Ke Kumu Hawaii, Volume I, Number 26, 23 December 1835 — Page 201

KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA E PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea e hoinoia'i na aina."
Buke 1. HONOLULU, OAHU, DETEMABA 23, 1835. Pepa 26.

NO KA ONA.

LAHAINA, Novemaba 23, 1835.

                Aloha oe e ke Kumu Hawaii. O oe no ke kumu nui i ko'u manao. E hiki no ia oe ke olelo aku i ka poe nui, a me ka poe uuku. E hiki no ia oe ke olelo i ka mea ma ke kuaaina, a me ka mea hoi ma ke alo o na alii. E hiki no ia oe ke olelo i na kanaka, a me na'lii, i ka poe ekalesia, a me ka poe ekalesia ole; i na kanaka maoli, a me na kanaka o na aina e. Aole hoi e pono i ko'u manao, e hookuli na kanaka i kou leo; no ka mea, o ka leo no ia a ke Kumu Hawaii. Ke olioli nei ko'u manao, no kou hoike ana mai i ka hewa o ka baka. Owau no kekahi i ike i ka hewa o ia mea. Nolaila au e palapala aku nei ia oe.
                Eia ka maa a'u i ike ai, he wahine i wela i ke ahi; he wahine no Ukumehame. Ua make i ka la 29 o Iune. Oia ka la Sabati. Penei ke kumu o kona make ana. He hale haipule no ka poe malama i ka pono. Hoi aku la laua ilaila e moe ai, a e kuku ai; oia ko laua hale kua. Moe laua i ka po, hoomau iho la i ke ahi baka, elua iniha ka loihi o ka welu ahi baka, a kau aku la iluna o ka pohaku, a moe iho la i ka po. Aa mai la ke ahi, a wela iho la ka hale, a hikilele ae la laua. I mai la ke kane peneia; "Pau kaua i ke ahi!" A puka aku la laua iwaho. A hoi hou mai la ka wahine iloko, kii mai i ka waiwai, a wela iho la ka ili o ua wahine la i ke ahi, a holo aku la iwaho. Pau iho la ua wahine la i ke ahi, nolaila, ua make ia ma ka hookuli.
Na'u na KAUNAHI.

Auhea oe e Mika Rikeke?---Ke hai maopopo aku nei au i na mea a'u i ike ai ma ko makou aina, i ka puhi baka. O ko'u makuwahine ohana, o Moana ka inoa, a o kana kane, o Kapule kona inoa. E noho pu ana no laua. A i ka puhi ana o laua i ka baka, ona loa iho la ka wahine; hu aku la ka lepo, paumaele na uha o ke kane, holo aku la ia iwaho e holoi, haule iho la ka wahine i kapuahi, wela ae la ka maka i ke ahi, a me kahi aoao, a me ke kuamoo. Aole nae i make loa, ua aneane no nae i ka make. Hookahi malama, aole i komo ka ai ia ia, a elua hoi makahiki o kona kaa ana, alaila, ola kona wela ahi.
                Eia no kekahi a'u i ike ai ma ko makou aina, ma Hanalei. He kaikamahine opiopio loa, aole ana hala. Na na makua ka hala. Na laua i hoohiki ke ahi o kapuahi i ahi baka no laua. Pela mau no i na manawa a pau. A hiki i ka manawa i hiamoe ai ka laua keiki, hoomoe iho la ka makuwahine ia ia, a hele aku iwaho e kalena i ke kapa ana i kuku ai. Liuliu loa, aole ia i ike i ke ala ana o kana keiki---aole i lohe i ka uwe ana. He kanaka e ka mea nana i ike mai. I lohe ia ka uwe ana, komo mai ua kanaka la, ike aku la ia i kapuahi kahi i waiho ai. Ua wela i ke ahi baka a na makua i hoohiki ai, i ahi baka no laua. Oia ke kumu o ka wela'hi o na kanaka, a me ka make. Aole nae i make loa ua kaikamahine la. Ola mahunehune nae. Ua pili ka lima me ka poohiwi.
                Eia no kekahi mea a'u i lohe ai, aole i ike pono, ma kekahi aina aku, ma Huleia, ua nui na hale i wela no ke ahi baka. Pau na mea minamina, ka waa, ka upena, ka ahuula, ka niho palaoa a me na mea minamina a pau loa, a ko Hawaii nei.
Na'u, na HOSEA KAHOAHAKA.

HE KAMAKAMAILIO.—HELU 6.

                Naili. Aloha oe e Maanu, e ko'u hoahanau. Mamua, i ko kaua kamakamailio pu ana, hai mai oe ia'u i kou manao e hoakaka, mai i ka waiwai o ka manawa. Aole pono anei e hoomoakaka mai, ano, i keia la?
                Maanu. Pono no paha. E komo pu kaua iloko o ka hale, alaila e kamakamailio pu kaua. Eia ka mea a'u e hoakaka, O ka manawa, ko kakou wa e noho nei, he waiwai io no ia. Ke kumu no ia o ka waiwai a pau loa.
                N. Pehea? I ko'u manao, o ke kala, a me ka goula, oia ka mea e waiwai ai.
                N. Oiaio no; aka , e noonoo oe, pehea e loaa mai i kekahi, ke kala a me ka goula ke malama ole ia i ka manawa? I ko ke kanaka noho wale ana, aole hana iki—aole kuai lilo aku, aole kuai lilo mai—moe wale no, a kamakamailio nui me kona poe hoalauna, a hele ia wahi aku ia wahi aku, aole loa ia e lilo ai i kanaka waiwai. Ua akaka loa kona noho ilihune ana. I mai o Solomona, "O ka mea nana e hana me ka lima molowa, he ilihune kona,—hoowaiwai mai no ka lima ikaika i ka hana."
                N. Oia no paha. A pehea kekahi?
                M. I ka manawa a ke Akua i haawi mai ai, e hiki no i ke kanaka ke imi a loaa ka naauao, a me ka naau hou. I keia manawa, i ko na kanaka noho ana ma keia ao, e hiki no ia lakou ka hana maikai aku i ko lakou poe hoahanau a me ko lakou poe hoalauna, a me kanaka a pau loa, a e hiki no ia lakou ke hoomakaukau no kela noho ana maluna ma ka lani.
                N. Ua maopopo. No ka noonoo ole, aole au manao mamua, he waiwai io ka manawa. No ia mea hoomaunauna pinepine au i ka manawa. Nui paha ko'u hewa malaila. Pehea e pono ai ma keia wahi?
                M. Nui ka poe i malama pono ole i ka manawa. Lilo ko lakou