, e uwe ana ia me ka waimaka; "Auwe kuu hune, a me kuu minamina i ka waiwai a ke alii e. Pomaikai ka poe uwe waimaka, i ko lakou manao ana ole loaa ia lakou ka waiwai maikai loa o Iesu.
Na'u na MANONO.
 

WAILUKU, Maui, Iune 8, 1836.
                E ke Kumu Hawaii. Ke manao nei maua e hai aku ia oe i kekahi mau mea i hanaia ma Wailuku i keia makahiki i hala aku nei. E hoolohe mai oe, a e hai aku i keia mau mea i ka poe i hoolohe i kau olelo i kela malama i keia malama.
                1. Nani ko ke Akua ahonui mai i na kanaka o Wailuku nei, i keia makahiki. Aole make pinepine na kanaka e like me mamua. Kokoke like paha ka poe i hanauia me ka poe i make. E kali ana ka Haku i ka mihi ana o kanaka i pakele lakou i ka make mau loa.
                2. No Ka hooponpono ana i na mea o ke kino.
                Aole mahuahua nui na mea e pono ai ke kino ma keia aina. Ua kukulu ia kekahi mau hale holowa, aka, o ka nui o kanaka, oluolu lakou i ko lakou noho ana e like me na puna a lakou i hanai, ma na hale uuku-paku ole—pelapela. Pono ole keia noha ana, hemahema loa, he kumu ia o ka moe kolohe a me ia hewa aku ia hewa aku.
                3. No ka hana lole.
                Ua ulanaia kekahi mau apana lole a ua hiliia kekahi palule hou. Ua aoia kekahi poe wahine i keia hana, aka, eia ka mea pono ole---aole mea hana lole na keia poe wahine—aole kahi a lakou e hana'i. Pehea e hiki ia lakou ke hana a nui ka lole ma keia pae aina?
                4. No na kula.