Ke Kumu Hawaii, Volume II, Number 7, 30 March 1836 — Page 25

KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA E PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea e hoinoia'i na aina."
Buke 2 HONOLULU, OAHU, MARAKI 30, 1836. Pepa 7.

MIMILO MA NOREWAI.

                Ua kaulana loa kekahi mimilo kokoke ma Norewai; aia no iloko o ke kai mawaena o na moku. Ua loheia ka haalulu ana ma kahi loihi loa aku. Me he wailele nui la e lele ana i ka pali, ka haalulu ana o ua mimilo la. Ina e kokoke aku ka moku, ua umeia iloko, a hala loa ilalo, a nahaha liilii loa i na pohaku malalo. Ua nui na moku a me na waapa i make malaila. Aole loa e pakele iki na ia nui a me na kohola, ke hookoke aku malaila. I mai la na kamaaina, ua lohe no lakou i na kohola e uwe ana iloko o ua mimilo la. Hookahi kanaha ana ka hohonu o ke kai malaila. I ka manawa makani , kanakolu no mile ke apu o ia mimilo; a haalulu na hale mauka a hina no kekahi hale no ka ikaika loa o na mimilo la. No ka ikaika o ke au, nolaila kela mimilo. A i kai piha, ua malie; a pela no kai make. He umikumamalima minute, ka malie ana. Ia wa la aole e make na mea holo malaila, aole haalulu, e lana ae no na mea ana i ume mua ai, a holo no ke kanaka malaila e makaikai. Hoikehonua.
 

KO RAROTONA.

Lahaina, Ian. 16, 1836.
                E kuu hoahanau aloha, ua hoakaka aku au ia oukou mamua i ka hoonuiia o kanaka ma Rarotona. He mea kupanaha ia ma na paemoku o keia moana, i keia manawa e noho nei. A nolaila, ke manao nei au e hoakaka hou aku i kekahi mau mea no ia paemoku.
                I ka wa mamua, he poe hoomanakii lakou malaila; a naaupo hoi ka lakou hana ana e like no me ka hana ma Hawaii nei. O kolakou heiau, ua kapaia, ma ka lakou olelo, he mau morae. Nui na mohai i lilo malaila no na 'kua wahahee. Kakaikahi ka mohai kanaka. O ka puaa, ka manu, ka ia, ka maia, a me keia mea kela mea ai ka i mohaiia malaila.
                Ia manawa naaupo, ku aku la kekahi moku ma Rarotona, a hai aku hoi ia lakou i na inoa o Iehova a me Iesu Kristo. Manao iho la na kamaaina, he mau mea kupanaha paha O Iehova a me Iesu Kristo; a nolaila, kapa aku lakou ia mau inoa, ma kekahi mau aina elua o lakou. O Iehova ka inoa o kekahi aina, a o Iesu Kristo ka inoa o ka lua o ka aina. Pela i ka wa i pae ai na misionari ma Rarotona. Na lakou i ao aku e haalele ia mau inoa---aole make haawi i na inoa laa no ka aina; alaila kapa hou ia na aina ma na inoa kahiko.
                Mamua o ka holo ana o na misionari malaila, ua holo aku kahi mau kumu maoli, no Tahiti aku, a noho ma ia aina, e ao aku i na kanaka. Ao aku no lakou i kanaka ia Iehova a me ke kau wahi o kana olelo. Hoolohe mai la kanaka i ka lakou ao ana, a akaka no ia lakou ka lapuwale o ko lakou mau akua. Pupuhi koke iho la no lakou i ka lakou mau akuakii a me na morae a pau; huli mai lakou e ao i ka pono, a kekahi lakou i na misionari e pae malaila, i lohe maopopo lakou i ka olelo a ke Akua. Aole i liuliu, a pae aku Mika Pitimana laua o kana wahine, ma Rarotona, i ka makahiki 1827; a ia makahiki iho, pae no malaila kona kokoolua, a noho ma kahi okoa o i a mokupuni no. Malaila lakou e pau i noho ai, a hiki i keia wa.
                Ua hooikaika mai na kumu e hoi aku malaila i ka olelo o Iesu; a o ka nui o kanaka, ua hoolohe pono mai. Aole nui kanaka hookuli, ma ia mau aina. Me na wahi e noho ana na misionari, malaila wale no e halawai ai lakou, i ka la Sabati. Ekolu tausani kanaka ke halawai ma kahi hale pule; a elua tausani hoi ma kahi. He kula Sabati no kekahi hana; a kinikini hoi kanaka malaila. Ma Rarotona wale no kahi i noho ai na misionari; aka, ua kukuluia na hale pule ma ia pae aina a pau. He mau hale pule maikai ko laila. Ua olelo ka poe ike, He oi aku ka maikai o na hale pule, rna ia pae aina, i ka maikai o na hale pule e ae a pau, ma na aina o keia moana.
                Ua hookumuia ka ekalesia malaila, i keia mau makahiki elua. Elua ekalesia. Kanakolu kumamakolu ka poe i komo i kekahi; a pela no i kekahi. He kanaono kumamaono na hoahanau a pau o Rarotona. Nui loa no ka poe makemake e komo i ka ekalesia; aole nae i ae aku na kumu ia lakou e komo. Makau laua, o komo hewa kekahi poe. Aia akaka ka hanau hou ia o ke kanaka, a kupono hoi kona ano a me kana hana i ka makemake o ke Akua, alaila hookomo laua ia ia iloko o ka ekalesia. Ma na hua a kanaka laua e nana'i.
                He halawai no kekahi a lakou malaila, ua ike iki me ka ninaninau, ma Hawaii nei. Umikumamalua wale no maloko o ua halawai la, ma Rarotona. Halawai pinepine ke kumu me ua poe uuku la, i hiki wawe lakou i naauao; a mamuli paha e komo kekahi mau mea o lakou i ka ekalesia. He halawai i ka po alima kekahi a lakou. Ma kahi e noho ana ka misionari, malaila kahi e halawai ai; a hookahi kumu maoli ka i halawai, i kekahi manawa ma kahi aina okoa. Ma ia halawai a lakou i ka po alima e komo ai ka poe a pau i haalele i na hana hewa, a me na hana naaupo o ka wa kahiko, me ka manao e hoolohe pinepine i ka ke Akua olelo. O ka heluhelu palapala kekahi hana a lakou, ma ia halawai, i ka po alima.
                O ke kula kekahi hana i hooikaika ai na misionari malaila. Ma kahi o ka misionari, maloko o ka halepule, a me ka hale kula, i kula'i lakou; o na misionari na kumu; a o ia kumu maoli hookahi ka i ao aku i ke kula, ma kela aina okoa, i kekahi mau la. O ka wa kakahiaka nui ka manawa kula no na kanaka makua; a nui no ka poe makemake mai ma ia hana. He 1500 kamalii i kula pu, ma kahi o Mika Pitimana. Oia ka lakou kumu, a kokua mai kekahi poe kumu maoli no hoi. Kula no ia poe kamalii i keia la, i kela la; a pau no lakou ma ka halawai, a me ke kula, i ka la kapu. Ua ao no na kamalii a me kanaka makua i ka helu, a me ka ka olelo honua paha; ua ao hoi kekahi poe i ke kakaulima, a nui no hoi ka poe, i loaa ka heluhelu palapala ia lakou;