Ke Kumu Hawaii, Volume I, Number 24, 25 Nowemapa 1835 — NO KA MAKE ANA O AULANI. [ARTICLE]

NO KA MAKE ANA O AULANI.

I ka malama o lulai ua make o Aulani kekahi wahine opiopio ma Kaalaala i Kau. Ua make aku la rne ka mai ole. Penei kona make ana. Noho kela ma ka hale o kekahi kahuna lapaau, a i aku la ua kahuna la ia ia, "E kii aku i ia hehu." A kii aku la kela, a loaa mai la, a i aku ia ia, "Eia ka ia." A waiho aku la ia ia. Alaila hoi aku ua wahine nei i ka hale ō kona makuakane, a kakahiaka ae la kii aku la ke kahuna i ka wahine e hele i kona wahi. Manao na makua, e ai paha ka laua kaikamahine a hoi koke inai, aole manao laua e hoohainu ana ke kahuna i ka laau. Kahu iho la ke kahuna i ka umu o ka ia a mekaai; a moe ae la, hana iho la ia i laau, —i ka ipuawaawa, a i ka auhuhu, a i aku Ia i ka wahine "Eia ko laau, e inu; aole kaumaha." Inu iho la kela me ka naau po, no ka mea, oia kona kahuna i lapaau ia ia i ka wa mai, aka i neia wa aole ona mai. Alaila lilau ua kahuna la i ka ia, a iniki liilii, a hanai aku i ua wahine la a i aku la ia ia, "E moe oe." A moe kela. Aole i emo kona moe ana; ala koke mai la ia a luai aku la; ohewahewa ae la kona maka. Alaila olelo ia i ke kahuna, i aku la, "E, Palupalu; i kela lapaau ana paha au mamua, ola au, a i keia aolt paha au t ola, no ka mea ua puni loa loko o'u i ka wela. Alaila wikiwiki ke kahuna e kii aku i

kupukupu amekekahilaone«eehooluolu i ka wela, haiwi aku la; po iho la ka la; wili iho la ke 'kaikamahine i ke kapa, a moe aku ia ia. Aoie liuliu kona moe ana, puoho mai ia ia a holo aku la iwaho, a luai hou aku la, a nui loa kona luai ana, aole okana mai a ke koko a moe iwaho. Alaila kii aku la ke kahuna i wahie a kahu i ke ahi ma ke alo o m wahine la; kipaku ka lima o ka mai e oki ke ahi. Aole hiki kona leo ke ekeniu aku, no ka ikaika loa oka luai ana. Aole i oki ke kahuna: kahu no i ke ahi: alaila lele mai )a ua wahine la, a hokai ike ahi mekonamau lima- Kano ke kahuna ia ia ma kahi e a kaha hou i ke ahi. Alaila puoho ae ia*ka mai ma kahi r me ka nawaliwali, no kaaui#kona luai ana, a ike ke kahuha, haalele iho la ia i ke ahi a kauo aku la i ka mai iloko o ka hale, a uhi iho la i ke kapa. I aku la kaki makapo e noho ana i ka hale, "E Palupalu! e kii ae ika niakuakane o ka mai, e hele mai oi kau ke ea, no ka mea ua hele mai kela (o ke kaikamahine) me ka inai ole, a ia oeiho nei y Ulo iho nei." Aole i kii 'ua kahuna nei; uhi hou iho la ia i ke kapa a hele i ka mahiai! ua kakahiaka ae la.

Hele wale mai la kekahi kanaka a i aku la, "E! pehea ka mai? "I aku la ka Makapo, "He mai,—he wela; aole i moe iki i keia po a ao ae nei. ' kii aku la ia kanaka i ka mainani a kui iho la, a wale, a hahao iho la iloko o ka wai, a hamo aku la i kona ili, i oluolu ka wela—uhi hou iho la i ke kapa a ia uhi ana make, make loa; aole nae i ike maopopo ia kona make ana. Na ke kahuna i wehe aku i ke ahiahi aua make loa. Aloha ino! Alaila hele akula ke kahuna e hni aku i ka makuakane, a kii uini ta ka makuakane, a lawe aku i ke kupapau i kona hale. Aole okana mai aka awaawa; i knlou iho la kona mau hoahanau e lioni iho la i ka ihu, pii mai la ka awaawa ikaika loa a nalulu koke iho la a poniniu hoi lakou. 0 ke kanaka nana i waha ke kupapau a hiki aku i ka hale, mai koke ia a make no hoi i ka nui o ka awaawa, na ka mea ua kau iho la ke poo o ke kupapau ma kona ai. Ike aku la ka makuakane i ke koko ma ke kapa oke kupapau; I aku la ia i ua kahuna la, — U E, e hai mai oe ia'u i ka mea i make ai o ke keiki. Ina e ae mai oe; o oe, owau, a nalo." Hoole loa mai ke kahuna,, "Aole au i hana i mea awaawa.'' 1 aku la ka makuakane; u Ua lokoino oe i ka kaua keiki! Eia ke kapa paupaele i ke koko i luai iho ai."

l'une aku la ke kahuna; "Heaha la kaim, he nani ia, ua ike iho la no oe, ka mea nana ke keiki; e aho no wau no kn ukn." I aku la ka makuakane, "Aole iakaua ia wahi, aia no i na'lii. Pela ka make ana o ua knikimahine la. l'a ku anei kela hana ana ake kahmia i ke alolia? Ua ku anei i ka pe* IH'lii kanaka. E noonoo oukou ka poe ike, ka poe nona ke kanawai. C. F.

. Helu 4. >0 KA HALAWAI MA KA LA SABATI.

0 KA PI'LE. A hooinaka ka halawai, a ku iluna kahuuapule, me ka i ana'ku, "E pule kakou," alaila e ku oukou iluna, a e pule pu ko oukou naau me.ke kuhuna. Mai noho oukou ilalo. () ka poe mo;.>aa a nie ka nawaliwali, o lakou ke noho ilalo. —A o ka poe ikaika e ku lakou iiuna. Pela ka ke Akua poe kanak i maiiiua, a pela kona inakemake i K'M'i manawa e noho nei. Aole paha ke Akua oluolu i ka poe moe i ka wa l' iK', he hooiiiaev\newa aku ka keia 11 ii. Oia no ka hoohalike ana i ke Akui iik» ke kanaka paha ine ke alii o ka honua.—Haahaa loa na'lii o K i limiiui. A kiekio loa ke Akua. E i na kanaka ko [»ule aku. i ke Akuu »iie ke kino ku pololei, nie he kait ik.i la ai>le me ke kino moe paha, a it >ho paha ilalo, tne he holoholona la. Ma na lialawai uuku, na iialawai ma i hale inaoli, ua pono no, ke kukuli >.h» i ka nianawa pule, pela no ka puW «■paii ina kalii mehaineha—A ma ka ! n:ikiiii, ma ka hale o ke Akua nui—o ku piile nie ke ku ana o ka wav ."w uia ka po;io. Ina i-.uho, a nioe paha, molowa 'paha kc kino. a palaka hoi ka naau, a lilo pa--11 'i i kekahi inanawa ina ka hiamoe Inu ku ae iluna, aole paha liiki ke hia:r""' A o ka pule me ka noho nna i!u--,n "iu ih( ka hoohalike ana me ka poe : >'i:uipo. n me ka hooniauakii.

A kn oukou ilimn n hoomnkn ke kui k;i puU», e hoolohe |>ono oukou i kan;i pnle, a pule pu n»e i:», no!e pule k.-i leo, e pule nanii no. E hoo'ilo •'kh i kn luaimo nm kn pu!e n ,Tr <U' iio. Mui nnna nku kn niakn inni a o, ma kela mea ma kein nien, nuw k'' kaiiaka pah'a, inn ke keiki e panni p iha, līia ke kapa uiaikai n ma ka lole paha—ma ka ilio paha—ma na mea 'uawaho pahn, aole oukou e pule ke nana aku ko oukou mau makn peia, he 'ookamani wale no ka oukou. Mai alau ka manao ma na mea e ae. Ina e ku oukou e pule ana, a lilo ko oukou

manao ma kahi e, ma na mea olalo nei, ma ka waiwai, ma ka lealea, ma ka hana, aole oukou e pule; e ku hookamani ana no oukou a me ka hoomaewaewa aku ike Akua. £ hoopaa ika inanao ma ka pule i ka wa i pule ai, e iiialama o lalau ka manao, a ina lalau iki ka manao ma kahi e i kekahi inanawa, e hoihoi koke mai, me ka hilahila, ame ka mihi, a makaala nui ae—o lalau hou ka manao. lna pule ke kahuna no ka poe hewa, e ae aku ko oukou naau i kana. pule a e pule hoi oukou ma ka naau, no lakou, ia manawa iho. A pela hoi oukou ke poe alii, no ka poe misionari, a no ko kela aina, no ko keia aina. A pela oukou e hooinana pono aku ai i ke Akua. L. L.

lielu 5. i NO KA HALAWAI MA KA LA SABATI.

0 KA HEIUHELU AN A. A pau ka pule, a heluhelA ke kumu i ka palapala a ke Akua, o ka poe ike a loaa hoi ka palapala e heluhelu pu lakoiue lieluhelu naau, me ka nianao ana :>a ke Akua niai no ia olelo, aole na na kanaka mai a nolaila e pono ke helnhelu ine ka makau, a me ka mahalo nku, a ine ka makemake malaila, a nie ko alolia aku no ka loaa mai, a ine kn nianao oiaio i nia mea a pau i kakauia'i nialoko, a me ka manao kupaa e inalama ia inau mea. Aole pono ke nana wale no ina ka palapala aole heliiholu, aole hoi e heluheiu iue ka nmnao ole, aole hoi e heluhelu i kekahi manawa, a e nana aku ma kahi e i kekahi manawa, —a hawanawana i kekahi manawa; e lilo ka manao ma ka heluhehi a ma ka imi i ke ano o ka olelo i hehiheluia'i. A o ka poe ike ole a me ka heluhelu ole, e hoolohe niai lakou i ka heluhelu ana a ke kumu —a e lu.opaa naau i ka mea i lohoa'i, e manao i ka pono o ka olelo, a ine ka malama ia olelo. Mai noho wale lakou, me ka lohe ole a me ka manao ole, ua liewa ia, a hehookano. l"n lilo ma kalii e. ina na uiea lapu«ale i ka wa heluhelu, aole lakou e hoomana aku i ke Aku i. Kia hoi kekalii mea no ka poe ike ole ame ka hehiheln ole. E hooikaikn lakou ma ka heluhelu, a e wikiwiki hoi i loaa wawe ka ike, a e kuai i kn palapala. a e lawe mai i ka hale pu!e i heluhelu pu lakou me ka poe ike. L.L • -«—-— Helu 6.

NO KA HIMEM ANA. A pau ka heluhelu ana, a i aku ke

kumu, "E himeni kakoii," alaila lawe ka poe himeni i ka palapala himeni a i imi i ka wahi e himeni ai, a e himeni no, aole me ka waha wale no, —aka me ka waha a me ka naau no hoi. Htaha la ke ano o ka himeui? He ano nui no ia. oka himeni oia no ka hoolea'ku i ke Akya me ka hiilani, me ka hoomana—a me ka hoomaikai aku ia ia. O kekahi hiineni ua like ia me ka pule. Pehea la oukou e hoomaikai aku ai i ke Akua, ke himeni oukou me ka manao ole, a me ka ike ole, me he mea naaupo la. Pehea hoi e hoolea aku ai oukou i ke Akua ke ike ole oukou i ka leo pono; a himeni hawawā a me ka hemahema loa, —aole ku kekahi leo me ko kekahi—ku e no, kiekie loa kekahi—a haahaa loa kekahi, a pahupahu kekahi, aole ku like iki; he uluaoa wale no ka keia, aole e makeniakeia'ku e ke Akua, aole hoi oia e oluolu mai. E himeni pono oukou e hoohalike me ka %o oke kumu—a i hiki ole ke hoohalike, e waiho no, mai himeni. E hooikaika no ma ke kulae' hiineni, i pono ka leo a i pololei. A o ka poe hinieni ole na lakou no e nana i ka palapala hinieni, ina he palapala ka lnkoi>—i ike laknu i ke anoo kaolelo i himeniia'i—a i palapala ole, e hoolnhe mai ko lakou pepeiao, a e lilo hoi' ko lakou manao ma ke ano o ka himeni. Mai kuhi oukou l\e mea ole ka himeni ana:—he metf nui no.—Ua li!<> loa ko ka lani malaila. Ina paha e hiki aku kekahi o oukou i ka lani. i ke la Sabati mau ō ka oukou e hana'i oia no. ka hoolea aku i ke Akua—ia lesu i kona make ana, a i kona alahou ana i loaa ia oukou ke ola mau ma ona la A pela oukou e hana'i ma keia Sabati Mai lilo ka manao a ine ka maka ma n i mea o keia ao, nia na iiiea pono ole, ika wa hiineni—ua liewa ia. E hoolilo ae i ka manao ma ka hoomaikai aku i ke Akua a me ka mnhalo aku ia ia,'no kona aloha mai ia oukou 11« kona hoawi ana niai i ka la S:ibati, i la e iiiii ai i ka ponn, a e mihi ai i ka he«a, e manao ai i ke ola ina o lesu. Kri'sto l;i. L. L.

Lahainaluna, Nov. 5, 1835.

No na kanaka a pau loa e noho nna ma na noao o ka honua o Hawaii nei, a me ka poe e noho nei i loko o keia hale. Auhea oukou e ko Hawaiʻi; a me ko Maui hikina, a me ko Maui komomohana, o ko Lanai a me ko Molokai, o ko Oahu a me ko Kauai, a me ko Niihau. E hoolohe, e na aina o Hawaii nei a me ka poe no hoi e

noho nei iloko o keia hale. E malama oukou a e hoolohe i na mea a ke Akua i olelo inai ai, i na uhane o ke poe i make i ka lumilumiia e ke kaikoo nui, a me ka wiliau, a i lilo hoi i ka wai kahenui a i lauiliia e ka makani, a i make hoi i ka ponalo. £ hele mai kakou e ukuhi i ka wai puna ola, a e ukuhi lioi i ka aila alo maikai hemolele loa o ka lani.

Mai hookuli kakou a malama ole i na mea a kakou i lohe ai a me na mea a kakou i ike ai, ua ike oukou'e ko Hawaii ne'i i ka mana o ke Akua, a me ka hanohano a me ke hiwahiwa.a me ka li makau e makau aku oukou i ka luna kanawai akamai; nana kakou e hookolokolo pololei i ka la mahope aku a e hoopai pololei maf ika hana ana a kela mea keiamea o kakou, a pau loa. E hoike ana kakou. eko Hawaii nei. i ka hana a pau a e kahea ann hoi kakou i na kuahiwi e uhi mai maluna o kakou a e hoio hoi i ke ana e pee ai.aka e hoike mai auanei ka inana o ke Akua ia knkou aole e na!o. Aka i h'\'iicle kakou i na. ii- 'a ano ino a pau. a niiiii koke ilio e iike nie Peieio i niiiii koke iho ai i i.ona iiio aole i ko hai. E liaalele kakou, e ko Hawaii nei, i na mea ano ino a pau loa i papaia inai ai e ka Haku ke Akua niana lt>a. Auhea onkou e ka poe hooma!oka ana i ka naauao a ine ka pono oke Akua. E waiho aku ika hoomaloka a me- na mea ino o ae he! nu'i loa. Ua mako kakou i kuhoo-i maioka ino waiiahee. Aua niake| no hoi ika mihi ole, noho waie. ! I"a make kakou i ka iealea ino. pono ole, hewa loa. A ua niake kakou i ka palauaielo, hanaole, ua make - kakoa i ka manaoio ole ai >;a pauleie ole, uaiiewa kakou i ke. īeu e aku ike Akua., Ua hiliiai ;akon i ke kipi aku i ke aupuni,! A ua hihia no hoi kakou i ka 'holo' • jle āku io lesu Ivristo la. J Ke kauoha mai nei ke Akua kakou a pau, e ko Ilawaii nei, e lio- j /o kakou ano, mai lohi kakou o make, o make kakou. ; Na Puapuakea.